Tíminn - 08.12.1979, Side 7

Laugardagur 8. desember 1979
7
Nótt Pramsóknarflokksins
Þegar þessar llnur eru
skrifaBar er klukkan 06.20 að
morgni þriðjudagsins 4. des.
1979 og er ljóst á þessari stundu
að Framsóknarflokkurinn er
sigurvegari kosninganna.
Framsóknarflokkurinn og
stefna hans i þjóðmálum yfir-
leitt hefur gjörsigrað fyrst og
fremst leiftursókn Sjálfstæðis-
flokksins.
Fyrsti áfangi I leiftursókn
Sjálfstæðisflokksins var að
þeirra eigin áliti, alger vissa
fyrir þvi að fylgisaukning
flokksins yröi mikil, eða 6-7
þingmenn. Þessi fyrsti liður i
leiftursókninni brást algerlega,
og guði sé lof fyrir það, þvi
hvernig heföi málum háttað i
framtiðinni ef þeim heföi vaxið
ásmegin, en allir liðir leiftur-
sóknarinnar farið eins og sá
fyrsti fór, „mistekist alger-
lega”.
Sá sigur sem ég hef fyrst og
fremst I huga er aö við fram-
sóknarmenn i Reykjanesum-
dæmihöfum núá nýendurheimt
þingmann okkar I kjördæminu,
og lagt þar með grunninn aö
frekari sókn okkar i þéttbýli
landsins i framtiðinni. Ég er
sannfærður um að 5. þingmaður
okkar Reyknesinga Jóhann Ein-
varðsson mun vinna kjördæmi
okkar vel, og þar með Fram-
sóknarflokknum og þjóðinni
allri er hann tekur nú sæti á Al-
þingi Islendinga. Þar fer saman
Stefán Ó.
Jónsson
maður háttvismjög, prúömenni
hiö mesta og maður reyndur
mjög I sveitarstjórnarmálum.
Til hamingju meö sigurinn Jó-
hann og gangi þér vel i störfum
þinum á Alþingi, þú veist aö viö
stöndum öll einhuga að baki
þér.
Framsóknarflokkurinn er nú
á ný næststærsti flokkur á Al-
þingi, og hefur fengið eindregna
stuðningsyfirlýsingu þjóðarinn-
ar til forystuhlutverks i þjóð-
málum, þaðsýnirsú litla sveifla
yfir til Sjálfstæðisflokksins
glögglega. En nú riður á að
framsóknarmenn um land allt
standi áfram sem hingað til ein-
huga að baki fulltrúum sinum á
Alþingi i sveitarog bæjarstjórn-
um, og öllum öörum áhrifastöð-
um. Við framsóknarmenn verð-
um nú aö sýna þjóöinni að við
séum traustsins verðir og sýn-
um það I verkum okkar á fyrr-
greindum stöðum i framtiðinni.
Ég vil nota þetta tækifæri og
þakka öllum þeimfjölmörgu er
lögðu hönd á plóginn i þessari
kosningabaráttu fyrir mjög vel
unnin störf, og þykist ég vita aö
þessi orð mæli ég fyrir hönd
allra er stóðu i forystuhlutverk-
um fyrir Framsóknarflokkinn I
þessarri baráttu. Sigur Fram-
sóknarflokksins ber einnig að
þakka samhentri forystu flokks-
ins.
Stefán Ó. Jónsson
kosningastjóri Mosfellssveit.
UMLUKINN ÖLDUF ÖLDUM
Ættarsaga Hergilseyinga eftir
Játvarð Jökul Júliusson á
Miðjanesi.
172 bls. og nafnaskrá.
Útg. Skuggsjá 1979.
Frá byggðum Breiðafjarðar,
hinu viðáttumikla héraði, sem
skiptist til Barðastrandar-,
Dala- og Snæfellsnessýslna, en i
fjölda sókna og sveitarfélög,
hefur meiri saga verið skráð en
um önnur héruð þessa lands,
þegar á allt er litið. Fer þar að
sönnu mikið fyrir sögu hinna
fornu frægðarsetra á Bæ á
Rauðasandi, Haga og Reykhóla
að norðanverðu, Skarðs,
Hvamms og Sauðafells i Dala-
sýslu, Helgafells, Fróðár og
Ingjaldshóls að sunnan, og eru
þá talin aðeins örfá staðanöfn.
