Fréttablaðið - 01.12.2007, Blaðsíða 22

22 1. desember 2007 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Björn Þór Sigbjörnsson, Kristján Hjálmarsson og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI
RITSTJÓRA: Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á
höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á
landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds.
issn 1670-3871
Í DAG | Jafnréttismál
Enn fer fjarri því að staða kynjanna sé jöfn á Íslandi.
Konur eru þriðjungur ráðherra
og alþingismanna og hefur það
hlutfall lítið breyst undanfarin ár.
Hlutfall kvenna í opinberum
nefndum og ráðum er svipað.
Innan viðskiptalífsins er þó staða
kvenna ennþá verri og versnar
eftir því sem fyrirtækin verða
stærri. Hlutfall kvenna í stjórn-
unarstöðum er tæplega 20
prósent, en í stjórnum stærstu
fyrirtækja landsins er hlutfallið
mun lægra eða rúmlega tíu
prósent. Innan við fimm prósent
stjórnarformanna í stórfyrirtækj-
um eru konur og hægt er að telja
konur í forstjórastöðum stórfyrir-
tækja á fingrum annarrar handar.
Á undanförnum áratug hefur þar
að auki orðið umtalsverð tilfærsla
á völdum frá kjörnum fulltrúum
til peningavaldsins og eykur það
mismunun karla og kvenna í
íslensku samfélagi. Peningar eru
vald og á Íslandi er það vald hjá
körlum. Heildaratvinnutekjur
kvenna eru rúmlega 60 prósent af
tekjum karla. Þannig er Ísland í
dag.
Þessi staða kemur ekki til
vegna þess að konur nenni ekki
að vinna. Þátttaka þeirra á
vinnumarkaði er nánast jafn
mikil og þátttaka karlanna.
Meðalvinnutími karla er lengri en
sá munur fer þó ört minnkandi.
Þar að auki eru konur að jafnaði
betur menntaðar en karlar; þær
eru nú rúmlega 60 prósent
háskólanema. Í sumum geirum
atvinnulífsins hefur hlutfall
kvenna meðal starfsmanna lengi
verið hátt. Má þar sérstaklega
nefna bankana. En þótt margar
konur séu duglegir bankamenn er
þeim ekki hleypt í æðstu stjórn-
unarstöður í bönkunum nema í
undantekningartilvikum.
Fjölmiðlar endurspegla þennan
veruleika en þeir móta hann líka.
Fjölmiðlar hafa nefnilega vald til
að breyta og hafa áhrif. Þess
vegna er það ekki ásættanlegt að
hlutfall kvenna í umræðuþáttum
Ríkisútvarpsins sé lægra heldur
en á Alþingi eða í ríkisstjórn. Það
ætti auðvitað að vera jafnt því að
ef konur fá að tjá sig jafn mikið
og karlar hljóta líkurnar að
aukast á því að þeim verði treyst
fyrir sömu völdum og körlum.
Misréttið lagast ekki af sjálfu sér
Engum getur dulist að staða
kvenna gagnvart körlum hefur
farið batnandi undanfarna
áratugi. Sú þróun gengur þó furðu
skrykkjótt. Aukin þátttaka kvenna
á vinnumarkaði og sífellt fleiri
vinnustundir leiða þannig ekki
sjálfkrafa til þess að konur komist
í stjórnunarstöður eða fái sömu
laun og karlar. Vinnuframlag
kvenna er ennþá vanmetið og
mest á þeim sviðum þar sem
uppgangurinn er mestur, hjá
stórfyrirtækjunum sem standa í
„útrásinni“. Innan ríkis og
sveitarfélaga má sjá viðleitni til
að jafna aðstöðumuninn en innan
viðskiptalífsins eru tregðulögmál-
in öflugri.
Á meðan þetta ástand er
viðvarandi er ekki að undra þótt
margir vilji knýja á um breyting-
ar. Það er heldur ekki skrítið að
konur taki sig saman og berjist
fyrir breyttu samfélagi. Um þetta
snýst jafnréttispólitík. Um þetta
snýst femínisminn. Það er heldur
ekki skrítið að sókn kvenna eftir
jafnri stöðu skelfi suma karlmenn
sem sjá fram á að komast ekki
jafn auðveldlega í stjórnunarstöð-
ur í krafti þess innbyggða
karlakvóta sem núna er í kerfinu.
En andstaða við femínisma snýst
ekki um neitt annað en þetta –
íhaldssemi og ótta við samfélags-
breytingar.
Um öfgar femínista
Um þessar mundir virðast allar
tillögur femínista sem miða í átt
að breyttu samfélagi vera nánast
sjálfkrafa stimplaðar sem öfgar
af vissum hluta landsmanna. En í
hverju felast öfgarnar? Ekki er
það út af baráttuaðferðum
femínista því að varla er hægt að
finna pólitíska hreyfingu sem er
prúðari í aðferðum sínum en
femínismann. Femínistar berjast
fyrst og fremst með rökum og
stílvopnum, ekki með yfirgangi
eða baktjaldamakki.
