Fréttablaðið - 10.06.2007, Blaðsíða 8

greinar@frettabladid.is
MARKAÐURINN
á www.visir
alla daga
Um leið og ég biðst velvirðingar á þeim
mistökum að hafa rang-
lega sagt, í grein minni
hér í blaðinu föstudag
8. júní, að Brennisteins-
fjöll vanti á lista yfir
væntanleg verndarsvæði
í stefnuyfirlýsingu stjórnarflokk-
anna, langar mig að beina sjón-
um að nýútgefnu rannsóknarleyfi
á jarðhita í Gjástykki. Eitt af síð-
ustu embættisverkum Jóns Sig-
urðssonar, fyrrverandi iðnaðar-
ráðherra, var að gefa Landsvirkj-
un slíkt leyfi, á svæði sem enn er
tiltölulega óraskað og með hátt
verndargildi. Útgáfudagurinn
er 10. maí, tveimur dögum fyrir
kosningar. Í ljósi þess að nýr um-
hverfisráðherra Þórunn Svein-
bjarnardóttir hefur lýst því yfir að
ríkisstjórnin muni setja í forgang
að vernda háhitasvæði landsins,
þótti mér eðlilegt að fara þess á
leit við nýjan iðnaðarráðherra
að hann afturkallaði rannsóknar-
leyfið vegna Gjástykkis,
enda engar framkvæmdir
hafnar þar. Hann svaraði
því skýrt í umræðum á Al-
þingi sl. fimmtudag að það
myndi hann ekki gera.
Það sem veldur mestum
vonbrigðum með viðbrögð
ráðherrans er að Samfylk-
ingin sagðist fyrir kosn-
ingar vilja að dregið yrði
úr ásókn stóriðjufyrir-
tækja í náttúruperlurnar okkar
þar til fyrir lægi rammi um það
hverjum þeirra væri ásættan-
legt að fórna og hverjar bæri að
vernda. Eina leiðin til að gefa
slíkt svigrúm er að senda út skýr
merki um að frekari uppbygg-
ing stóriðju sé ekki vel séð og að
setja orkufyrirtækjunum skorð-
ur. Vilji iðnaðarráðherra sýna
stóriðjufyrirtækjunum að nátt-
úruvernd njóti forgangs hjá ríkis-
stjórninni, þá er tækifæri til þess
núna. Hann hefur það í hendi sér
að þyrma Gjástykki. Það væri
óskandi að hann staldraði við og
endurskoðaði hug sinn.
Höfundur er þingmaður Vinstri
grænna.
Afsökun og árétting
Ég vil byrja þessa grein á því að þakka heiðursmanninum
Sturlu Böðvarssyni fyrir þá
þolinmæði og huggulegheit sem
hann sýndi mér þegar ég ítrekað,
aftur og aftur, ávarpaði hann
sem frú forseta í fyrstu ræðunni
sem ég hélt á Alþingi. Hann hafði
gengið í stól forseta í miðri ræðu
minni, sem hófst undir öruggri
stjórn Ragnheiðar Ríkharðs-
dóttur og þar sem ég var upptek-
inn við ræðuhaldið tók ég ekki
eftir skiptunum. Vonandi er fall
fararheill.
En tilefni ræðu minnar var
þingsályktunartillaga frá þing-
mönnum Vinstri grænna. Tillag-
an gengur út á að Alþingi sam-
þykki að fallið verði frá áformum
um Norðlingaölduveitu í Þjórs-
árverum og frekari virkjanir í
Þjórsá en orðið er. Greinilegt var
að Vinstri grænum fannst ekki
nægjanlega skýrt kveðið á um
þessi mál í stjórnarsáttmálanum.
Þar kemur þó fram að friðlandið
í Þjórsárverum verður stækkað
þannig að það nái til alls votlend-
isins sem gerir verin svo einstök.
Til að taka af öll tvímæli lagði ég
áherslu á að það væri vilji stjórn-
arflokkanna að ekki yrði ráðist
í framkvæmdir við Norðlinga-
öldu á kjörtímabilinu og minnti á
að rammaáætlun um nýtingu og
verndun náttúrusvæða yrði lögð
fyrir Alþingi fyrir árslok 2009.
Hvað varðaði virkjanir í neðri
hluta Þjórsár, þá liggur fyrir að
vandfundnir eru virkjanakostir
á Íslandi sem hafa minni
umhverfisáhrif heldur en þeir
sem hér um ræðir. Þeir hafa allir
staðist umhverfismat, það þarf
ekki að búa til uppistöðulón og
framkvæmdirnar eru ekki inni á
ósnortnu víðerni Íslands. Það er
mín skoðun að ef ekki er hægt að
virkja neðri hluta Þjórsár vegna
umhverfisáhrifa séum við komin
að þeirri niðurstöðu að engar
vatnsaflsvirkjanir verði reistar
á Íslandi. Ég var því á móti til-
lögu Vinstri grænna því ég tel að
þegar saman er virt, efnahags-
legar þarfir okkar og skyldur til
að vernda náttúruna, sé réttlætan-
legt að reisa þessar virkjan-
ir. Mér er ljóst að mörgum ein-
lægum náttúruverndarsinnanum
líkar ekki þessi afstaða mín, en
hún hvílir á þeirri skoðun að
saman þurfi að fara verndun
náttúrunnar og nýting hennar
þjóðinni allri til hagsbóta. En ég
lagði til í ræðu minni, og beindi
því sérstaklega til iðnaðarráð-
herra, að Alþingi breytti um-
gjörð þessara mála til þess að
ákvarðanataka yrði gegnsærri
og markvissari í framtíðinni.
