Fréttablaðið - 11.05.2007, Blaðsíða 32

greinar@frettabladid.is
Björn Bjarnason kveður með stæl: Aug-lýsir stöðu vararíkislögreglustjóra í
jakkavasa sínum og er svo hissa að aðeins
einn sæki um, sonur ritara hans. Og svo
ætlaði ráðherrann að verðlauna duglegasta
liðsforingjann í stríðinu gegn Baugi með
embætti ríkissaksóknara en fékk þá óvænt
símtal frá formanninum:
„Rólegur. Það er kosið eftir viku.“
Þessar fréttir minntu á þá staðreynd að
Björn Bjarnason er enn ráðherra. Maður var eigin-
lega búinn að gleyma því. Og þetta varð líka til að
rifja upp „gömlu stjórnina“, stjórn Davíðs og Dóra.
En Björn Bjarnason er helsti fulltrúi þessa tíma-
bils valdníðslu og geðþótta sem enn situr við völd,
gamall klíkukóngur sem er í jafn miklum tengsl-
um við nútímann og uppáhalds auglýsingamiðill-
inn hans.
Það vill hins vegar gleymast að „gamla stjórnin“
situr enn þótt skipt hafi verið um forsætisráðherra
nokkrum sinnum. Það er engu líkara en einungis
sé verið að kjósa um síðasta árið í stað þeirra fjög-
urra sem kjörtímabilið telur.
Rétt til að minna á: Síðustu alþingis-
kosningar fóru fram vorið 2003. Kjör-
tímabilið telur fjögur ár og þegar störf
ríkisstjórnar eru vegin og metin skal
horfa á allan þann tíma.
Minni fjölmiðla og kjósenda virð-
ist hins vegar ekki ná lengra aftur en til
16. júní 2006, þegar Geir Haarde gekk
inn í stjórnarráðið. Í kosningabaráttunni
hefur hann alveg sloppið við að svara
fyrir syndir forvera sinna. (Af sumum er
hann reyndar ekki saklaus, eins og ráðn-
ingu hægri handar ríkisstjórnarinnar í
Hæstarétt.) En því ætti að hlífa Geir við
vondu málunum? Sat hann ekki í stjórn þá líka?
Var hann ekki varaformaður flokksins sem reyndi
að setja lög á alla fjölmiðla nema Moggann? Sam-
þykkti hann ekki að draga frumvarpið til baka eftir
málskot forseta í stað þess að færa það til þjóðar-
atkvæðagreiðslu eins og stjórnarskrá býður? Og
hvernig er það: Sat hann ekki sáttur undir aðild
okkar að Íraksstríðinu?
Ríkisstjórn Geirs Haarde er sú sama og ríkis-
stjórn Davíðs Oddssonar og ríkisstjórn Halldórs
Ásgrímssonar. Gleymum því ekki í kjörklefanum.
Höfundur er rithöfundur.
Davíð Geir Ásgrímsson Haarde
Hvaða máli skiptir að fjölga
konum á Alþingi? Skiptir kyn ein-
hverju máli eða eru það málefn-
in sem ráða? Og hvað ræður því
hvernig stjórnmálafólk skynjar
kynjavíddina innan hinna ýmsu
málaflokka? Í fræðilegu sam-
hengi er gjarna sagt að kyn sé pól-
itísk breyta. Mörgum finnst þetta
skrýtin fullyrðing, en hún hefur
nokkrar hliðar sem ég ætla að
freista þess að skýra í þessum síð-
asta pistli mínum.
Ein merkingin er sú að ef kynja-
hlutföll eru mjög skökk sé eitt-
hvað að í stjórnmálakerfinu. Sú
var tíðin að hópar voru útilokað-
ir frá stjórnmálaþátttöku vegna
líkamlegra eiginleika, svo sem
húðlitar eða hvort þeir voru með
eggjastokka eða blöðruhálskirt-
il. Ef hlutdeild viðkomandi hópa
í valdinu eykst ekki þegar form-
legri útilokun hefur verið útrýmt,
er um lýðræðishalla að ræða, það
er eitthvað að gangverki kerfis-
ins. Lengi vel var viðkvæðið að
slíkir hópar þyrftu bara að taka
sig á (sbr. að konur/svertingja etc.
skorti menntun, metnað, reynslu
eða hæfni). Í nútímahugmyndum
um jafnrétti og lýðræði er hins
vegar horft á kerfið sjálft en ekki
meinta galla einstaklinganna.
En hvað er höfðatölujafnrétti og
hvernig tengist það hugmyndinni
um kyn? Það þýðir einfaldlega sem
jöfnust hlutföll kvenna og karla.
Hér áður fyrr var þetta gjarna lagt
að jöfnu við raunverulegt jafn-
rétti. Í sögulegu samhengi eru
áhrif kvenna í stjórnmálum sannar-
lega óumdeild, bæði gildi þeirra
sem fyrirmynda, ekki síst leiðtoga,
en ekki síður áhrif þeirra á inntak
stjórnmálanna. Það sannast best
á því að það var ekki fyrr en með
þátttöku kvenna sem velferðarmál
komust á dagskrá stjórnmálanna.
Það er hins vegar óljósara
hverju þátttaka kvenna hefur
breytt hin síðari ár, sérstaklega
á Vesturlöndum. Um það sagði
breski stjórnmálafræðiprófessor-
inn Anne Phillips á ráðstefnu í HÍ
í október 2005 að vegna ólíkra lífs-
skilyrða og reynslu sé „smávægi-
legur munur“ á kynjunum í stjórn-
málastarfi: konur hafa tilhneig-
ingu til að vera virkari en karlar
í jafnréttispólitík, vera umhug-
aðra um umönnun barna, aldr-
aðra, sjúkra o.s.frv. Þessi blæ-
brigðamunur hefur skapað mikil-
vægt rými fyrir þverpólitíska
kvennasamstöðu kringum tiltekin
málefni, en slíkt eigum við mörg
dæmi um í íslenskri stjórnmála-
sögu. Á móti kemur að flokkslínur
sundra konum iðulega.
Norrænar fræðikonur eru á
svipuðum slóðum og halda því
fram að konur geti verið virk-
ar og sýnilegar í stjórnmálum
samtímans án þess að kyn þeirra
skipti máli. Með því eiga þær við
að flokkarnir og stjórnmálakerf-
ið hafi þegar skilgreint hvernig
nálgast eigi hlutina og á hvaða for-
sendum eigi/megi ræða mál. Að-
ferðir og nálgun eru í föstum far-
vegi, sumt má ræða annað ekki:
Hér heima er launamunur kynja
svo viðurkennt vandamál að það
er nánast gamaldags að nefna það
ekki, meðan hið sama á t.d. ekki
við um kynbundið ofbeldi, klám-
væðingu eða mansal, hvað þá
kynjavídd í málaflokkum eins og
atvinnu- og byggðastefnu, um-
hverfisstefnu, skatta- og velferð-
armálum. Á sama hátt eru að-
ferðir og úrræði í föstum farvegi
flokkslínanna: Í sumum flokkum
þykja markvissar aðgerðir óþarf-
ar eða niðurlægjandi fyrir konur
meðan aðrir flokkar skilja nauð-
syn þess að grípa til aðgerða (enda
er fólk væntanlega í stjórnmálum
til þess!).
Hverju breyta þá konur í stjórn-
málum? Án þess að gera lítið
úr gerendahæfni kvenna held-
ur Phillips því fram að fjölgun
kvenna í stjórnmálum hafi ekki
breytt eins miklu og vonast var til,
einkum á síðasta áratug hnattvæð-
ingar og efnahagslegrar nýfrjáls-
hyggju þar sem völd stjórnmála-
manna hafa almennt farið minnk-
andi. Hún fullyrðir með tilvísun í
alþjóðlegar rannsóknir að stjórn-
málakonur séu líklegri til að fylgja
stefnu flokka sinna en kvenna-
pólitískum málefnum og kröfum
grasrótarinnar. Stjórnmálakon-
ur hafi sama þjóðfélagslega bak-
grunn og karlar og geti líka verið
framapotarar; og að aukin ‚kynja-
vitund‘ komi ekki SJÁLFKRAFA
með auknum fjölda stjórnmála-
kvenna. Þarna skipti hugmynda-
fræði, samfélagssýn, mannskiln-
ingur, stefnumál og áherslur
flokkanna því meginmáli.
Ef flokkshollusta stjórnmála-
kvenna er ofar kvennasamstöðu
þegar á reynir – og ef skilningur
á mikilvægi kynjabreytunnar er
ekki til staðar í flokkunum, er erf-
itt fyrir stjórnmálakonur að taka
slag um þau mál. Það getur þvert
á móti verið betri ávísun á frama
að rugga ekki þeim bát. Við þannig
aðstæður skiptir kyn einstakra
frambjóðenda líklega minna máli
en hugmyndafræði flokksins. Ef
hins vegar fara saman þeir þættir
sem stuðlað hafa að raunverulegri
hlutdeild og áhrifum beggja kynja,
forysta sem skapar fordæmi,
kynjavitund, hugmyndafræði
kynjajafnréttis og vilji til aðgerða,
er kominn jarðvegur fyrir að kyn
kvenna skipti máli í reynd. Eitt-
hvað til að hugsa um í kjörklefan-
um á morgun.