Er raunar vant að telja, þvi að
einstakir menn og ættir gerðu
viða garðinn frægan, svo að
bjart er um að litast I heimild-
um, en dimmt yfir á köflum og
litla vitneskju að finna. — Hið
rósama mannlif, sem siður get-
ur, var þó löngum fegurra og
farsælla, nema um eitt, sem tlð-
um er ástæða þagnarinnar i
timans safni, en það er lifsstriö-
ið við fátæktina. Þess getur þó
litt viö hina stóru staði. Til
þeirra guldust leigur og af-
reiöslur, hversu sem áraöi, unz
leiguliðarnir gáfust upp i hinni
vonlausu baráttu og fóru á ver-
gang eða fram af heiminum.
Það er ekki fyrr en nú, á tim-
um hins fallvalta auðs skamm-
æs jafnaðar almennings i is-
lenzku þjóðfélagi, að svo mikil
fátækt grúfir yfir sögu útvarö-
anna við Breiðafjörð, Saurbæj-
ar og Ingjaldshóls, að örbirgð
má kalla. A þessum stórbýlum
aldalangrar hefðar er nú eyði-
legt mjög, þótt enn séu kirkju-
setur, þvi að mannvist er þar
engin. Þvi miður eru þau örlög
táknræn um þá sögu, sem nú er
skráð frá degi til dags við
norðanverðan Breiðafjörð og
gætu verið yfirskrift nútima-
kaflans, kveðjuorðanna til
fjölda auðra mannabóla, eink-
um um miðbik Baröastrandar-
sýslu og eyjabyggðina. Múla-
sveit er með öllu fallin i auðn.
Enginn bær er lengur i byggö
frá Auöshaugi á Hjaröarnesi og
allt inn að Kletti i Gufudals-
sveit. Nýlegt kirkjuhús stendur
að Skálmarnesmúla, á auðum
stað i mannlausri sókn, þar sem
áöur var albyggð sveit og allt
fram um miðja þessa öld, en
Múli á Skálmarnesi kunnur i
þjóðarsögunni á ýmsum timum,
stórbændagarður og stundum
prestból, en þó helzt vegna
„Skálmarnesskólans”, sem svo
er tiðum nefndur i umræðunni
um aldur Islendinga sagna,
enda var Hrólfur rikisbóndi á
Skálmarnesmúla all frægt
sagnaskáld og sagnamaður eins
og sira Ingimundur Einarsson á
Reykhólum, haldgott og merki-
legt dæmi um sagnaskemmtun
Islendinga á 12. öld og hina
munnlegu geymd sagnanna,
sem þvi er nokkuö tvirætt um.
Byggð er enn i Flateyjar-
hreppi, en fámenn mjög og hinn
fyrri ljómi fölnaður. Er al-
kunna, hve vel var búið I
bæði á sjó og landi við hin fjöl-
þættu störf og góðan kost sjó-
fangs, fugls og holls mjólkur-
matar af búsmalanum, sem
nærðist við safarikt kjarngresi
eyjagróörarins.
Mikil menning dafnaði við
þessi kröfuhörðu, en veitulu
skilyrði. Skal þar ekki talið að
sinni, en minnt á Flateyjarbók,
sem eyjarbóndinn gaf biskupin-
um, Eggert skáld og náttúru-
fræðing, Framfarastiftunina og
bókasafniö, flutning Gisla Kon-
ráðssonar fræðimanns norðan
úr Skagafirði i boði eyjamenn-
ingarinnar, og svo Þóru I Skóg-
um, móður þjóöskáldsins.
Frá lifi margra kynslóða,
einkum i eyjunum og grann-
sveitunum i landi, Barðaströnd
og Múlasveit, segir af miklum
næmleik i bók Játvarðs Jökuls
Júliussonar um Eggert Ólafsson
útvegsbónda i Sauðeyjum, sem
byggði Hergilsey úr aldalangri
auðn 1783, þegar illæri var við-
ast um land og hafþök af is fram
á sumar, en Skaftáreldar að
losna úr læðingi, upphaf
reykjarharðindanna. Eggert
var umlukinn ölduföldum,
ekki, jafnvel þó aö byggð sé á
mikilli bókfræðilegri kunnáttu,
ef ekki kæmi til eigin reynslu-
þekking og hinn skyggni lifs-
reynsluskilningur. Það eru
þessir hæfileikar höfundar, sem
gera ætt- og sannfræðina svo lif-
andi heild, að unun er að lesa,
mótað allt hinni listrænu skynj-
un þess fræðimanns, sem gefinn
er andi skáldsins.
