Fréttablaðið - 19.04.2007, Blaðsíða 34

Í nýlegu opnuviðtali Mbl. við
ríkislögreglustjóra, Harald
Johannessen, fer hann mikinn.
Þar sakar hann m.a. kjörna full-
trúa á Alþingi um að vilja grafa
undan trúverðugleika lögreglu
og annarra stofnana ríkisins. Í
ljósi stöðu ríkislögreglustjóra
ber að taka ásakanir hans al-
varlega. Í viðtalinu segist ríkis-
lögreglustjóri hafa séð fyrir að
ákærum á hendur einstaklingum
í olíumálinu yrði vísað frá dómi.
Málið hafi verið tekið til rann-
sóknar hjá lögreglu vegna þrýst-
ings stjórnmálamanna og þeir
þurfi nú – í ljósi niðurstöðu meiri-
hluta Hæstaréttar – að skýra að-
komu sína að umræðunni. Undir
þetta sjónarmið var tekið í
Reykjavíkurbréfi Mbl. Undirrit-
aður hefur tekið þátt í opinberri
umræðu um ríkislögreglustjóra-
embættið og olíumálið og tekur
þessa beiðni eðlilega til sín. Mér
er því bæði ljúft og skylt að verða
við beiðni þeirra félaga – þ.e.a.s.
ríkislögreglustjóra og Morgun-
blaðsins um frekari umræðu.
Meirihluti Hæstaréttar segir í
niðurstöðum sínum að málið hafi
farið forgörðum í meðförum ríkis-
lögreglustjóra. Skýrslum sem
starfsmenn olíufélaganna gáfu
Samkeppnisstofnun hafi ekki
verið haldið nægilega aðgreind-
um við rannsókn málsins. Þar sem
ríkislögreglustjóri hafi gert þess-
ar skýrslur að gögnum refsimáls-
ins hafi sakborningar ekki fengið
sanngjarna málsmeðferð og rann-
sókn ríkislögreglustjóra taldist
vera gölluð. Í ljósi þessa vísaði
meirihluti Hæstaréttar málinu
frá dómi. Niðurstaða Hæstaréttar
er endanleg. Hin undar-
lega niðurstaða Hæsta-
réttar í málinu hefði
getað verið ríkislög-
reglustjóra málsvörn,
ef hann hefði ekki sagst
hafa séð hana fyrir eins
og hann segir í viðtalinu
við Mbl. Í ljósi þessa er
eðlilegt að gera ríkar
kröfur til þess að vand-
að hefði verið sérstak-
lega til rannsóknarinn-
ar. Það telur Hæstiréttur ekki hafa
verið gert. Meirihluti Hæstarétt-
ar byggir niðurstöðu sína um frá-
vísun á túlkun ákvæða mannrétt-
indasáttmála og stjórnarskrár um
sanngjarna málsmeðferð. Túlkun
meirihlutans á sér ekki fordæmi,
svo vitað sé. Meginreglan við
túlkun ákvæðis mannréttindasátt-
mála Evrópu að þessu leyti hefur
verið sú að yfirlýsing einstaklings
fyrir stjórnvaldi, þar sem hann
játar á sig brot, skuli ekki notuð
í refsimáli ef hún er fengin fram
með ólögmætum þvingunum. Hér
er því lykilspurningin hvort játn-
ingar starfsmanna olíufélaganna
fyrir samkeppnisyfirvöldum hafi
verið knúnar fram með þving-
unum. Eins og Eiríkur Tómasson
lagaprófessor benti á í merku er-
indi var engri þvingun beitt gagn-
vart forstjórum olíufélaganna því
þeir óskuðu eftir því að fá að gefa
skýrslur. Í þessu tilviki höfðu
olíufélögin beinan hag af sam-
starfi við stjórnvöld. Það gaf þeim
vonir um lægri stjórnvaldssektir.
Það var því ekki aðeins kristileg
iðrun og samviskubit, sem kall-
aði á játningar, heldur ekki síður
fjárhagslegir hagsmunir olíufé-
laganna. Það eru mannréttindi
að einstaklingar fái af fúsum og
frjálsum vilja létt á samvisku
sinni með skýrslugjöf fyrir yfir-
völdum. Skýrslugjöfin breytist í
forréttindi ef hún hefur í för með
sér lækkun sekta og
niðurfellingu refsing-
ar – einhverskonar af-
sláttartilboð ríkisins –
tveir fyrir einn. Að sú
frjálsa skýrslugjöf eigi
þátt í því að refsimál-
ið eyðilegðist stenst
hvorki lögfræðilega né
út frá heilbrigðri skyn-
semi. Hin fordæma-
lausa túlkun Hæsta-
réttar á mannréttinda-
ákvæðum er því ákaflega ívilnandi
fyrir fjársterka einstaklinga sem
vilja stunda skaðleg efnahags-
brot.