Höfðatölujafnrétti
Sú kosningabarátta sem nú er senn á enda hefur að mestu verið hófsöm og málefnaleg. Ástæða er til að vekja athygli á tveimur ólíkum málum, sem lítið hefur farið fyrir í umræð-unni. Þau þarfnast eigi að síður umræðu og umhugsunar.
Það fyrra er kosningakerfið. Nokkrir úr hópi langreyndra og
virtra þingmanna, sem sjálfir hafa kosið að segja skilið við pólit-
íska sviðið nú, hafa gagnrýnt það með skorinorðum hætti. Þetta eru
Halldór Blöndal, ráðherra til margra ára og forseti Alþingis, Jón
Kristjánsson, fyrrum ráðherra og formaður stjórnarskrárnefndar,
og Margrét Frímannsdóttir, fyrrum formaður Alþýðubandalagsins.
Hjörleifur Guttormsson, fyrrum ráðherra, er einnig í hópi þessara
gagnrýnenda.
Ljóst má vera að mikil reynsla og þekking býr að baki þegar slík-
ir forystumenn láta álit sitt í ljós um þessa hluti. Sjónarmið þeirra
spanna einnig allt litróf stjórnmálanna. Þau eru því augljóslega ekki
byggð á þröngum flokkslegum hagsmunum. Nýtt þing getur ekki
skellt skollaeyrum við áliti og hollráðum þessa fólks. Kosningakerf-
ið er hluti af lýðræðisskipaninni. Ígrundaða dóma um ágalla á því
ber að taka alvarlega.
Síðara málið er hugmynd um nýjan skatt. Í umræðu síðustu
vikna hafa allir flokkar gefið til kynna að þeir hefðu ekki áform um
hækkun skatta. Því síður hafa menn flaggað fána nýrra skatta. Á
því varð þó breyting liðinn miðvikudag.
Varaformaður Framsóknarflokksins rökstuddi þann dag hér
í Fréttablaðinu að flokkur hans ætti mesta málefnasamleið með
Samfylkingunni allra flokka. Í því samhengi minnti hann á áform
beggja flokkanna, sem legið hafa í þagnargildi síðustu vikur, um að
leggja sérstakt gjald á alla auðlindanýtingu til sjávar og sveita og
enn fremur í orkubúskapnum.
Af óljósum lýsingum má ráða að ætlunin sé ekki að lækka aðra
skatta að sama skapi. Þvert á móti sýnast áformin vera þau að
stofna millifærslusjóð sem sinna á nýjum viðfangsefnum. Hér er
um að ræða mál sem getur haft gífurleg áhrif á afkomu heimilanna
í landinu og rekstrarforsendur fyrirtækja.
Í ljósi þess að skattar eru ekki vænlegir til útflutnings er auð-
sætt að gjald á veiðirétt útgerðarfyrirtækja og trillukarla getur að-
eins veikt rekstrargrundvöll þessarar atvinnustarfsemi. Fyrst og
fremst mun það hafa neikvæð áhrif á landsbyggðinni. Sama yrði
upp á teningnum varðandi gjald fyrir beitarrétt bænda sem vænt-
anlega yrði að leggja á samkvæmt jafnræðisreglu.
Í orkuiðnaðinum er auðveldara að koma slíkum skatti út í verð-
lag. Að vísu verður það vandkvæðum háð varðandi raforkusölu til
stóriðju með því að þeir samningar eru gerðir áratugi fram í tím-
ann. Heimilin og innlend fyrirtæki á samkeppnismarkaði verða
því væntanlega að bera þennan nýja skatt af fullum þunga ef af
verður.
Þessum nýja skatti er lýst sem einum af fimm hornsteinum í
hugsanlegu málefnasamstarfi Framsóknarflokks og Samfylkingar.
Að því virtu hefði mátt gera kröfu til miklu ítarlegri umræðu í kosn-
ingabaráttunni. Þetta er grundvallarmál af þeirri stærðargráðu að
það ber að skýra nákvæmlega fyrir kosningar. Hugsi menn þennan
nýja skatt á einhvern annan veg en orðanna hljóðan gefur til kynna
kallar það ekki síður á nákvæma útlistun.
Nýr skattur og
kosningakerfið