Játvarður Jökull kann lika þá
list sögumannsins að fornri, is-
lenzkri hefö að vera gagnorður
og láta lesandanum eftir hljóð-
látar hugrenningar. Hinn breiði
still málalenginga og vanga-
veltu verður ekki fundinn i bók-
inni um þá, sem umluktir voru
ölduföldum Breiðafjaröar.
Umhverfið mótar manninn.
Þess vegna verða nokkur ólik-
indi greind milli fólksins i ein-
stökum héruðum. Sérkenni
Breiðfirðinga eru meiri likam-
legur og andlegur þroski i al-
mennu tilliti, en viðast annars
staðar varð fundinn, af þvi að
þar voru matföng meiri og fjöl-
breyttari. Einnig varð atgervi
pilta meira, er þeir vöndust ár-
inni ungir og ýmsu erfiöi og tvi-
ar, heldur af hinu, aö lifskrafan
þar var mikil til likama og sál-
ar. Væri karlmannlega viö
brugðizt, voru sigurlaun áræðis
og áhættu mikil.
Sauðeyjar og Hergilsey, þar
sem Eggert útvegsbóndi bjó áð-
ur við fjölmenni, eru nú auðar
sem flestar aðrar Vestureyja,
og mannlifiö breytt. Múlasveit i
eyði og margar jaröir i öörum
sóknum i landi. En það sér á við
lestur bókarinnar eftir Játvarð
á Miðjanesi, að enn á hið fyrra
og fræga ris i sagnahefö, fræð-
um og skáldhneigð þess manns,
sem lengi mun nefndur viö is-
lenzk þjóðfræði. Svo merkur er
sá skerfur, sem hann hefur lagt
af mörkum i ættarsögu Hergils-
eyinga.
Bókin er prýðilega út gefin, og
svo er setningin vönduö, að
prófarkalestur hefur komizt til
óvenjugóðra skila. Prentvillur
verða vart fundnar og vita allir,
sem nokkuö hafa látið á þrykk
út ganga i blöðum og bókum,
hve afar erfitt er að leiðrétta
ranga setningu prentsmiðjanna.
Hlýtur svo góður frágangur að
teljast þeim mun umtalsverðari
U mlukinn öldnf öldum
Breiðafjarðareyjum, að mörg
þótti þar matarholan, enda
streymdi þangaö löngum upp-
flosnaður ölmusulýður i hallær-
um i von um björg i sulti og alls-
leysi. En eyjabúskapurinn var
erfiður og áhættusamur. Var
þar eigi heiglum hent að vera,
og má með réttu telja, að um-
herfið, hinar ytri aðstæður eyja-
lifsins, og um margt einnig bú-
enda i landi, þar sem nær allar
jarðir liggja að sjó, hafi ræktað
kappsmenn mikla og þær hetj-
ur, sem fastast sóttu sjóinn,
einnig konur, er fóru jafnvel i
verið i Bjarneyjar og Odd-
bjarnarsker, en börnin alin upp
EFLUM TÍMANN
Sjálfboðaliðar hringi i sima
86300 eða 86538, Siðumúla 15
Reykjavik, á venjulegum skrif-
stofutima. ^
Þeim sem senda vilja framlög
til blaðsins er bent á að giró-
seðlar fást i öllum pósthúsum,
bönkum og sparisjóðum. Söfn-
unarreikningurinn er hlaupa-
reikningur nr. 1295 i SamvinnU-
bankanum.
breiðfirzki eyjabóndinn og sjó-
sóknarinn, forfeður hans marg-
ir og niðjar. Þessi bók, sem að
stofni til er ættfræðirit, er svo
margslungin atburða- og ör-
lagasögu á meir en þriggja alda
bili, að hún' er ekki aðeins
áreiðanleg ættartala, heldur
merkileg, breiðfirzk mannlifs-
saga. Nöfnin eru gædd lifi sagn-
anna frá hinum fjarlæga tima
nær týndrar fortlðar og persón-
urnar verða ljóslifandi. Hinn
nafnlausi fjöldi islenzkrar al-
þýðu er hið torfærasta rann-
sóknarefni. Þarf þvi ekki ein-
asta fádæma iðni til að rekja
ættir alþýöufólks á svo fullkom-
inn og samfelldan hátt, sem hér
er gert, en éinnig heppni mikill-
ar fundvisi, sem raunar er
árangur náinnar þekkingar á
sögusviðinu fyrr og siðar.
