Fréttablaðið - 18.06.2007, Blaðsíða 14

greinar@frettabladid.is
Eitt af málunum sem var til umfjöllunar á hinu stutta vorþingi var hið undarlega
frumvarp ríkisstjórnarinnar um breyting-
ar á lögum um Stjórnarráð Íslands. Útkom-
an úr stjórnarmynduninni er sú neyðar-
lega niðurstaða að fjöldi ráðherrastóla helst
óbreyttur. Afraksturinn, hvað fækkun ráðu-
neyta snertir, er sá einn að slá Hagstofuna af
sem sjálfstætt ráðuneyti.
Þetta skýrist að sjálfsögðu af þeirri praktísku þörf
við stjórnarmyndunina að búa til sjötta ráðuneytið
handa Samfylkingunni eftir að Sjálfstæðisflokkurinn
hirti til sín bæði heilbrigðis- og landbúnaðarráðu-
neytin en lét aðeins samgönguráðuneytið til baka.
Var þá valin sú stórbrotna leið að saga ráðherrastól-
inn í iðnaðar- og viðskiptaráðuneytinu í tvennt. Á
öðrum helmingnum situr Össur Skarphéðinsson en
á hinum Björgvin G. Sigurðsson. Þetta er þeim mun
neyðarlegra þegar haft er í huga, að iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytið var fyrir eitt minnsta ráðuneyti
stjórnarráðsins. En nú róa þeir sem sagt upp á hálf-
an hlut, með u.þ.b. 15 menn undir sér hvor, Össur og
Björgvin.
Miklu alvarlegi voru þó ákvæði frum-
varpsins, sem við stjórnarandstæðingar
kölluðum „laumufarþegann“ í málinu, þ.e-
.a.s. 3. gr. um að afnema skyldu til að aug-
lýsa störf innan Stjórnarráðsins. Með því
er verið að auka svigrúm ráðherra til að
hrókera fólki að eigin geðþótta. Stærstu
heildarsamtök opinberra starfsmanna,
BSRB og BHM, lögðust eindregið gegn
þessu ákvæði og sendu harðorðar umsagn-
ir um málið til Alþingis. Ríkisstjórnin kaus
að hafa þær að engu. Þannig hefjast sam-
skipti ríkisstjórnar, með aðild Samfylk-
ingarinnar, við stéttarfélögin. Hörð mótmæli þeirra
við þessari grundvallarbreytingu eru virt að vettugi.
Voru þó rökin m.a. að þetta yki svigrúm til ómálefna-
legra ráðninga og gæti reynst sérstaklega skeinu-
hætt konum. Frumvarpið fæli m.ö.o. í sér afturför í
jafnréttisbaráttunni sem torveldað gæti möguleika
kvenna til eðlilegs framgangs í starfi innan Stjórnar-
ráðsins og er þó sú staða nógu slæm fyrir.
Þetta upphaf samskipta ríkisstjórnarinnar og
stéttarfélaga er einkar athyglisvert, séð í ljósi þess
að Samfylkingin er annar af tveimur ríkisstjórnar-
flokkum.
Höfundur er formaður Vinstri grænna.
Laumufarþegi á vorþingi
ÍVG er hvergi jafn næm tilfinn-ing fyrir æðaslætti samfélags-
ins og í fingurgómum félaga Ög-
mundar. VG hefði ekki tapað
helmingi af fylginu, sem flokkur-
inn hafði náð upp úr áramótum, ef
forystan hefði ekki ýtt honum til
hliðar í kosningabaráttunni. Hann
hefði örugglega komið í veg fyrir
feigðarflan hins „femíníska“ for-
manns sem gat ekki hugsað sér að
konan Ingibjörg Sólrún yrði for-
sætisráðherra. VG væri þá að
öllum líkindum í ríkisstjórn í dag
en ekki áttavillt á pólitísku hjarni
eilífrar stjórnarandstöðu.
Ögmundur er snjallasti áróðurs-
maður VG. Þess vegna er það nú
hlutverk hans að reyna að líma
saman brotin, og leiða athyglina
frá þeirri kreppu sem forysta VG
bjó flokknum með því að koma í
veg fyrir græna velferðarstjórn. Í
þeim tilgangi hefur þingmaðurinn
birt hér í blaðinu greinaflokk þar
sem ný ríkisstjórn er sökuð um að
hafa ekki þegar spyrnt lagaleg-
um fæti við virkjunum í Þjórsá,
og áformum um álver í Helguvík.
