Fréttablaðið - 04.07.2007, Blaðsíða 16

greinar@frettabladid.is
S
ú var tíð að það var talið ýmsum stjórnmálamönnum til
vegsauka og virðingar að gefa sérfræðingum fyrir sunn-
an langt nef. Sérstaklega gaf þetta góða raun þegar fiski-
fræðingar áttu í hlut. Af yfirlýsingum sjávarútvegsráð-
herra verður ekki ráðið að hann ætli að láta ímyndar-
vanda af þessu tagi rugla sig í ríminu við ákvörðun heildarafla
enda þunnur þrettándi í nútímapólitík.
Undirbúningur væntanlegrar ákvörðunar hefur verið vandaður.
Nægur tími hefur verið gefinn til almennrar umræðu. Ólík sjónar-
mið hafa fengið bæði tíma og rúm til að kallast á. Hinu verður ekki
breytt að mikill niðurskurður í þorskveiði er þungt efnahagslegt
áfall. Það snertir fyrirtæki, byggðarlög og einstaklinga.
Við slíkar aðstæður er ekki einfalt mál fyrir hagsmunasamtök
að taka ábyrga afstöðu. Sem endranær sýnir Sjómannasambandið
þann styrk. Forystumenn þess eiga lof skilið fyrir vikið. Því dap-
urlegra er að sjá LÍÚ bogna eftir hartnær fjögurra áratuga stað-
festu og ábyrgð í þessum efnum.
Um langan tíma hefur verið ljóst að sjávarútvegur getur ekki
mætt þörf fólks á landsbyggðinni fyrir fjölgun starfa. Sjávarút-
vegur rétt eins og aðrar framleiðslugreinar bætir framleiðni með
meiri tæknivæðingu og færra fólki. Þessi þróun verður enn hrað-
ari á komandi árum eigi greinin ekki að staðna.
Að óbreyttum heildarafla blasti þar af leiðandi við að færra fólk
en áður þyrfti til að leysa sömu störf af hendi. Þetta er eina leið-
in fyrir sjávarútveginn til þess að standast samkeppni. Því frem-
ur verður þessi staðreynd ljós þegar við blasir að skera þarf niður
þorksveiðiheimildir svo um munar.
Viðgangur sjávarbyggða mun í framtíðinni velta á því að sjávar-
útvegurinn geti keppt um menntað vinnuafl í tæknivæddri fram-
leiðslu og að samhliða verði plægður jarðvegur fyrir ný atvinnu-
tækifæri á öðrum sviðum. Ef langtíma hugsun býr að baki mót-
vægisaðgerðum ríkisstjórnarinnar á ekki að líta á þær eingöngu
sem tímabundnar varnaraðgerðir. Þær ættu líka að fela í sér nýja
sókn á öðrum sviðum.
Margir tala um nauðsyn þess að breyta fiskveiðistjórnarkerf-
inu þannig að halda megi mynstri veiða og vinnslu sem mest
óbreyttu og tryggja með því atvinnu og búsetu. Hætt er við að slík
tilraun myndi stöðva þróun og einfaldlega breyta sjávarútvegin-
um í einhvers konar Árbæjarsafn liðinnar tíðar. Fátæklegastar að
skynsemi og rökréttri hugsun eru þó tillögur um að leysa vanda
veikustu byggðanna með því að hækka skatta á helstu fyrirtæki
þeirra.
Fiskveiðistjórnarkerfið hefur verið umdeilt. Ástæðan er fyrst
og fremst sú að framleiðniaukningin hefur eðlilega fækkað störf-
um og veikt einstakar byggðir. Þeirri þróun verður ekki snúið við
með breyttu fiskveiðistjórnunarkerfi eigi atvinnugreinin að hafa
áframhaldandi svigrúm til að bæta framleiðnina og styrkja sam-
keppnisstöðu sína. Þess vegna eru þeir að blekkja sem halda því
fram að vanda veikra sjávarbyggða megi leysa með breyttu kerfi;
jafnvel þó að snoturt hjartalag búi að baki.
Í þessu ljósi er mikilvægt að mótvægisaðgerðir ríkisstjórnar-
innar verði almennar og miði í stærstu dráttum að því að skapa
umhverfi þar sem nýjar atvinnugreinar geta sprottið upp. Þróun
er ekki alltaf sársaukalaus en hún er vænlegri kostur en stöðnun.