„Veruleikinn i lifinu er stundum
skáldlegri harmleikur eða
skáldlegra afrek, en á nokkurs
manns færi væri að hugsa upp”,
segir höfundur i formála.
Sagnaþekking hans úr byggðum
Breiðafjarðar er svo yfirgrips-
mikil, að hann getur rakið at-
burði I lífi hinna fyrri manna,
karla og kvenna, eins og for-
spár þess, er verða vildi, eða
jafnvel örlagavalda. Er það
einkum hið harmsögulega efni
og einnig þau fyrirbæri, er
sveipuð eru dulúð þjóðtrúarinn-
ar i mætti sterkra áhrifa i lifs-
veruleikanum sjálfum I áhættu
sjómennskunnar og návigi
hinztu raka næstum hvern ein-
asta dag. En hugmynd bókritar-
ans um harmleikinn og afrek i
lifsbaráttu kynslóðanna nægði
Játvaröur Jökull Júlíusson
sýnu, en stúlkur fullorðnuðust
fyrr vegna hinnar yfirþyrmandi
alvöru eyjalifsins, hvenær, sem
hreyfði vind, en bátar á sjó.
Kemur þetta greinilega fram i
bók Játvarðar Jökuls og eru
hinir mörgu, kornungu foreldr-
ar, sem hann segir frá, dæmi
þess. Má ætla, að fáir hugleiði
slikar röksemdir, þegar þeir
igrunda hina rómuðu, breiö-
firzku menningu, né þá heldur
það, að þetta fólk var háð land-
lægum sjúkdómum eins og
holdsveikinni, og umferö i þess-
um byggöum svo mikil og sam-
göngur á sjó greiðar, aö far-
sóttirnar, sem felldu þúsundir
Islendinga, þ.á.m. miklabóla,
fóru þar ekki hjá. Mannlifiö á
Breiðafirði var ekki svo blóm-
legt sem þjóð veit, af þvi að lifið
þar væri léttara en annars stað-
bókmenntir
kostur, að bókin er i flokki
heimildarrita, sem enn hægara
er aö nota vegna nafnaskrár og
skýrrar efnisröðunar og kafla-
skiptingar.
Loks skal minnt á orö Ját-
varðs J. Júllussonar um þann
harmleik og þau afrek veruleik-
ans, sem yfirstiga jafnvel hug-
myndaflug skáldsögunnar.
Höfða þau aö visu til sjóslys-
anna miklu, er 23 drukknuðu frá
Hergilsey 1801 og 1816, ættmenn
Hergilseyinga, venzlafólk og
hásetar, og raunar hiö áhættu-
sama eyjalif allar aldir
byggðarinnar. Það er gömul
sorgarsaga og ný, að tiöum
hendir slys við sjóinn. En þess
vildum vér minnast i oröum
Játvarös um hina hörðu lifs-
reynslu, að hann hefur lifaö viö
þá raun i fjölda ára, að fætur
hans eru dofnir og hendurnar
máttvana. Fræðabóndinn á
Miðjanesi er það, sem á nú-
tiðarmáli er kallað hreyfi-
lamaður. Samt hefur hann ekki
tekið sér far með siðasta skipi
suður, svo að vitnað sé i aöra
bók og alls ólika um eyjalifið.
Bókritun Játvarðs, hið frábær-
lega vel unna verk mikillar
heimildakönnunar og áralangr-
ar undirbúningsvinnu, er afrek
þess manns, sem háður er svo
hörmulegri lömun. Umlukinn
ölduföldum, bókin um breið-
firzku hetjuna Eggert Olafsson i
Hergilsey, áa hans og afkom-
endur, er breiðfirzk hetjudáð
vorra tima. Það væri út af fyrir
sig afrek, ef handavanur maður
skrifaði skáldsögu, — en fræði-
rit með allri þeirri óhemju vinn-
u , sem til þarf, það er aðeins á
færi hetjunnar.
AgústSigurösson
á Mælifelli.