Tíminn - 08.12.1979, Blaðsíða 17

Laugardagur 8. desember 1979
17
Frá mörgu að
segja
Guðmundur Gislason Iiagalin.
Þeir vita það fyrir vestan.
Séð, heyrt, lesið og lifað.
Almenna bókafélagið.
I þessu bindi minninga sinna
segir Hagalin frá dvöl sinni i
Noregi og veru sinni á tsafirði.
Hér er þvi mikið bókarefni og
munu ýmsir mæla að þar segi
frá þvi sem hæst ber i sögu höf-
undar, enda fjallað um þann
hluta ævinnar er höfundur er
þroskaður maður og óbeygður
af ellimörkum. Þó er þess að
gæta, að maðurinn er ekki
fimmtugur við bókarlok.
Það væri undarlegt ef þetta
væri ekki merkileg bók, enda er
hún það að minu viti.
Hér mun litið rætt um frá-
sögnina úr Noregi. Hún snertir
ekki islenska sögu nema óbeint.
En saga tsafjarðar á kreppu-
árunum er merkur þáttur úr
sögu íslands.
Alþýðuflokkurinn hafði meiri-
hluta i bæjarstjórn ísafjarðar
þegar Hagalin kom þar. Fyrstu
bátar Samvinnufé1ags
Isfirðinga komu þar nokkuð
jafnt honum. Flokkurinn bar
ábyrgð á bænum og byggði upp
atvinnulif. Það liggur við að
segja megi, að það sé Vest-
firðingum til skammar að ekki
hefur verið skrifað um þá Finn
og Vilmund meira en gert hefur
verið. Hér kemur þvi makleg
uppbót i þeim efnum og þó þetta
sé ekki ævisaga þeirra koma
þeir hér við sögu og aldrei hér
eftir mun saga þeirra sögð án
þess að vitnað sé til Hagalins.
Jafnframt þessu vil ég vekja at-
hygli á þvi að hér er maklega
rætt um það hve veigamikinn
þátt Ketill kaupfélagsstjóri átti i
bæjarmálunum og man ég ekki
til að það hafi verið nefnt á
prenti fyrri.
Hagalin fer ýmsum viður-
kenningarorðum um Jens
Hólmgeirsson bæjarstjóra. Vel
hefði hann mátt geta þess, að
Jens var alltaf Framsóknar-
maður og það vissu allir. Sýnir
það vitsmuni ráðamanna
bæjarins, að þeir völdu hann til
starfsins þrátt fyrir það, enda
kom það auðvitað aldrei að sök.
Jens var áður húsbóndi á kúa-
búi bæjarins og stóð fyrir upp-
byggingu þess. Þar var
þarfanaut, sem nefnt var Lenin.
Þegar Finnur Jónsson heyrði
það varð hann fár við og sagði:
— Það var mikið að þið
kölluðuð hann ekki Krist.
Þessg frásagnir vekja ýmsar
hugsanir og spurningar. Hér
segir frá þvi þegar bæjarstjórn
gerði ráðstafanir til þess að þeir
sem fengju stuðning úr bæjar-
sjóði keyptu hollan mat og hent-
ugan fatnað, — og lét meta
fatnaðarþarfirnar. Þetta
mæltist auðvitað misjafnlega
fyrir en var gert af góðum huga
og ekki tilefnislaust þó að ýmsir
kölluðu ofstjórn. En hér er ekki
tóm til að rekja þá sögu. En
hvers vegna er Samvinnufélag
ísfirðinga orðið að engu? Hvað
er eftir af þeirri stefnu vinstri
manna á þessum tima að hafa
atvinnutækin félagseign og reka
þau. Hvað er breytt?
Hagalin segir að styrkur til
bókasafnsins á Isafirði hafi ver-
ið 2500 krónur og það hafi verið
laun sin. 1 fjárlögum fyrir árið
1929 segir svo:
Til bókasafnsins á ísafirði að
þvi tilskildu að Guðmundur
Gislason Hagalin rithöfundur
hafi þar bókavörslu með a.m.k,
2000 kr. launum auk verð-
stuðulsuppbótar kr. 3000.
Nú veit ég að sönnu ekki
nákvæmlega hver verðstuðuls-
uppbótin var þá, en litið mun
hafa verið eftir af fjárveiting-
unni þegar hún var greidd.
Hvimleitt þykir mér að lesa
Ásgeirssensverslun. Hún hét
verslun Ásgeirs Ásgeirssonar
og var alltaf nefnd Ásgeirs-
verslun. Og Vestfirðingar ættu
að fara rétt með nafn hennar.