Þróun eða stöðnun
Nú á tímum hnattvæðingar stýra margar og mótsagna-
kenndar tilhneigingar framvindu
mála. Sem betur fer birtist okkur
vaxandi umhverfisvitund í ýmsum
myndum en um leið er miskunn-
arlaus gróðahyggja drifkraftur í
hinu alþjóðlega viðskiptalífi, eins
konar hnattvæddur græðgiskap-
ítalismi. Svipaða sögu má segja
af baráttunni fyrir jafnrétti kynj-
anna. Í orði kveðnu viðurkenna
allar hugsandi manneskjur mik-
ilvægi þess að tryggja jafnrétti,
ekki aðeins í orði heldur í reynd,
enginn rís upp og segist andvíg-
ur slíku. Því mætti halda að kven-
frelsi og jafnrétti kynjanna væri
á næsta leiti en svo er því miður
ekki. Flestir viðurkenna að kyn-
bundinn aðstöðu- og launamun-
ur er óverjandi hneisa og ekkert
annað en brot á mannréttindum og
skerðing á frelsi kvenna. Hversu
djúpt sannfæringin ristir hjá
hverjum og einum, hvað menn eru
tilbúnir til að gera þegar á reynir
til að bæta ástandið, er önnur saga.
Enn vandast málin þegar út í önnur
og óbeinni birtingarform karla- eða
feðraveldisins kemur. Eitt slíkt var
á dagskrá fundar jafnréttisnefndar
þingmannasamkomu Evrópuráðs-
ins og á þinginu sjálfu sem undir-
ritaður sótti í síðustu viku, þ.e.a.s.
hvernig kvenlíkaminn eða kven-
ímyndin er notuð í auglýsingum.
Margir, og þar á meðal sumir
ræðumanna á Evrópuþinginu,
ypptu öxlum og töldu málið létt-
vægt, jafnvel að það ætti ekki
heima undir hatti umræðna um
jafnréttisbaráttu kynjanna. Aðrir,
og þar á meðal undirritaður, urðu
til að benda á að óviðeigandi og
jafnvel auðmýkjandi notkun kven-
líkamans er einmitt birtingarform
niðurlægjandi viðhorfa í karllægu
samfélagi. Dæmi um slíkt eru ótal-
mörg, nægir að nefna auglýsingar,
þar sem fáklæddar konur og ungar
stúlkur eru notaðar sem hlutir til
að fanga athygli þeirra sem ætlun-
in er að selja bifreiðar eða veiðiút-
búnað.
Rétt eins og umræður um um-
hverfislega ábyrgð fyrirtækja, við-
skiptalífsins og samfélagsins alls
þurfa að ná dýpra en til yfirborðs-
ins, þá verður siðferðileg og fé-
lagsleg ábyrgð og virðing fyrir
frelsi og réttindum kvenna að rista
dýpra en nú er. Mikilvægt er að
stefna og viðhorf ríkisstjórna, við-
skiptalífsins og samfélagsins taki
til hvers kyns brota gegn jafnrétti
kynjanna, beinna sem óbeinna.
Til að ná fram kvenfrelsi og þar
með jafnrétti kynjanna þarf fyrst
og fremst hugarfarsbreytingu,
þótt einnig sé nauðsynlegt að beita
jafnréttislögum, ákvæðum um
auglýsingar í samkeppnislögum,
siðareglum og öðrum þeim tækjum
sem til er að dreifa í þessum anga
jafnréttisbaráttunnar.
Það er áhyggjuefni hversu litlu
áralöng barátta fyrir jafnrétti
kynjanna á Vesturlöndum hefur
skilað. Þrátt fyrir lagasetningu,
rannsóknir og aukna meðvitund
lætur hugarfarsbreytingin á sér
standa. Það vekur upp spurning-
una um viljann: er það í raun vilji
samfélagsins að konur nái jöfn-
um rétti á við karla? Ef við viljum
það í raun er nauðsynlegt að skoða
allt samfélagið: sjálfstæði kvenna
og velferð, stöðu þeirra í atvinnu-
lífinu, kjaramálin, stöðu þeirra á
heimilunum, kynbundið ofbeldi,
og valdahlutföllin. Þá eru ótaldar
staðalímyndirnar, sem eru birting-
armynd hinna raunverulegu við-
horfa sem karlasamfélagið fóstrar
og viðheldur.
Hvernig kynin eru sýnd í fjölmiðl-
um skiptir miklu máli fyrir viðhorf
okkar gagnvart hlutverkum kynj-
anna og stöðu þeirra í þjóðfélag-
inu. Ef konur eru ævinlega sýnd-
ar sem hlutir og skrautmunir hlýt-
ur það að síast inn í vitund okkar.
Að sama skapi eru karlar oftar en
ekki sýndir sem gerendur er hafi
vald yfir eigin lífi og jafnvel ann-
arra. Rannsóknir hafa leitt í ljós
að þessar klisjukenndu birtinga-
myndir hafa áhrif á launamun-
inn, ofbeldið og kynbundin völd,
þess vegna ætti okkur ekki að vera
neitt að vanbúnaði að takast af al-
vöru á við að uppræta innrætingu
af þessu tagi.
Sem betur fer eru skaðleg áhrif
staðalmynda kynjanna orðin hluti
af pólitískri umræðu og það mun
sennilega fara vaxandi næstu ár ef
það er raunverulegur vilji okkar að
breyta stöðu kvenna í samfélaginu.
Stjórnmálaflokkarnir hafa mjög
mikilvægu hlutverki að gegna í
þessari baráttu og nauðsynlegt að
þeir tengist þeim frjálsu félaga-
samtökum sem unnið hafa mikil-
vægt starf í þágu kvenfrelsis og
jafnréttismála. Nauðsynlegt er að
vekja áhuga sem flestra og virkja
félags- og menningarlíf, fjölmiðla,
menntakerfi og vinnumarkaðinn
allan. Það er sameiginlegt verkefni
okkar allra að afnema þau karl-
lægu viðhorf sem viðhalda forrétt-
indum karla í samfélaginu. Í því
augnamiði ber að færa aukin áhrif
og völd til kvenna, sem mun á end-
anum skila sér í réttlátara samfé-
lagi fyrir alla, konur og karla.
Formaður Vinstrihreyfingarinnar
– græns framboðs.
Konur í auglýsingum
Einkavæðing fyrir hvern?
Geysir Green Energy hafa eignast tæp 44 prósent í Hitaveitu Suðurnesja með
kaupum á hlut ríkisins og sveitarfélaganna
Vestmannaeyja, Grindavíkur, Sandgerðis,
Garðs, Árborgar og Kópavogs. Reykjanes-
bær og Hafnarfjörður hafa enn ekki selt og
óvíst hverjar fyrirætlanir þessara sveitar-
félaga eru.
Ásgeir Margeirsson, framkvæmdastjóri
Geysis Green Energy sagði í viðtali við RÚV að
kaup fyrirtækisins væru ekki einkavæðing held-
ur markaðsvæðing og virk samkeppni ætti að skila
lægra verði til neytenda.
En hver er reynslan af bylgju markaðsvæðing-
ar á undanförnum árum? Ríkisbankarnir voru seld-
ir og hefur útibúum fækkað auk þess sem þjón-
ustugjöld og vextir hafa hækkað. Síminn var seld-
ur og ein af fyrstu ákvörðunum nýrra eigenda var
m.a. að stórminnka þjónustuna úti á landi auk þess
sem íbúar á landsbyggðinni borga meira fyrir verri
þjónustu.
Á Íslandi er engin samkeppni á orkumarkaði
og hafa ný lög ekki breytt neinu þar um. Sú virð-
ist einnig vera raunin í nágrannalöndum
okkar, þar sem töluvert fleiri búa. Nýleg
skýrsla í Svíþjóð sýnir svart á hvítu að
markaðsvæðing orkufyrirtækja hefur
ekki skilað neytendum neinu. Þvert á móti
eru það orkufyrirtækin sem enn eru í op-
inberri eigu sem bjóða lægsta verðið, að
jafnaði 24 prósentum lægra. Um leið skila
þau mjög ásættanlegum hagnaði til eig-
enda sinna, sem eru íbúar viðkomandi
sveitarfélaga.
Geysir Green Energy er búið að leggja
22,5 milljarða í kaup á Hitaveitu Suður-
nesja og einhvern veginn þurfa þeir að ná inn þeim
peningum. Líkurnar á samkeppni frá öðrum lönd-
um, s.s. með flutningi rafmagns frá Evrópu um sæ-
streng eru engar. Því má ætla að viðskiptavinir
Hitaveitu Suðurnesja, íbúar sveitarfélaganna sem
seldu, eigi eftir að borga þann brúsa með einum eða
öðrum hætti áður en yfir lýkur.
Einkavæðing eða markaðsvæðing mun því enn á
ný sanna gildi sitt fyrir fjármagnseigendur.
Við, neytendur sitjum hins vegar eftir með sárt
ennið.
Höfundur er varaþingmaður Framsóknarflokksins í
Suðurkjördæmi.