Sjálfstætt og faglegt ákæru- og
lögregluvald er hornsteinn refsi-
vörslukerfisins. Sá sem fer með
þetta vald verður að vera undir
það búinn að mæta umræðu og
gagnrýni um störf sín. Refsivörslu-
kerfið er ekki einkamál fáeinna
útvalinna. Það varðar allt sam-
félagið. Í áðurnefndu viðtali segir
ríkislögreglustjóri að hann hafi
frá upphafi talið vafasamt að hefja
lögreglurannsókn vegna olíumáls-
ins. Ef það var fagleg niðurstaða
embættisins átti embættið að
standa á henni. Önnur niðurstaða
er fráleit í ljósi kröfunnar um
sjálfstætt og faglegt ákæruvald
– breytir engu þó undiritaður sé
henni ósammála. Það vekur því
mikla undrun og furðu að þrátt
fyrir þessa niðurstöðu embættis-
ins skuli málið hafa verið þar til
meðferðar á fjórða ár. Af viðtalinu
verður ráðið að rannsóknin hafi
hafist vegna þrýstings alþingis-
manna. Orð ríkislögreglustjóra
eru áfellisdómur yfir embættinu,
því þau verða ekki skilin á annan
veg en þann að ríkislögreglustjóra-
embættið sé ekki nægilega sjálf-
stætt og faglegt – það sveiflist
eftir tíðaranda hverju sinni og/eða
viðhorfum og kröfum stjórnmála-
manna. Við lestur viðtalsins vökn-
uðu óhjákvæmilega spurningar
um réttmæti ásakana sakborn-
inga í svokölluðu Baugsmáli. Þeir
hafa lengi haldið því fram að rót
þess máls megi rekja til viðhorfa
stjórnmálamanna. Yfirlýsing ríkis-
lögreglustjóra er vatn á þeirra
myllu.
Í lýðræðisríki er krafan: Sömu
leikreglur fyrir alla. Ef vald-
hafar eiga að öðlast trúverðug-
leika verða þeir að beita valdinu
þannig að allir séu jafnir fyrir
lögum. Sambærileg mál fái sam-
bærilega meðferð. Trúverðug-
leika öðlast menn ekki af því að
fylla brjóst sitt og ermar af heið-
ursmerkjum eða íklæðast skraut-
legum búningum – annað og miklu
meira þarf að koma til. Olíumálið
laut að miklum hagsmunum og
samráð félaganna olli sannan-
lega miklu tjóni. Fé var haft af
almenningi, fyrirtækjum, ríki og
sveitarfélögum. Lögreglurann-
sóknin birtist almenningi þannig
að ekki væru til nægir fjármun-
ir til að sinna henni, auk þess sem
ríkislögreglustjóri dró lappirnar
og virðist ekki hafa vandað sig.
Á sama tíma fóru hundruð millj-
óna í rannsókn Baugsmálsins. Við
þá rannsókn virtist aldrei skorta
fé eða áhuga. Þrátt fyrir það er
enn óljóst hverjir voru þolendur í
því máli. Það er sjálfsögð og eðli-
leg krafa að sambærileg mál fái
samskonar meðferð. Ella missa
stjórnvöld tiltrú almennings.
Í upphafi vísaði ég til þess að
ríkislögreglustjóri hefði sakað
kjörna fulltrúa þjóðarinnar um að
reyna að grafa undan trúverðug-
leika lögreglu og annarra ríkis-
stofnana. Hér er ríkislögreglu-
stjóri að saka alþingismenn um
að vega að stjórnskipun landsins.
Þessi orð sín verður ríkislögreglu-
stjóri að skýra frekar – ella teljast
þau dauð og ómerk. Þá þarf ekki
að koma á óvart, m.a. í ljósi orða
ríkislögreglustjóra um ósjálfstæði
embættisins og niðurstöðu dóm-
stóla í mörgum erfiðum málum,
sem embættið hefur haft til rann-
sóknar, að margir efist um hæfni
og getu ríkislögreglustjóra til að
stýra embættinu. Við lestur við-
talsins vakti sérstaka athygli mína
að ekki var spurt augljósra spurn-
inga. Leyfi ég mér að láta eftirfar-
andi spurningar fljóta með í þeirri
von að ríkislögreglustjóri sjái sér
fært að svara þeim á þessum vett-
vangi, auk þess sem hann skýri
mun betur hvað felist í ásökunum
hans á hendur kjörnum fulltrúum
á Alþingi.
1. Hvernig stóð á því að rannsókn
á olíumálinu stóð yfir í á fjórða
ár, ef rannsóknaraðili var sann-
færður um að engar forsendur
voru fyrir rannsókninni?
2. Eru fleiri dæmi en olíumálið
svokallaða um að sakamála-
rannsókn hafi hafist vegna
utanaðkomandi þrýstings frá
stjórnmálamönnum – ráðherr-
um og/eða alþingismönnum?
3. Hvaða nafngreindir stjórn-
málamenn – alþingismenn/ráð-
herrar – höfðu þau áhrif að lög-
reglurannsókn hófst?
4. Er ríkislögreglustjóra sætt í
embætti eftir að hafa viður-
kennt að utanaðkomandi áhrif
urðu til þess að lögreglurann-
sókn hófst gagnvart einstakl-
ingum, þvert á faglegt mat
embættisins?
Höfundur er alþingismaður.
Ríkislögreglustjóri og olíumálið
Lampard
Rooney
Gerrard
Einar*
Ronaldo
*fyrir okkur hin
ÍS
L
E
N
S
K
A
S
IA
.I
S
N
A
T
3
72
68
0
4.
20
07