Baráttuaðferðir femínista geta
ekki með neinu móti talist
öfgafullar en í hverju felast þá
öfgarnar? Er það kannski sjálfur
boðskapurinn um jafnrétti
kynjanna sem þykir öfgafullur?
Er hægt að aðhyllast of mikið
jafnrétti? Ég segi nei við því.
Jafnrétti getur aldrei orðið of
mikið nema í augum þeirra sem
græða á misréttinu. Það mætti
alveg eins halda því fram að
mannréttindi geti orðið of mikil.
Jafnrétti hlýtur að teljast réttlátt
markmið og þar af leiðandi er rétt
að fara allar þær leiðir sem geta
leitt til þess markmiðs. Femínism-
inn er ekki á villigötum heldur
þeir sem eru á móti honum.
Er komið nóg?
SVERRIR JAKOBSSON
UMRÆÐAN
Háskólanám
Á hátíðisdögum keppast ráðamenn þjóðarinnar við
að dásama menntun. Í fjölda
ára hafa stúdentar notað dag-
inn í dag, fullveldisdaginn, til
að minna á réttindabaráttu
sína. Því miður geta stúdentar
ekki bara fagnað því sem vel
er gert í háskólum hérlendis,
því þótt meira fjármagn hafi
runnið til háskólanna á undan-
förnum árum fer það því
miður ekki þangað sem þörfin
er mest.
Hér á landi er jafnrétti til náms eins og hver
önnur goðsögn. Sumir geta nefnilega borgað fyrir
dýrara nám með skólagjöldum, aðrir gera það með
ríkisstyrktum lánum en stærsti hópurinn getur
ekki eða treystir sér ekki til að borga hundruð
þúsunda fyrir það að fá að mæta í tíma. En jafnvel
í opinberum háskólum eru skólagjöldin – sem eru
reyndar kölluð „skráningargjöld“ – tugir þúsunda
króna. Og fyrir þeim skólagjöldum fá stúdentar
engin lán.
Við þetta bætist að lánsupphæðirnar frá
Lánasjóðnum eru ekki í neinu sambandi við
veruleikann sem stúdentar
lifa í. Framfærslugrunnur
sjóðsins gerir ráð fyrir að
námsmaður eyði 42 þúsund
krónum á mánuði í húsnæði,
hita og rafmagn. Ef stjórn-
völdum finnst það raunhæft
ættu þau kannski líka að
benda námsmönnum á þá
leigusala sem bjóða upp á
slík kostakjör, því algeng
leiga fyrir einstæðan
námsmann er meira en
tvöfalt hærri.
Það er gömul klisja að
einkareknir skólar auki
fjölbreytnina í skólakerfinu.
Hér á landi hefur fjölgun einkaskóla fyrst og
fremst þýtt að það er hægt að læra viðskiptafræði
og lögfræði á fleiri en einum stað. Það er í sjálfu
sér gott og blessað, en mikilvægara er að hlúa að
þeim fögum sem eru nánast í útrýmingarhættu
vegna fjársveltis. Það eru einmitt fögin sem ekki
eru kennd í einkareknum skólum – fög eins og
táknmálsfræði, matvælafræði og kynjafræði.
Háskólamenntun er nefnilega eitthvað annað og
meira en bara starfsnám.
Auður Lilja er formaður og Finnur situr í stjórn
Ungra vinstri grænna.
Jafnrétti og fjölbreytni
AUÐUR LILJA
ERLINGSDÓTTIR
FINNUR
DELLSÉN
Erfitt dæmi
Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir er
skiljanlega ekki ánægð með niður-
stöður PISA-rannsóknarinnar en sam-
kvæmt þeim eru íslenskir unglingar
í 27. sæti þegar könnuð var þekking
í raunvísindum í 57 löndum. Seg-
ist hún ekki ánægð með þessa
stöðu sérstaklega í ljósi þess
að grunnskólakerfið er það
dýrasta sem rekið er innan
OECD. Eins og Fréttablaðið
hefur einnig greint frá
er í nokkrum skólum
mikill skortur á kennurum.
Hvernig er þetta hægt?
Þarf kannski að athuga
aðeins raunvísindaþekk-
ingu þeirra sem að grunn-
skólakerfinu standa?
Traustast
Ríkisútvarpið birti í gær dagblaða-
auglýsingu um niðurstöður könnunar
Capacent Gallup, þar sem spurt var
um trúverðugleika frétta í helstu
miðlum landsins. RÚV getur vel við
unað. Sjónvarpið er í efsta sæti með
91,7 prósent, Rás eitt og Rás tvö
fylgja fast á hæla þess og RUV.is
er ekki langt undan í fimmta
sæti. Skoðanakannanir eru
oft æði forvitnilegar. Þessi
könnun leiðir til dæmis í
ljós að fréttir á Rás tvö njóta
örlítið minna trausts en
fréttir á Rás eitt. Þó er það
sama fréttastofan sem
flytur sömu fréttirnar á
samtengdum rásum
Rásar eitt og tvö.