Tvær missagnir verð ég að
leiðrétta i sambandi við stjórn-
málasöguna. Annað er það að
Ásgeir Asgeirsson hafi gengið
úr Framsóknarflokknum i
desember 1933 um leið og þeir
Tryggvi og Halldór Stefánsson.
Hann gekk ekki úr flokknum
fyrr en undir vorið og hafði m .a.
kynnt sér viðhorf kjósenda
vestra áður. Hvort sem þetta
þykir skipta meir eða minna
skal rétt farið með það. Mér
dettur ekki i hug að efa að
Hagalin hafi fundist skoðanir
Asgeirs nærri viðhorfum
jafnaðarmanna að ýmsu leyti
1932 en þó veit ég að Asgeir
sagði þá, að eðlilegt væri að
miðflokkur ynni til hægri á
krepputíma en vinstri i góðæri.
Það var áður en vinstri menn
áttu nokkra kreppupólitik þó að
hún væri þá að mótast i Sviþjóð.
Hin villan er i sambandi við
slit stjórnarsamstarfs 1938.
Hagalin setur það i samband við
Kvöldúlfsmálið eingöngu. Hann
segir að Framsóknarflokkurinn
hafi snúist i þvi máli. Sann-
leikurinn er sá, að Kvöldúlfur
átti ekki fyrir skuldum og
Guðmundur G. Hagalin.
stjórnarflokknum virtist ein-
synt að hann væri gerður upp.
Eigendur hans áttu miklar eign-
ir og buðu að setja þær að veði
fyrir skuldum Kvöldúlfs. Þá
fannst Framsóknarmönnum að
ekki væri hægt að ganga að
fyrirtækinu þegar skuldir þess
væru tryggðar. Það var ekki
þetta mál sem réði þvi að
Haraldur Guðmundsson hætti i
stjórninni. Burtför hans stóð i
sambandi við togaraverkfall
sem leyst var með gerðardómi
sem Alþfl. vildi engan hlut eiga
að en lagðist þó alls ekki á móti.
Þetta er svo merkur atburður
að segja verður rétt frá honum.
Ekki kannast ég við að Arn-
grimur Fr. Bjarnason hafi til
skamms tima verið
„framsóknarforkólfur i
Bolungarvik”, er hann varð rit-
stjóri Vesturlands. Hann flutti
úr Bolungarvik 1930 og gerðist
bóndiá Mýrum i Dýrafirði. Arið
1923 bauð hann sig fram utan
flokka i norðursýslunni. Aldrei
vissi ég hann taka þátt i flokks-
starfi framsóknarmanna en þó
hef ég fyrir satt að hann hafi
rætt við Jónas frá Hriflu 1932
um hugsanlegt framboð annars
framsóknarmanns gegn Ásgeiri
svo sem i likingu við það sem
var hjá Norður-Þingeyingum
1931 þegar Benedikt Sveinsson
féll, en ekki veit ég um undir-
tektir Jónasar.
Það er greinilegt að Hagalin
þykir gott að minnast þess
þegar hann naut aðdáunar og
viðurkenningar og er það mann-
legt. Þó virðist mér að honum
þyki enn betra að minnast þess
að hann hafi leiðbeint skáldum
eða greitt götu þeirra. Má þar
nefna viðtal hans við Kristmann
og leiðbeiningar hans til
Ragnars i Smára að gefa út
úrval úr ljóðum Steins Steinars.
Hagalin hefði vel getað Iátið
sér þetta efni nægja i tvö bindi.
Hann er t.d. fáorður um Gróður
og sandfok. Mætti þó segja mér
að þegar timar liða þætti sú
deila ekki ómerkust I ævistarfi
hans.
Þó að margt sé sagt i þessari
bók er hitt býsna margt sem
ósagt er látið og e.t.v. finnst
sumum að þrátt fyrir allt segi
höfundur færra af sér en efni
væru til. Hann segir að bókar-
lokum: „Hvað gerðist þau þrjú
ár sem ég átti heima i Reykja-
vik er vissulega ekki berandi á
torg.” Vel er skiljanlegt að
margt sé það sem höfundur vill
ekki bera á torg og það auðvitað
á öðrum stigum ævinnar en
þessum þremur árum. Það er
margt ósagt um Guðmund
Hagalin þó að menn lesi öll bindi
minningabókanna. H.Kr.
li'.am'
Bflasala Sambandsins er nú komin i nýbyggð húsakynni á mótum Ármúla og Hallarmúla.
Agúrkutímar hjá
bifreiðakaupendum?