Tillögur mínar voru þessar:
Samkvæmt núgildandi lögum
getur iðnaðarráðherra beitt
eignarnámi ef ekki semst á milli
landeigenda og viðkomandi orku-
fyrirtækis. Fer slíkt eignarnám
fram í krafti almanna hagsmuna.
Ég tel að ekki sé hægt að rétt-
læta að menn séu þvingaðir til
að selja jarðir sínar vegna við-
skipta sem tveir aðilar eiga sín
á milli. Reglulega berast fréttir
í okkar samfélagi af viðskiptum
sem skipta tugum og aftur tugum
milljarða króna og þau þurfa að
ganga fyrir sig án þess að hægt
sé að beita framkvæmdavald-
inu til að skerða eignarréttindi
manna. Jafnframt lagði ég til að
í þeim tilvikum þar sem hægt er
að sýna fram á verulega almanna
hagsmuni þurfi Alþingi, en ekki
iðnaðarráðherra, að beita eignar-
námsheimildum
Ef um er að ræða virkjanafram-
kvæmdir sem sérstaklega er ráð-
ist í til að afla orku fyrir einn ein-
stakan aðila þá er ekki réttlætan-
legt að veita ríkisábyrgðir fyrir
þeim. Betra er að um slíkar virkj-
anir sé stofnað sérstakt félag,
með eigin efnahagsreiking, sem
þurfi að afla sér lánsfjár á mark-
aði. Að öllu jöfnu lækkar ríkis-
ábyrgð þá ávöxtunarkröfu sem
gerð er til framkvæmdarinnar
og þar með aukast líkur á því
að orkuverðið sem samið er um
endurspegli ekki þá áhættu sem
tekin er í viðskiptunum.
Einnig lagði ég til við iðnaðar-
ráðherra að þess væri gætt að
vatnsréttindi í eigu ríkissins
væru þannig verðlögð að sann-
virði þeirra kæmi sem best fram.
Þetta er flókið mál, en nauðsyn-
legt að endanlegt orkuverð end-
urspegli virði vatnsréttindana.
Ef iðnaðarráðherra tekur þess-
um breytingum jákvætt má
vænta þess að hægt sé að breyta
því regluverki sem orkufyrirtæk-
in starfa eftir þannig að til bóta
sé. Þó það leysi ekki allar deilur,
þá má vænta þess að umræðan
verði markvissari og gagnlegri
en áður um þessi mikilvægu mál.
Hvenær á að virkja og hvenær ekkiE
in af fegurstu mótsögnum mannlegrar tilveru er sú
að við erum í senn óendanlega mikilvæg og um leið
óendanlega ómerkileg. Sama gildir um verk okkar. Í
samhengi sögunnar og eilífðarinnar er smæð okkar
átakanleg en í augnablikinu og fyrir nánasta umhverfi
er mikilvægi okkar óendanlegt.
Sumir eiga afskaplega erfitt með að sætta sig við áhrifaleysi
sitt, meðan aðrir ná að vinna góð verk í nærumhverfi og skila
heiminum og samfélaginu fram á veginn. Við getum öll látið gott
af okkur leiða og góð verk okkar skipta miklu.
Það er ástæða til að minna sjálfan sig á þetta reglulega, ekki
síst þegar staðið er frammi fyrir stærri vandamálum heimsins.
Íslendingar eru smáþjóð, ein sú allra smæsta. Við erum reglu-
lega minnt á smæð okkar ef ekki í heimi alþjóðastjórnmála, þá
á knattspyrnuvellinum. Það breytir hins vegar engu um það að
verk okkar og afstaða skipta máli.
Í því ljósi eru það sérkennileg viðbrögð að þegar utanríkisráð-
herra Íslands stígur jákvætt skref í átt til þess að leggja lóð á
vogarskálar betri heims, þá sé hún sökuð um barnaskap. Slíkar
raddir hljóma nú úr börkum sem gerðu mikið úr frumkvæði Ís-
lands í stuðningi við frelsi Eystrasaltslandanna.
Ferðin á heimsenda hefst á einu skrefi og lítil þúfa veltir
þungu hlassi. Vitund almennings í Bandaríkjunum var vakin
þegar ein þrjósk kona í strætó ýtti af stað skriðu sem hrundi
grófri mismunun blökkumanna í Bandaríkjunum. Sagan er full
af dæmum þar sem lítil atvik eða einstaklingar hrinda af stað
miklum breytingum. Það er hin kostulega þverstæða þess hve
lítil við erum hvert og eitt okkar og hve mikil áhrif okkar á sög-
una geta orðið.
Hvert og eitt okkar hefur þær skyldur í tilverunni að sýna ná-
unga okkar og umhverfi virðingu með það að markmiði að líf
okkar verði til þess að skila heiminum betri en hann var áður
en við komum í hann. Þetta er verkefnið sem siðmenning okkar
hvílir á. Þetta er ekki auðvelt verk og orð og efndir fylgjast oft
illa að.
Í þessu ljósi á að sjálfsögðu að fagna þeirri viðleitni að beita
okkar litlu áhrifum til að bæta líf fólks í Palestínu. Norðmenn
hafa þegar tekið frumkvæði og mikilvægt er að við styðjum
slíkt frá byrjun. Með slíku frumkvæði verða áhrif okkar örugg-
lega ekki minni en með setu í öryggisráðinu, sem kannski þjónar
fremur umbúðum en innihaldi.
Stjórnvöld, fyrirtæki og einstaklingar hafa skyldur við
samfélag sitt og umheim. Við erum rík og lánsöm þjóð og vit-
undin um slíkt á að efla vilja okkar til að skapa fleirum tækifæri
til betra lífs. Slíkur barnaskapur er að rækta í sér mennskuna.
Litlu þúfurnar og
þungu hlössin