Það blæs sem sagt öðruvísi í ból
Ögmundar en á þeim dögum sem
hann greiddi, tiltölulega nýr þing-
maður, atkvæði með stækkun í
Straumsvík. Það eru þó skiljanleg
veðrabrigði sem hann þarf ekki að
skýra.
Hins vegar ætti Ögmundur að
íhuga að taka upp í greinaflokk
sinn skýringar á því, hvernig af-
staða VG til einstakra virkjana og
stóriðjuvera hefur sveiflast til og
frá síðustu árin – allt fram á síð-
ustu vikur – þannig að ekki er
nokkur leið að átta sig á hver af-
staða flokksins er í raun. Mig rak
þannig í rogastans að heyra nýjan
þingmann VG, Árna Þór Sigurðs-
son, lýsa yfir á sumarþinginu,
að hann hefði á sínum tíma stutt
orkuöflun á óröskuðum svæðum af
því orkuna átti að nota á Grundar-
tanga. Afstaða hans til álvera virð-
ist m.a. fara eftir því hvar þau eru
staðsett. Annar þingmaður VG,
Kolbrún Halldórsdóttir, er hins
vegar á móti öllum álverum. Þriðji
þingmaðurinn, sjálfur formað-
urinn, mælti í upphafi kosninga-
baráttunnar fyrir algeru stoppi,
breytti því svo í fimm ára stopp,
og loks niður í þriggja ára stopp.
Hver þessara þriggja mismunandi
skoðana gæti hugsanlega verið
stefna VG? Hér hefur félagi Ög-
mundur framtíðarverkefni fyrir
höndum.
Flækjustig VG nálgast svo hið
óleysanlega þegar rýnt er í af-
stöðu formanns VG. Í dag er hann,
eins og margir góðir Samfylking-
armenn, andstæðingur virkjana í
neðri Þjórsá. Þó eru ekki liðin tvö
ár síðan Steingrímur lýsti þeim
sem mjög eðlilegum og hagkvæm-
um virkjanakostum. Orðrétt sagði
formaður VG: „Neðri virkjanirn-
ar í Þjórsá eru mjög hagkvæmar
vegna þess að þær nýta alla miðl-
unina sem fyrir er ofar í Þjórs-
ársvæðinu. Núpavirkjun og síðan
Urriðafossvirkjun eru að vísu
ekki án umhverfisfórna. Það þarf
vissulega að fara vel yfir það,
en að breyttu breytanda eru þær
mjög eðlilegur virkjunarkost-
ur áður en menn ráðast í ný og
óröskuð svæði.“
Hámarki náði vingulsháttur-
inn þegar Steingrímur J. Sigfús-
son biðlaði til Sjálfstæðisflokks-
ins um myndun ríkisstjórnar í
hádegisviðtali við Stöð 2 nokkr-
um dögum eftir kosningar – og
bauð Helguvík í heimanmund.
Fréttamaður spyr Steingrím
hvort VG muni hvika frá kröfum
sínum um stopp á stóriðju. Áður
en haninn nær að gala einu sinni
er formaður VG búinn að kasta
stefnunni út í hafsauga og svarar,
orðrétt: „...við förum alltaf í allar
viðræður með það að markmiði að
reyna að ná sem allra mestu fram
en það þýðir ekkert að fara fyr-
irfram með ultimatum, með úr-
slitakosti inn í slíkar viðræður, þá
geta menn alveg eins sleppt því.“
Fréttamaðurinn skynjar á
augabragði hvað felst í yfirlýs-
ingu formanns VG, og spyr að
bragði hvort Helguvíkurálver
gæti sloppið í gegn? Það stend-
ur ekki á svari hjá hinum stefnu-
fasta formanni VG: „Ef að þannig
er að það er ekki tæknilega og
lagalega hægt að stoppa hana,
nú þá standa menn frammi fyrir
slíku.“ Þetta getur enginn maður
skilið öðru vísi en svo, að for-
maður VG var reiðubúinn að
mynda ríkisstjórn með Sjálf-
stæðisflokknum án þess að gera
kröfu um að álver í Helguvík yrði
stöðvað með sérstökum lögum.
Er þetta ekki efni í nýjan
greinaflokk fyrir félaga
Ögmund?
Helguvík í heimanmundS
lit Eignarhaldsfélagsins Samvinnutrygginga og af-
hending eignarhluta til tugþúsunda tryggingataka sem
tryggðu hjá félaginu á árum áður er afar jákvætt skref
og til sóma þeim sem að því stóðu.
Þær breytingar sem orðið hafa á hagkerfinu undan-
farin ár hafa leyst úr læðingi mikinn sköpunarmátt og fjármuni.
Ekki verður annað sagt en að þar hafi í tilviki Samvinnutrygg-
inga tekist afar vel að ávaxta annarra manna fé. Rökin gegn því
rekstrarformi sem þarna verður lagt niður eru að slíkur rekst-
ur fari smám saman að snúast um lykilstjórnendur og klíku í
kringum þá. Algengt er að laun í slíkum félögum verði hærri en
í einkareknum félögum, enda þrýstingur um hagnað frá hluthöf-
um ekki fyrir hendi. Slík var raunin, en með kaupréttarsamn-
ingum og ótrúlegum árangri margra íslenskra hlutafélaga hafa
lykilstjórnendur notið kjara sem voru utan skynsviðs fyrir ör-
fáum árum.
Almennt hafa viðhorf í rekstri þróast frá samvinnurekstrar-
formi og öðrum félagslegum rekstrarformum yfir í einkarekst-
ur. Ástæðan er einföld. Vandræðin byrja þegar miklir fjármunir
verða til og eignarhald er óskýrt. Frá því að fyrsta kaupfélagið
var stofnað í Laxárdal í Þingeyjarsýslu hefur mikið vatn runn-
ið til sjávar. Kaupfélögin lyftu í upphafi grettistaki í að færa
samfélög frá fátækt til bjargálna. Tíminn er hins vegar misk-
unnarlaus og flest kaupfélögin horfin nú. Sömu sögu má segja
um sparisjóðina sem nú leita leiða til að finna sér raunverulega
eigendur. Takist ekki að breyta rekstrarformi þeirra munu þeir
verða undir í samkeppni við stærri banka og hverfa með tíð og
tíma.
Við slit Eignarhaldsfélagsins Samvinnutryggingar verður til
sterkur sjálfseignarsjóður með tíu milljarða í eigið fé. Þeim
sjóði verður ætlað að úthluta til samfélagsverkefna arði af fjár-
festingum sínum. Þessum sjóði munu fylgja talsverð völd í við-
skiptalífinu og eðlilegast að markmið hans til lengri tíma verði
skynsamleg eignadreifing í samræmi við skilgreinda fjárfest-
ingarstefnu.
Alþingi kom á sínum tíma í veg fyrir að slíkur sjóður, sem
í dag væri líklega talsvert stærri en Samvinnutryggingasjóð-
urinn, yrði til með kaupum Kaupþings á SPRON. Þar stjórnuð-
ust þingmenn af tvennu. Annars vegar öfund í garð þeirra sem
myndu græða á viðskiptunum og hins vegar valdapólitík heima-
haganna sem snerist um sparisjóðina á hverjum stað. Reykvík-
ingar misstu af þessum sökum af sjóði sem gæti úthlutað millj-
arði árlega til menningar og líknarmála um ókomin ár. Sorgleg
skammsýni það.
Það er vonandi að þeir sem nú sýna þann þroska að leysa upp
úrelt eignarhald, haldi áfram á sömu braut og færi sjóðinn frá
aktívum fjárfestingum. Eðlilegast er að í hinu nýja hlutafélagi
myndist á endanum kjölfesta sem ráði för í krafti eigin fjárfest-
ingar, en ekki í gegnum völd í sjálfseignarstofnun. Eðlilegt er að
gefa mönnum tíma til að ná fram þeirri breytingu í áföngum.
Völdin eiga að
fylgja eigin eign
Flækjustig VG nálgast svo hið
óleysanlega þegar rýnt er í
afstöðu formanns VG. Í dag
er hann, eins og margir góðir
Samfylkingarmenn, andstæð-
ingur virkjana í neðri Þjórsá.
Þó eru ekki liðin tvö ár síðan
Steingrímur lýsti þeim sem
mjög eðlilegum og hagkvæmum
virkjanakostum.