Gengisfall
Fimm prósentustigum neðar en
Rás tvö í könnuninni má finna RUV.
is - vefsvæði RÚV sem hýsir allar
fréttir Sjónvarpsins og útvarps. Enn
neðar er Textavarpið, sem nýtur ekki
trausts nema 63,2 prósenta – tuttugu
prósentustigum minna en RUV.is. Það
er sérstakt í ljósi þess að á Textavarp-
inu birtast fréttir frá öllum hinum
miðlum RÚV sem fólk virðist
treysta svo vel. Það virðist því
vera sem svo að fréttir RÚV
gengisfalli í hugum þeirra sem
svöruðu könnuninni í hvert sinn
sem þær birtast í nýjum
miðli í Efstaleitinu.
jse@frettabladid.is
bergsteinn@frettabladid.is
S
tjórnarskrárbundnar reglur um fullveldi þjóðarinnar
eru dýrmætar. Í þeim er hins vegar lítið hald án lifandi
innihalds. Þetta skildu þeir mæta vel sem forystu höfðu í
fullveldisbaráttunni á öndverðri fyrri öld.
Menntun var hluti af innihaldinu. Stofnun Háskóla
Íslands var í hugum allra einn af hornsteinum fullveldisins. Með
sama hætti leit þjóðin á stofnun Eimskipafélagsins. Eyþjóð án
menntunar og siglinga hafði lítið að gera inn í samfélag fullvalda
þjóða.
Nú er önnur öld með nýrri hugsun og nýjum verkefnum. Einmitt
í því ljósi er vert að gefa því gaum á þessum fullveldisdegi hvernig
þræðir Eimskipafélagsins og Háskólans fléttast saman. Framlag
Háskólasjóðs Eimskipafélagsins réði miklu um að Háskólatorgið
sem opnað er í dag varð annað og meira en draumsýn. Það er eitt
af þessum mikilvægu skrefum í viðvarandi fullveldisbaráttu.
Að sönnu er það vitnisburður um merkilega víðsýni að Vestur-
Íslendingar skyldu tengja eignarhald á þeim hlut, sem þeir lögðu
til stofnunar Eimskipafélagsins á sinni tíð, við æðstu mennta-
stofnun landsins. Jafn ánægjulegt er að sjá hvernig stjórnendur
félagsins láta það pund ávaxtast í dag í þágu Háskólans bæði að
því er varðar framkvæmdir og rannsóknir.
Langsamlega stærsta og mikilvægasta verkefni samtímans er
að efla menntun og rannsóknir í landinu. Á Háskólatorgið má líta
sem vísi að nýrri sókn á því sviði. Eigi hún að skila árangri þarf
miklu markvissari og víðtækari tengsl atvinnulífs og skóla en nú
eru fyrir hendi. Þetta þarf að gerast á öllum stigum skólastarfs-
ins.
Verkefnin sem við blasa í menntamálum og rannsóknum eru
stærri en svo að skattborgararnir ráði við þau. Fyrir þá sök er
aðkoma atvinnulífsins mikilvæg. En hún mun einnig glæða fjöl-
breytni bæði í skólastarfi og rannsóknum. Það er keppikefli í
heimi fjölbreytilegra tækifæra.
Menntamálaráðherra hefur nú lagt fram fjögur lagafrumvörp
um leikskóla, grunnskóla og framhaldsskóla. Þau fela í sér marg-
víslegar og að sumu leyti róttækar breytingar og horfa til fram-
fara. Sveigjanlegra skipulag, minni miðstýring, aukið vægi verk-
menntunar og skýrari ákvæði um skyldur og ábyrgð foreldra eru
til marks um það.
Ótvíræður kostur er að geta á sama tíma lagt niður lagaumgjörð
um öll þessi þrjú stig skólastarfsins. Menntamálaráðherra hefur
einnig fylgt þessum frumvörpum eftir með skýrum loforðum um
verulega hækkun á launum kennara á öllum skólastigunum. Það
var óvænt og óvenjulegt en um leið ánægjulegt frumkvæði. Því
má segja að þjóðin öll standi á nýju menntatorgi í dag.
Á sama tíma birtast svokallaðar PISA-niðurstöður frá OECD um
árangur skólastarfs í náttúruvísindum. Þó að grunnskólakerfið sé
dýrara hér en hjá öðrum þjóðum sem samanburðurinn nær til er
árangurinn enn fyrir neðan meðaltal. Þetta er ekki aðeins óviðun-
andi heldur óverjandi. Hér hefur augljóslega eitthvað brugðist.
Menntamálaráðherra sem eftir eðli máls situr uppi með ábyrgð-
ina á rétt á skýrum svörum frá skólastjórnendum og kennurum
hverju þetta sætir. Til lengri tíma verða lífskjör og menntun ekki
í sundur skilin. Þetta er þar af leiðandi fullveldismál. Ekkert við-
fangsefni er brýnna eða stærra.
Gömul og ný fullveldisverkefni:
Á menntatorgi
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR