Fréttablaðið - 05.07.2007, Page 26

26 5. júlí 2007 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
frá degi til dags
ÚtgáfUfÉlag: 365
ritstJÓrar: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson aÐstOÐarritstJÓri: Steinunn Stefánsdóttir frÉttastJÓrar: Arndís
Þorgeirsdóttir, Björgvin Guðmundsson og Sigríður Björg Tómasdóttir fUlltrÚi ritstJÓra: Páll Baldvin Baldvinsson.
Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum
á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að
birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
að deila og drottna
Björgvin g. sigurðsson viðskiptaráð-
herra skrifar grein í Blaðið á þriðjudag,
þar sem hann drepur á gagni þess og
gæðum ef íslenskir jafnaðarmenn sam-
einuðust undir einn hatt. Fyrirmyndin
er breski Verkamannaflokkurinn, sem
„líklegur er til að deila og drottna í ald-
arfjórðung ef fer sem horfir“. Þetta er
óheppilega að orði komist því hugtak-
ið „að deila og drottna“ hefur
yfir sér lítinn lýðræðisblæ.
Þetta er þvert á móti þekkt
ráðstöfun einræðis- og
nýlenduherra til að við-
halda völdum með því að
sundra skaranum og halda
honum þannig niðri.
Vill Björgvin það?

Hollywood-raunsæi
Björn Bjarnason dómsmálaráðherra
dreif sig í bíó á dögunum og sá mynd-
ina Die Hard 4.0 með Bruce Willis í
aðalhlutverki. Ráðherrann var hæst-
ánægður með myndina og segir á
heimasíðu sinni: „Sögusviðið dregur
athygli að hættum, sem steðja að há-
tæknivæddum þjóðfélögum okkar.“
Velta má fyrir sér hver viðbrögð
Björns verða við stórmyndinni
Transformers, sem sýnd verður
síðar í mánuðinum, en þar segir
frá átökum risavaxinna geim-
vélmenna hér á jörð. Leiða má
líkur að því að slík atburða-
rás væri klárlega ekki minni
ógn við hátæknivædd þjóð-
félög okkar en ævintýri
ofurlöggunnar John
McClane.
Unglingar
Ungt fólk er drykkjuóður skríll að mati
sumra tjaldstæðaeigenda, sem grip-
ið hafa til óyndisúrræða til að bægja
pakkinu frá. Í fréttum hefur jafn-
vel verið sagt frá tjaldstæðum
þar sem aldurstakmörkin eru
30 ár! Samhengisins vegna
má nefna að Birkir Jón Jóns-
son, alþingismaður og fyrr-
verandi formaður fjárlaga-
nefndar, verður 28 ára í
þessum mánuði. Ef honum
dytti í hug að fara í útilegu
með jafnöldru sinni Birg-
ittu Haukdal, og hinum 29
ára Eiði Smára Guðjohn-
sen þyrftu þau mögulega
að vera í fylgd með full-
orðnum.
bergsteinn@frettabladid.isÞ
eir sem vinna í heilbrigðisgeiranum kunna sínum nán­
ustu hollráð: ekki veikjast að sumri til, og alls ekki á
föstudögum eða um helgar. Sjúkrastofnanir um allt
land eru þá fáliðaðar af vönu fólki, margir í fríi, bekk­
urinn þunnskipaður af vönum höndum og þjálfuðum
huga.
En alvarlegir sjúkdómar gera oft ekki boð á undan sér og sú
vél sem heilbrigðiskerfið er verður að vera virk allt árið. Á liðn­
um vikum hafa starfsmenn heilbrigðisstofnana blessunarlega
haft kjark til að koma fram fyrir skjöldu og lýsa því opinber­
lega hvernig ástandið er á þessum árstíma: Vaktir mannaðar frá
degi til dags, yfirmenn grátbiðja, jafnvel neyða starfsmenn til
að fresta sumarleyfum svo halda megi deildum opnum. Gamla
ráðið að senda sjúklinga heim og nota sumarleyfi hinna nánustu
til að létta á sjúkrastofnunum duga ekki til. Vandi sjúkrastofn­
ana er aldrei eins augljós og að sumarlagi.
Ungur heilbrigðisráðherra er kominn úr fríi. Náðardagar
hans voru fáir. Á borði hans liggja nú afgreiddar og undirbún­
ar tillögur fjármálaráðuneytis til reksturs heilbrigðiskerfisins
næsta ár. Klár gögn um hvernig reksturinn hefur gengið á þessu
ári. Djobbið fær hann með skilaboðum um að ekki skuli rýra
heilbrigðisþjónustuna. Hann er ekki öfundsverður. Hinum unga
stjórnmálamanni er ætlað að ná á fáum vikum tökum á gríðar­
stóru og vandasömu verkefni.
Öll fyrirtæki í landinu, líka fjölskyldurnar, þurfa ár hvert að
stýra eyðslu sinni, neyslu og lífsstíl í samræmi við fjárhagsgetu
og þarfir. Víst er heilbrigðiskerfið stórt og flókið apparat, en að
þar skuli mönnum koma stöðugt á óvart að sumarleyfi kalla á
nýjan mannskap og viðunandi þjónustustig er til marks um að
stjórn er þar brugðið og svo hitt að kerfið býr við fjármögnun
sem stendur ekki undir eðlilegri og sæmandi þjónustu við al­
menning, ekki bara hina sjúku sem hafa greitt sitt gjald til sam­
félagsins um árabil, heldur líka vandamenn þeirra, fjölskyldur
og vini.
Guðlaugur Þór þarf núna að fara í vinnugallann og taka til
hendi. Þær fréttir berast úr félagsmálaráðuneytinu að þar hafi
starfsmenn skyndilega breytt sínum sumarleyfum: það er kom­
inn ráðherra sem situr við frá hljóðum morgnum fram á rauða­
nótt. Svo farið sé í mannjöfnuð.
Ráðherranum unga fylgir góður hugur: hann er flinkur mála­
fylgjumaður. Þeirrar gáfu þarf hann líka með næstu misserin.
Hans verkefni er að gera íslenskt heilbrigðiskerfi virkara,
sterkara í forvörnum, snarara í meðferð. Í samstarfi við aðra
ráðherra verður að lyfta grettistaki í uppbyggingu þjónustu
við aldraða. Létta verður af sjúkrahúsum langdvölum aldraðra.
Hann mun kljást við harðsnúna hagsmunagæslumenn starfs­
fólks. Hann þarf að sýna framsýni til að dreifa þjónustunni hag­
kvæmt um landið svo fjárfestingar nýtist. Hann verður að sætta
andstæð sjónarmið sem heimta bæði fjölbreytt rekstrarform og
að hvergi verði rýrð jöfn aðstaða til læknisþjónustu. Og hann
verður að vinna hratt með þungt kerfi sem hefur látið á sjá um
árabil vegna niðurskurðar. Hann er kominn í stífa vinnu.
Sólin skín á réttláta og rangláta en ekki á þá sjúku.
Ráðherra kominn
úr fríi
Páll Baldvin BaldvinssOn skrifar
UmræÐan
Svifryksmengun
Tilefni þessara skrifa er frétt í útvarpi einn morguninn fyrir nokkru frá Ak­
ureyri um að ólíft væri þar í miðbæ fyrir
svifryki í logni, góðu veðri og þurru. Þá
þyrlaðist svifrykið upp. Fólk og sérstak­
lega börn önduðu rykinu að sér og hluti
þess sæti fastur í lungunum. Orsakaði
sjúkdóma þar seinna á ævinni.
Bréfritara datt í hug að setja mætti
sérsmíðaða ryksugu í alla bíla, með loft­
inntaki hjá grillinu, sem sogaði til sín mengaða
loftið sem rótast upp þegar bílar aka um göturn­
ar. Einnig gefa bílar frá sér sót við akstur. Alla
þessa mengun vill bréfritari hremma með sér­
smíðuðu ryksugunni sem hann kallar: „Mengunar­
hremmirinn“. Mengunin er sett í ryksugupoka,
sem skipt væri um þegar við tækjum bensín.
Annars hreinsa garðar og gróður mikið ryk
sem fer ekki inn í húsin og íbúðirnar þar sem
við berjumst við rykið með ryksugum okkar og
rökum klútum. Við miklar umferðargötur er
þetta nær óvinnandi verk. Allt rykfellur um leið
og hreinsað er. „Mengunarhremmirinn“
myndi sjá til þess að rykið og meng­
unin myndi næstum hverfa af götunni.
Svo tekið sé dæmi þá safnar einn bíll
fljótt einu kílói af ryki á einni viku í
sinn bílaryksugupoka, en 1.000 bílar
safna um leið á viku einu tonni af ryk­
mengun. Ef bílarnir eru 100.000 safna
þeir hundrað tonnum á viku. Það er
mikil hreinsun að losna við slíkan haug
af eitruðum úrgangi.
Nú er verið að hreinsa burtu síla­
máva með eitri. Það er gott verk, sem
ber að lofa. En hreinsa þarf líka burtu
allt eiturrykið, sem fokið hefur í tjörnina og
botnfallið þar. Veita má í tjörnina hreinu vatni
eða hreinum sjó. Veita soranum þannig burtu.
Þegar bréfritari gekk í Miðbæjarskóla rann
hreinn sjór á háflæði inn um útfallið á tjörninni.
Svo rann mengað vatn út þar aftur á fjöru. Þetta
endurnýjaði tjörnina og kríur voru í hólmanum
og höfðu gnægð hornsíla að éta.
Endur með unga voru fjölmargar. Svo drap
fjúkandi eiturryk af götum þetta allt.
Höfundur er hæstaréttarlögmaður.
Mengunarhremmirinn
lÚÐvík
gizUrarsOn
Einn munurinn á ríkum þjóð­um og fátækum er sá, að
ríku þjóðirnar hafa meiri fjár­
ráð. Fleira hangir þó á spýtunni
en fjárráðin ein. Annar munur á
ríkidæmi og fátækt er sá, að fólk
í ríkum löndum lifir jafnan lengi
í litlum fjölskyldum og fólk í fá­
tækum löndum lifir stutt í stórum
fjölskyldum. Tökum dæmi. Ný­
fætt barn á Íslandi getur vænzt
þess að ná 81 árs aldri, en nýfætt
barn í Mósambík getur vænzt
þess að ná 42 ára aldri. Ævir Ís­
lendinga hafa lengzt um þrjá til
fjóra mánuði á ári síðan 1975; þá
gat íslenzkur hvítvoðungur vænzt
þess að ná 72 ára aldri. Ævilík­
ur fólksins í Mósambík hafa batn­
að mun hægar, eða um tvo mánuði
á ári síðan 1960, en það ár gat ný­
fætt barn í Mósambík vænzt þess
að ná 35 ára aldri.
Hvernig fara þjóðir að því
að hefja sig frá örbirgð til alls­
nægta? Það er löng saga. Hér
ætla ég að einskorða frásögn­
ina við eitt atriði, sem fáir gefa
gaum. Færri barnsfæðingar í fá­
tækum löndum stuðla jafnan að
meiri hagvexti og velferð, þótt
undarlegt megi virðast. Börn eru
öðrum þræði eins og hver önnur
fjárfesting. Fækkun barneigna
gerir foreldrum kleift að búa
betur að hverju barni, veita því
meiri og betri menntun og betri
skilyrði til að hafa eitthvað fram
að færa á vinnumarkaði annað en
vöðvaaflið eitt. Í fátækum lönd­
um hleður fólk niður börnum í
þeirri von, að eitt þeirra verði
þá kannski eftir heima hjá for­
eldrunum og líti eftir þeim í ell­
inni. Ómegðinni er þannig ætlað
að koma í stað almannatrygg­
inga. Foreldrunum er það flest­
um um megn að koma öllum börn­
um sínum til mennta, svo að oft
er það elzti sonurinn einn, sem
nýtur skólagöngu umfram lög­
boðna skyldu, hin börnin sitja á
hakanum. Fækkun barnsfæðinga
á Íslandi hefur haldizt í hendur
við batnandi menntun þjóðarinn­
ar. Nú fæðir hver kona á Íslandi
að jafnaði 2,1 barn. Þessi fæðing­
artala heldur fólksfjöldanum föst­
um. Fólksfjölgun á Íslandi um
þessar mundir stafar af innflutn­
ingi fólks utan úr heimi, ekki af
barnsfæðingum. Á Íslandi fæddi
hver kona að jafnaði 4,3 börn
1960. Í Mósambík fæðir hver
kona nú að meðaltali 5,3 börn á
móti 6,5 börnum 1960. Fæst þess­
ara barna eiga kost á skólagöngu
umfram skyldunám. Flest þeirra
eru dæmd til fátæktar.
fólksfækkun af góðærum
Vart má á milli sjá, hvort fór
verr með þetta volaða land, Mós­
ambík, borgarastríðið 1980­
92 eða búskaparlagið, sem var
lengi í anda Marx og Leníns. Nú
ríkir aftur lýðræði um landið,
og markaðsbúskapur hefur leyst
marxíska miðstjórn af hólmi. En
þótt Mósambík hafi ekki tekið
miklum framförum, hefur þróun­
arlöndum á heildina litið fleygt
fram síðan 1960. Þetta vill stund­
um gleymast. Nýfætt barn í þró­
unarlöndunum getur nú vænzt
þess að ná 65 ára aldri á móti 45
árum 1960. Þannig hefur meðal­
ævin lengzt um fimm mánuði
á ári í þriðja heiminum síðan
1960. Það er örari framför en hér
heima. Nýfætt barn í hátekju­
löndum heimsins getur nú vænzt
þess að ná 79 ára aldri á móti 69
árum 1960. Af þessu sést, að fá­
tæku löndunum hefur þrátt fyrir
margvíslegt mótlæti og mikla
neyð tekizt að draga verulega á
ríku löndin.
Hver kona í þróunarlöndun­
um fæðir nú að jafnaði 2,7 börn
á móti fimm börnum 1960. Það
er framför. Hver kona í hátekju­
löndunum fæðir nú að jafnaði 1,7
börn á móti þrem börnum 1960.
Það er afturför, því að talan 1,7
er langt undir 2,1, sem þyrfti til
að halda fólksfjöldanum í horf­
inu. Tyrkland (2,2), Bandarík­
in (2,1) og Ísland (2,1) eru einu
OECD­löndin, þar sem barns­
fæðingar duga til að halda mann­
fjöldanum við. Öll önnur OECD­
lönd búa við náttúrulega fólks­
fækkun, sem þau bæta sér upp
með innflutningi fólks annars
staðar að. Meðalfæðingartala
ESB­landanna er 1,5 og þýðir
mikla fólksfækkun þar.
Uppfyllum jörðina
Fólksfækkun í hátekjulöndunum
mun trúlega hafa ýmsar ískyggi­
legar afleiðingar í för með sér,
ef ekki tekst að snúa henni við.
Meðalaldur mannfjöldans mun
hækka til muna. Nú er hlutfall
eldri borgara (65 ára og eldri) og
fólks á vinnualdri (25­64 ára) ná­
lægt fimmtungi í hátekjulönd­
unum. Þetta hlutfall stefnir að
óbreyttu í þriðjung í Bandaríkj­
unum 2050, helming í Evrópusam­
bandinu og 70 prósent í Japan.
Fari svo, mun öldrun mannfjöld­
ans í hátekjulöndunum leggja
þungar byrðar á heilbrigðisþjón­
ustu og lífeyrissjóði. Í Japan eru
nú 25 þúsund manns komin yfir
tírætt; talan stefnir í milljón
2050. Það ár munu Mósambík og
Jemen státa af fleira fólki sam­
tals en Rússland, ef svo fer sem
horfir. Fátækar þjóðir þurfa að
fjölga sér hægar til að lyfta af sér
oki fátæktarinnar, og ríkar þjóð­
ir þurfa að snúa fólksfækkun í
hóflega fólksfjölgun til að troðast
ekki undir.
Börn engin fyrirstaða
í dag |
þOrvaldUr gylfasOn
Langar ævir, litlar
fjölskyldur