Fréttablaðið - 22.06.2007, Blaðsíða 18

Norðmenn eru í fremstu
röð NATO-bandalagsþjóða
með að sýna í verki sam-
stöðu með Íslendingum
eftir brottför bandaríska
varnarliðsins, til að árétta
skuldbindingar banda-
lagsins gagnvart Íslandi á
friðartímum. Þetta er sá
skilningur sem viðmælend-
ur Fréttablaðsins í Noregi
leggja í þýðingu tvíhliða
samnings landanna um
samstarf í öryggis- og varn-
armálum.
„Það stendur ekki til að Norðmenn
taki við því hlutverki sem Banda-
ríkjamenn gegndu á Íslandi,“ segir
Jo Gade, aðmíráll (flaggkomm-
andør) í norska hernum og einn
æðsti embættismaðurinn í norska
varnarmálaráðuneytinu. Hann átti
sæti í norsku viðræðunefndinni,
sem gekk frá samstarfssamningn-
um við Íslendinga í apríl síðast-
liðnum. Hann tekur hins vegar
fram að samkomulaginu hafi
almennt verið vel tekið í Noregi
og það njóti ótvíræðs stuðnings
ríkisstjórnar og þings.
Gade samsinnir því að samming-
urinn sé rammasamkomulag, pól-
itísk viljayfirlýsing sem eftir eigi
að koma í ljós hvað muni nákvæm-
lega koma út úr í reynd.
Sverre Lodgaard, forstöðumað-
ur norsku alþjóðamálastofnunar-
innar NUPI, segir einnig að þetta
sér rétt mat. „Ég lít líka svo á að
þar sem við höfum þennan tvíhliða
samning sé Noregur í fremstu röð
NATO-landa að annast þau verk-
efni sem Ísland þarf mest á að
halda [eftir brottför bandaríska
varnarliðsins], svo sem að sjá til
þess að Keflavíkurflugvöllur nýt-
ist áfram sem herflugvöllur og að
NATO-herþotur sýni nærveru í
íslenzkri lofthelgi,“ segir Lodga-
ard.
„Það er mikilvægt að sjá þetta í
NATO-samhengi,“ áréttar Gade.
Fimmta grein Atlantshafssáttmál-
ans, sem kveður á um að árás á
eitt aðildarríki jafngildi árás á þau
öll, sé í fullu gildi. Við það má bæta
að varnarsamstarfssamningar
Íslands við Bandaríkin eru einnig
í fullu gildi, þótt þeir fjalli fyrst og
fremst um skuldbindingar Banda-
ríkjanna gagnvart Íslandi á hættu-
tímum. Að sögn Gade snúist sam-
komulagið við Ísland því fyrst og
fremst um að sýna Íslendingum
samstöðu á friðartímum og virkt
pólitískt samráð um öryggis- og
varnarmál.
„Þetta snýst um að sýna [hern-
aðarlega] nærveru á svæðinu,“
segir Gade. Fjölþjóðlega NATO-
æfingin Norðurvíkingur, sem
fram fer hér á landi í ágústmán-
uði, verður að hans sögn eins
konar prófraun á það hvernig
þetta samstarf geti litið út til
framtíðar. Í æfingunni munu bæði
orrustuþotur og P3-Orion-eftirlits-
flugvélar norska hersins taka
þátt.
Til að ná því markmiði fram að
tryggja að Keflavíkurflugvöllur
nýtist áfram sem herflugvöllur,
þótt engin föst viðvera herflug-
véla sé nú á vellinum, segir Sverre
Lodgaard það einnig vera rökrétt
næsta skref, að Íslendingar leggi
til fólk sem fái þjálfun í að reka
flugvöllinn sem herflugvöll, svo
að Íslendingar verði betur í stakk
búnir til að leika hlutverk gesta-
ríkis heræfinga á borð við þá sem
áformuð er í ágúst. Nærtækt væri
að Norðmenn sæju um þessa þjálf-
un.
Spurður hvort hann sjái fyrir sér
að norskar orrustuþotur muni í
framtíðinni taka þátt í lofthelgi-
seftirliti, sem kann að verða samið
um að NATO-ríki sinni í íslenzku
lofthelginni, segir Gade að hann
telji ekki þörf á lofthelgiseftirliti
af því tagi sem stundað hefur
verið í Eystrasaltslöndunum.
„Ég tel eðlilegast að á vettvangi
NATO verði fundin ný lausn á
þessu lofthelgiseftirliti, sem bygg-
ist á mati á ógn á hverjum stað á
hverjum tíma. Það er óþarfi að
hafa orrustuþotur að staðaldri í
öllum krókum og kimum NATO-
svæðisins,“ segir hann. Þessa nýju
lausn segist Gade geta séð fyrir
sér þannig, að NATO-herstjórnin
leggi mat á það hvar mest þörf sé
á að sýna nærveru hverju sinni.
Það geti verið í Eystrasaltsríkjun-
um einn daginn og á Íslandi hinn.
Þannig verði óþarfi að hafa her-
þotur stöðugt alls staðar, en jafn-
trúverðugar varnir samt tryggðar
í allri lögsögu NATO.
Í heimsókn í stjórnstöð norsku
strandgæzlunnar í Norður-Noregi,
í Sortland í Vesturáli, var sá tals-
maður norsku gæzlunnar sem þar
varð fyrir svörum, Njål Røkenes,
spurður hvort það kynni að flækja
samstarf milli íslenzku og norsku
gæzlanna að sú norska sé hluti af
her en sú íslenzka hrein-borgara-
leg. Þessu svarar Røkenes á þá
leið, að hann fái ekki séð að það
breyti nokkru. „Það er ekkert
vandamál að eiga samstarf við
íslenzku Gæzluna. Við eigum
stöðugt í samstarfi við borgara-
lega aðila í eigin landi, og við
sænsku strandgæzluna til dæmis,“
bendir hann á.
Um nýja samkomulagið milli
Noregs og Íslands um aukið sam-
starf á sviði öryggis- og varnar-
mála segir Røkenes að það sé mjög
jákvætt frá sínum bæjardyrum
séð. Það veiti örugglega ekki af
efldu samstarfi strandgæzlanna
við Norður-Atlantshaf í ljósi hinn-
ar vaxandi umferðar risaskipa um
þetta viðkvæma hafsvæði þar sem
veður eru oft válynd.
Håvard Berg-Olsen, undirofursti
og yfirmaður flugsveitar 333 í
norska flughernum, sem hefur sex
P3-Orion-eftirlitsflugvélum á að
skipa og hefur sitt fasta aðsetur í
herflugstöðinni á Andey í Norður-
Noregi, tjáði Fréttablaðinu enn-
fremur að tæknilega væri það að
sjálfsögðu mögulegt að vél sveit-
arinnar legði leið sína til Íslands
af og til. Það væri þó fyrst og
fremst komið undir pólitískum
vilja og að sveitin fengi fjárveit-
ingar í samræmi við verkefnin
sem henni væri ætlað að sinna.
Hann leyfði sér reyndar að efast
um að það væri viðeigandi að eft-
irliti af sama tagi og sveitin ann-
aðist í norskri lögsögu – sem sner-
ist að miklu leyti um
fiskveiðieftirlit í umboði strand-
gæzlunnar – væri sinnt í íslenzkri
lögsögu af norskum herflugvél-
um.
Jo Gade í varnarmálaráðuneyt-
inu tekur fram, að sú hernaðar-
lega nærvera sem Norðmenn
kunni að sýna í íslenzkri lögsögu
geti aðeins verið til þess fallin að
árétta varnarskuldbindingar
NATO gagnvart Íslandi; íslenzk
yfirvöld verði sjálf að sjá fyrir
daglegri áréttingu fullveldisyfir-
ráða sinna yfir íslenzkri lögsögu
og auðlindum. Fiskveiðieftirlit og
slík verkefni í íslenzku lögsögunni
geti ekki verið á könnu neins ann-
ars en Íslendinga sjálfra.
Á morgun: Heimsókn í norska her-
og strandgæzlustöð
Snýst um að sýna nærveru í norðri