„Mikliragúrkutimarhafa verið
undanfarna mánuði fyrir bif-
reiðakaupendur þvi hvert umboð-
ið eftir annað hefur keppst við
niður- eöa undirboð á bifreiðum
vegna sölutregðu sem skapast
hefur viða um lönd. Alþekkt dæmi
liggja fyrir hjá umboðum bif-
reiðaframleiðenda eins og Ford
Cortina — Subaru — Daihatsu s vo
helstu dæmi séu tekin.
Fjöldi ánægðra bifreiðaeigenda
ekur nú á nýjum afsláttarbilum
og finnst sem þeir hafi himinn
höndum tekið.
Nokkuö ber þó á umræðum
milli manna að tvær hliðar séu á
hverju máli og þvi ekki að neita
að þessir afsláttarbilar draga
niður endursöluverðmæti á þess-
um sömu bilum og hliðstæðum
bilum á markaðinum þannig að
heildaráhrif þessara undirboða
eru fyrir bifreiðaeigendur al-
mennt mjög óhagstæð þótt þau
virðist skapa hinum fáu sem
versla stundargróða.”
Það vakti athygli okkar þegar
við fórum um HallarmUlann og
töluðum við Gunnar Gunnarsson
aðstoðarframkvæmdastjóra að
þar var búið að opna nýjan bilasal
og við nánari eftirgrennslan kom
i ljós að bilasala Sambandsins
hefur verið flutt fyrir horn — eða
er aðflytja eins og Gunnarorðaði
það þegar við hittum hann þarna:
„Já við erum að opna nýja bila-
deildhérna i þessum mánuði sem
uppfyllir betur þær kröfur sem
gerðar eru i bilamarkaðinum. Oll
afgreiðsla og aðstaða er hér mun
aðgengilegri fyrir bifreiðakaup-
endur — stærri bflasölusalur —
betri tengsl starfsfólks viö viö-
skiptavini — aðgengilegri bif-
reiðastæði en þetta kemur allt i
framhaldi af þeirri hröðu þróun
sem orðið hefur — i framleiöslu
sparneytnari bif reiða hjá General
Motors, sem viö erum umboðs-
menn fýrir.
Stórt skref var stigið á yfir-
standandi ári með framboði á
nýjum og sparneytnari bilum þótt
við munum sennilega ekki geta
boðið heppilegan rafmagnsbfl
fyrr en eftir 5-10 ár.
Enginn vafi leikur á þvi”, sagöi
Gunnar, ,,að General Motors eru
nú i fararbroddi, en aðrir fram-
leiðendur fylgja fast á eftir þann-
ig að neytendur um allan heim
mega vænta mikilla framfara er
varðar sparneytni og notagildi
bifreiða og allskyns ökutækja i
náinni framtið.
Eins og allir vita höfum við
dregið nokkuð úr framboði á bif-
reiðum yfirleitt vegna þess að
rekstur bifreiöasölu hefur þyngst
gifurlega vegna vaxtaálags sem
kemur af fullum þunga á þennan
atvinnurekstur sem annan. Sem
dæmi má geta þess að núverandi
álagning á bifreiðir ber varla
nema sem svarar 11/2—2 ja
mánaða vöxtum þannig aö hver
heilvita maöur sér að vonlaust er
að eiga bifreiðir i landinu á lager
og verður þvi að stefna bifreiða-
sölunni f eins konar sérpantana
fyrirkomulag þvi hvar eigum við
að taka pening til þess að greiða
rekstrarkostnað svo sem laun —
húsaleigu— rafmagn og hita —
símakostnað — auglýsingar og
fleira og fleira þegar segja má að
álagningin geti ekki einu sinni
boriö vaxtaliðinn.
Þetta er mikið alvörumál.
Hitt er svo ánægjuefni hvað
bilarnir eru vel búnir, i takt við
timann t.d. má segja að þessir
meðalstóru Chevrole t bllar eins
og hinn vinsæli Malibu eyðir
miklu minna en flestir telja sér
trú um — hér var maður um dag-
inn að prófa slikan bil og mældi
hann og kom til baka með þær
upplýsingarum að hannsýndi um
11 litra eyðslu á 100 kilómetra og
þessivar með V8 mótor — sjálf-
skiptur.
Allt þetta tal um mikilvægi
sparneytinna bila er ekki alls
kostar rétt þvi oftast fylgir spar-
neytnustu bilunum annar
kostnaðarauki er lýtur að við-
haldi og viögerðum og við getum
séð það að maður sem eygir það
að geta lagt i að kaupa bifreiö
sem eyðir t.d. 5 Utrum minna en
annar á 100 km og þessi sami
maður aki drjúga 12 þúsund km á
ári og bensinlitrinn sé reiknaður á
400 krónur að þá margföldum við
400x5:100x12.000 og útkoman er
240 þúsund krónur sparnaöur i
orkueyðslu er semsagt 240 þúsund
kr. á ári en fyrir þessar sömu 240
þúsundir fæst ekki mikið gert á
bilaverkstæöi i dag.
