Fréttablaðið - 22.06.2007, Blaðsíða 24

greinar@frettabladid.is
Skýrsla Ríkisendurskoðunar um há-skólastigið sem kom út nýlega er
um margt merkileg. Ánægjulegt er að
sjá hversu vel Háskóli Íslands kemur
út þrátt fyrir skerta samkeppnisstöðu.
Aftur á móti er áhyggjuefni hversu mik-
ill aðstöðumunur er á einkareknum há-
skólum og opinberum. Að einkareknir
háskólar skuli fá sama ríkisframlag og
þeir opinberu hefur skapað óæskilegan
aðstöðumun og veikt samkeppnisstöðu
opinberu háskólanna af skýrslunni að dæma.
Skýrsla ríkisendurskoðunar sýnir að auka þarf
fjárframlög til Háskólans á Akureyri. Mikilli og
örri fjölgun nemenda við háskólann hafa óneitan-
lega fylgt vaxtarverkir. Fjölgun nema þýða aukin
útgjöld. Því miður virðist núverandi menntamála-
ráðherra ekki sýna þessu mikinn skilning. Háskól-
inn á Akureyri hefur fyrir löngu sannað tilveru-
rétt sinn og vonandi fær hann tækifæri til að halda
áfram að vaxa og dafna.
Að sama skapi verður að telja undarlegt að fjár-
framlög til Menntaskólans á Akureyri hafi verið
skert um 30% á hverju ári sl. 3 ár. Einnig að for-
sendur fjárveitinganna hafi breyst jafn oft á tíma-
bilinu. Jón Már Héðinsson, skólameistari
MA, sagði í útskriftarræðu sinni 17. júní,
að skólayfirvöld ætluðu ekki að sitja með
hendur í skauti. Miðað við stöðuna væri
það álitlegur kostur að gera MA að einka-
skóla. Samkeppnisstaða skólans byði ein-
faldlega ekki upp á að reglum og for-
sendum fjárveitinga væri sífellt breytt.
Vonandi verður þessi kostur ekki ofan
á, jafnvel þó ekki sé stefnt á að taka upp
skólagjöld. Gæði kennslu á ekki að vera
háð framlögum fyrirtækja. Stjórnvöld
verða einfaldlega að búa svo í haginn að
fjárframlög standi undir rekstri skólans.
Sú spurning vaknar hvort búið sé að
hrinda af stað yfirlýstri ætlun Sjálfstæðisflokks-
ins um einkavæðingu í menntakerfinu. Markvisst
sé verið að skera niður fjárframlög til opinberra
skóla og skerða samkeppnisstöðu þeirra til að gera
einkavæðingu girnilegri. Markmið menntakerf-
isins verða aldrei fjárhagsleg í mínum huga. Þau
snúast fyrst og fremst um gæði menntunarinnar
og hversu vel okkur tekst að búa börn og ungmenni
undir lífið. Þarna kristallast grundvallarmunur á
stefnu Framsóknarflokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins, sem ítrekað hefur lýst yfir vilja til einkavæð-
ingar menntakerfisins.
Höfundur er alþingismaður.
Einkavæðing í menntastefnu?
Íljósi síbreytilegra lífshátta mannsins, aukinnar tækni og
getu hafa kröfur efnahagslífsins
til náttúrunnar stöðugt verið að
breytast. Stjórn náttúruauðlinda er
flókið og umfangsmikið verkefni.
Markmiðin geta verið mismunandi
– allt frá friðun til hámarksnýting-
ar. Núverandi stjórnkerfi fiskveiða
hlýtur því að koma til gagngerar
endurskoðunar í ljósi niðurstaðna
Hafrannsóknastofnunar um stöðu
þorskstofnsins. Árangur stjórn-
unarinnar er í engu samræmi við
markmiðin. Það er siðferðileg og
lagaleg skylda að leita allra leiða
til að ná árangri við stjórn nátt-
úruauðlinda – fyrir okkur sjálf,
náttúruna og komandi kynslóð-
ir. Ef núverandi stjórnkerfi skilar
ekki þeim árangri sem að er stefnt
verðum við að vera tilbúin til þess
að skoða nýjar leiðir. Annað væri
ábyrgðarlaust.
Auðlindir sjávar hafa lengi verið
hornsteinn efnahagslífsins – eink-
anlega á landsbyggðinni. Mark-
mið laga um stjórn fiskveiða kveða
á um nauðsyn verndar og hag-
kvæmrar nýtingar fiskistofnanna
auk traustrar atvinnu og byggð-
ar í landinu. Undanfarin misseri
hefur megináherslan verið lögð
á hagkvæmni og skilvirkni. Afla-
heimildir hafa því færst á færri
hendur, sótt hefur verið á færri
skipum og tæknin leyst manns-
höndina af hólmi. Sjávarbyggð-
ir hafa borið hitann og þung-
ann af hagræðingunni. Afleiðing-
in er öllum ljós: Störfum fækkað
svo þúsundum skiptir, fjárfest-
ingar dregist saman, sveitarfélög
tapað tekjum, fasteignaverð lækk-
að og fólki fækkað – svo einfalt er
það. Af þessu verður ráðið að mikl-
ar eignatilfærslur hafa átt sér stað
frá landsbyggðinni. Á sama tíma
hefur eftirlitsiðnaður byggst upp
á höfuðborgarsvæðinu. Það getur
aldrei verið sanngjarnt að einung-
is einn hópur landsmanna, íbúar
sjávarbyggða, taki á sig allar byrð-
arnar vegna upptöku kerfis í sjáv-
arútvegi sem ætlað var að þjóna
heildinni. Hagræðing hefur orðið
í sjávarútvegi, en markmiðið um
blómlegar byggðir, trausta atvinnu
og eflingu fiskistofna hefur ekki
náðst. Stjórnvöld standa því nú
frammi fyrir stórum og erfiðum
spurningum varðandi stjórn fisk-
veiða og framtíðarskipulags sjáv-
arútvegsins.
Ein þeirra spurninga er hvort nú-
verandi markmið með stjórn fisk-
veiða eru samrýmanleg. Það er
augljóst, ef ná á hámarkshagræð-
ingu og skilvirkni í greininni að
störfum í sjávarbyggðunum mun
fækka, nema önnur atvinnutæki-
færi komi til. Hér verður þó að
hafa í huga að þessar byggðir hafa
sérhæft sig í sjávarútvegi. Það er
styrkleiki þeirra en um leið veik-
leiki þegar horft er til nýrra at-
vinnutækifæra og frekari upp-
byggingar. Það er markmið nú-
verandi ríkisstjórnar að ráðast í
átak í samgöngu-, mennta- og fjar-
skiptamálum. Það er líka eðlilegt
að ríkisvaldið stígi skref í þá átt
að létta byrðum af sjávarbyggð-
um vegna félagslega íbúðakerfis-
ins auk þess sem auðlindagjald-
ið hlýtur í auknum mæli að renna
til sjávarbyggða, ella væri aðeins
um áframhaldandi eignaupptöku á
landsbyggðinni að ræða. Þá hefur
verið rætt um að færa opinber
störf út á landsbyggðina. Allt þetta
styrkir byggðirnar og veitir þeim
ný tækifæri.
En duga þessi úrræði til að sporna
gegn þróun undanfarinna ára?
Svarið við spurningunni, þegar
horft er til lengri tíma, er ekki
augljóst en það mun taka tíma að
byggja upp atvinnulíf sem skapar
störf á móti þeim sem hafa glatast
og styrkja grunngerð þessara sam-
félaga. Sé horft til skemmri tíma
er svarið augljóslega nei. Ef horf-
ið verður frá stefnu arðsemis, hag-
ræðingar og skilvirkni í greininni
hljóta menn að spyrja: Hverskonar
atvinnuvegur verður sjávarútveg-
ur í framtíðinni? Verður hann sam-
keppnishæfur á alþjóðamörkuðum?
Á hann að verða styrktur atvinnu-
vegur í þágu landsbyggðarinnar? Á
að hverfa aftur til þess horfs sem
var fyrir upptöku kvótakerfisins?
Á að halda áfram á þeirri leið sem
við höfum verið undanfarin ár eða
á að kúvenda í nafni neikvæðra fé-
lagslegra-, atvinnu- og umhverfis-
áhrifa núverandi skipulags.
Það er afar mikilvægt að fram
fari ítarleg umræða um framtíð
sjávarútvegsins á næstu misser-
um. Ríkisstjórnin hefur ákveðið að
hefja vinnu við rannsókn á áhrif-
um núverandi fiskveiðistjórnun-
arkerfis á sjávarbyggðir í land-
inu. Sú vinna getur ekki beðið – í
hana verður að ráðast strax því
engan tíma má missa. Þetta er
löngu tímabær umræða því inn í
hana munu spinnast sjónarmið um
það hvernig við viljum sjá Ísland
byggt til framtíðar og hvað við
erum tilbúin til að leggja á okkur
fyrir þá sýn.
Höfundur er formaður þingflokks
Samfylkingar.
Ósamrýmanleg markmið
I
ngibjörg Sólrún Gísladóttir utanríkisráðherra er nú stödd
í Noregi þar sem hún hittir í dag Jens Stoltenberg forsæt-
isráðherra. Áður ræddi hún við Anne-Grete Strøm-Erich-
sen varnarmálaráðherra og Jonas Gahr Støre utanríkisráð-
herra. Eitt aðalmálið á dagskrá viðræðna Ingibjargar við
hina norsku kollega sína var hinn nýi tvíhliða samningur Íslands
og Noregs um eflt samstarf á sviði öryggis- og varnarmála. Eftir
fundi hennar með Strøm-Erichsen og Gahr Støre var haft eftir
henni að samningurinn væri rammasamningur og eftir ætti að
reyna á hvert innihaldið yrði. Það sé fyrst og fremst undir Íslend-
ingum sjálfum komið. Því sé nauðsynlegt að fram fari umræða
meðal þjóðarinnar um hvað hún sé tilbúin að leggja af mörkum
til eigin varna. Íslendingar þurfi að horfast í augu við verulega
aukningu í útgjöldum til varnarmála en sá útgjaldaliður verði í
fyrsta sinn í næstu fjárlögum.
Þetta eru orð í tíma töluð. En það er ekki nóg að ný varnar-
stefna Íslands birtist í fjárlögum. Útgjöldin þarf að rökstyðja.
Eins og fram kemur í umfjöllun Fréttablaðsins í dag um varn-
arsamstarfið við Norðmenn eru Norðmenn almennt mjög já-
kvæðir gagnvart slíku samstarfi við Íslendinga. En eins og Jo
Gade, einn æðsti embættismaður norska varnarmálaráðuneytis-
ins, tjáði blaðinu þá eru skýr takmörk fyrir því hvað Norðmenn
geta lagt Íslendingum til í þessu sambandi. Daglega áréttingu
fullveldisyfirráða Íslendinga yfir lögsögu sinni á láði, legi og í
lofti verði þeir sjálfir að annast. Norðmenn ætli sér ekki að yfir-
taka það hlutverk sem bandaríska varnarliðið gegndi hérlendis.
Enda er í raun óeðlilegt annað en að fullvalda þjóð annist þennan
grundvallarþátt sjálfstæðis síns sjálf. Þótt þjóðin hafi vanist því
í áratugi að erlent herlið gegndi að mestu þessu hlutverki, svo að
segja sem verktaki, er ábyrgðin hennar. Að hún sýni þá ábyrgð í
verki er orðið brýnt verkefni eftir að hið erlenda herlið yfirgaf
landið.
Enginn ætlast til að Íslendingar komi sér upp flugher. Aug-
ljóslega geta þeir lagt annað og skynsamlegra til sameigin-
legra varna NATO. En það þýðir líka að Íslendingar þurfa bæði
að finna út úr því hvað þeir geta gert til að uppfylla fullveldisá-
réttingarhlutverkið í lögsögu sinni umfram það sem Landhelgis-
gæzlan gerir nú þegar – og hvernig þeir geta styrkt eigin varn-
ir jafnframt því að leggja eitthvað áþreifanlegt fram til sameig-
inlegra varna NATO. Það síðastnefnda er í raun mótframlag hins
herlausa Íslands til NATO fyrir framlag þess til varna Íslands.
Samstarfið við Norðmenn á örugglega eftir að reynast Íslend-
ingum vel á þessari vegferð. Að minnsta kosti er það fullkom-
in tímaskekkja að ala á fornum fyrirvörum gegn slíku samstarfi
með því að vísa til ásælni Noregskonungs til áhrifa hérlendis á
miðöldum eða til fiskveiðideilna þjóðanna á liðnum árum, eins og
heyrzt hefur í umræðunni. Engin ástæða er til að ætla annað en
að báðir aðilar nálgist þetta samstarf af fullum heilindum með
hagsmuni beggja þjóða að leiðarljósi. Vissulega er það svo að
grannþjóðir eiga gjarnan í mestu hagsmunaárekstrunum. En í
þessu sambandi gildir, að ágreiningur á einu sviði útilokar ekki
samstarf á öðru þegar gagnkvæmir hagsmunir eru í húfi.
Grannþjóðir taka
höndum saman
FINNDU ÚT HVAÐ BLUETOOTH
GETUR GERT FYRIR ÞIG
GERÐUVERÐSAMANBURÐ
VERÐ FRÁKR. 2.990