Minni bílarnir eru oftast mun
viðkvæmari — rekast fljótt niður
— eru veigaminni og standast
ekki eins vel hnjask og ýmsar
uppákomur bilævinnar eins og
stærri bilarsem eru byggöir fyrir
þyngri farm — meira afl — og
meiri hraða.
Þaö erusem sagt tvær hliöar á
hverju máli og ég get svona laum-
að þvi að ykkur blaðamönnum ef
ykkur vantar nýjan bil I dag aö þá
gætum við sennilega bjargað
ykkur með Chevrolet Malibu á
um 6,9 millj. — en þessi sami bill
verður miðað við óbreytta
gengisskráningu kominn í um
8,3-8,5nú fljótlega eftir áramótin
þegar við fáum nýja módelið á
nýju verksmiðjuverði.”
„Hvaö kemur
— segir Reykjavíkurihaldið um
óréttlátan upphitunarkostnað
sem að óbreyttu gerði borgina að þjóðarelliheimili
HEI — Að vonum varð litil
uppskera hjá Reykjavikuri-
haldinu af móöursýkislegum á-
róðri þeirra gegn jöfnun á upp-
hitunarkostnaði landsmanna.
Aróðri þessum var einkum ætl-
aö að bitna á ólafi Jóhannes-
syni, sem dró ekki dul á þá
sannfæringu sina, aö hann teldi
slika jöfnun sjálfsagt réttlætis-
mál, þrátt fyrir að hann var
kominn I framboð i Reykjavfk.
Og nú hefur lika komið I ljós, að
Ólafi var óhætt að treysta á
dómgreind og réttlætiskennd
Reykvikinga.
Liklega búa. Reykvikingar viö
heimsins ddýrasta kyndingar-
kostnaö. En viða úti á lands-
byggðinni, þarf fólk að greiða
allt að 10 sinnum hærra verð
fyrir upphitun húsa sinna. Fyrir
nokkrum árum bjó undirrituð I
100 fermetra húsi I sjávarplássi
úti á landi. Yfir köldustu mán-
uöina þurfti 800 litra af oliu á
mánuöi til að kynda upp þessa
ibúð, sem nú myndu kosta yfir
120 þúsund krónur. Fyrir svip-
aöa Ibúð hér í Reykjavik, þarf
ég nú að greiða um 10 þús. I hita
á mánuði.
Fjöldi sjálfstæðismanna seg-
ir: „Hvað kemur okkur þetta
við? Ekki neyöum við þetta fólk
til að búa úti á landi”. Rétt er
það. Aftur á móti virðast sjálf-
stæðismenn ætla aö neyða þetta
fólk til að hætta að búa úti á
landi og flytja til Reykjavikur.
Fullfriskt duglegt fólk, sem
nú hefur mikla vinnu viðast út
um land (þakkað veri byggða-
stefnunni) og býr margt I nýleg-
um góðum húsum, eftir upp-
gangstima siðustu ára, lætur sig
hafa það að greiða hið háa oliu-
verð, þrátt fyrir óréttlætið.
Gamla fólkið býr aftur á móti
margt isinum eldriog þá oft illa
einangruðu húsum og hefur
sumt aðeins um 140 þús. króna
lifeyri einstaklinga eða 250 þús.
fyrir hjón. Þaö harkar af sér og
skelfur til að byrja meö, en
neyöist siöan tilaö gefast upp og
flytja sárnauðugt úr ibúöum
sinum og sveitafélögum, i ódýra
hitannog kjallaraholu I Reykja-
vlk, ef ihaldsstefnan réöi.
Sjálfstæðismenn i Reykjavik
hafa oft borið sig illa vegna
lágra meðaltekna i Reykjavik,
sem m.a. stafaði af þvl hve hátt
hlutfall borgarbúa er á eftir-
launaaldri. (Sem aftur hefur
stafað af þvi að duglegt fólk á
besta aldrisem byggja vildi sér
einbýlishús var að flýja til
nágrannasveitarfélaganna til
að fá lóðir meðan ihaldið réði
borginni. En það er önnur
saga). En Reykjavfkurlhaldið
virðist alls ekki koma auga á
það, aö réöi þeirra stefna.leiddi
þaðtilþessaðhlutfallaldraðra I
Reykjavik hækkaði til mikilla
muna. Reykjavik yrði að hluta
stórt þjóðarelliheimili, engum
til heilla.
Heiður Helgadóttir.