Fréttablaðið - 27.12.2007, Síða 22

22 27. desember 2007 FIMMTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
Pósthúsið - S: 585 8300 - www.posthusid.is
Nú þegar farið er að myrkva úti viljum við vinsamlega minna
íbúa á að hafa kveikt á útiljósum við heimili sín til að
auðvelda blaðberum Fréttablaðsins aðgengi að lúgu.
Munum eftir útiljósunum !
Fyrirfram þakkir, dreifing Fréttablaðsins
UMRÆÐAN
Hagur aldraðra
Hagstofa Íslands birti hinn 18. desem-ber niðurstöðu nýrrar neyslukönnun-
ar um útgjöld heimilanna í landinu. Sam-
kvæmt henni nema meðaltalsútgjöld
einstaklinga (einhleypinga) til neyslu 226
þúsund krónum á mánuði. 8,1% hækkun
neysluverðs sem átt hefur sér stað frá því
könnunin var gerð meðtalin. Skattar eru
ekki meðtaldir í neyslukönnun Hagstof-
unnar.
Samkvæmt eldri neyslukönnun sem
birt var 15. desember 2006 námu neysluútgjöld
einstaklinga 210 þúsund krónum á mánuði með
verðlagshækkun. Þetta er eina marktæka könnun-
in yfir neysluútgjöld landsmanna. Miðað við þessa
könnun eru neysluútgjöld eldri borgara einhleyp-
inga að lágmarki 226 þúsund á mánuði til jafnaðar.
Þar sem skattar eru ekki innifaldir í þessari tölu
vantar talsvert á að þessi upphæð dugi til fram-
færslu eldri borgara. En lífeyrir eldri borgara
(einhleypinga) frá almannatryggingum
nemur aðeins 126 þúsund krónum á mán-
uði fyrir skatta eða 113 þúsund eftir
skatta. Það vantar því rúmlega 100 þús-
und krónur á mánuði upp á að þessi upp-
hæð trygginganna dugi til framfærslu.
Þegar framangreindar tölur liggja fyrir
er alveg óskilanlegt hvers vegna ekki var
tilkynnt hækkun á lífeyri aldraðra frá TR
um leið og tilkynnt var að draga ætti úr
tekjutengingum. Væntanlega ætlar
núverandi ríkisstjórn ekki að fylgja sömu
stefnu í lífeyrismálum aldraðra og fyrri
ríkisstjórn gerði. Það varð að draga
hverja krónu fyrir aldraða út úr fyrri
ríkis stjórn með töngum. Samfylkingin lýsti því
yfir fyrir síðustu þingkosningar að hún vildi að líf-
eyrir aldraðra mundi fylgja neyslukönnun Hag-
stofunnar og leiðréttast í áföngum upp í þá fjár-
hæð sem sú könnun sýndi hverju sinni. Væntanlega
mun Samfylkingin reyna að fylgja þessari stefnu
sinni.
Höfundur situr í stjórn 60+.
Neysluútgjöld eldri borgara
BJÖRGVIN
GUÐMUNDSSON
Þegar föðuramma mín og afi stofnuðu heimili í Þingholtun-
um í Reykjavík við upphaf
heimastjórnar 1904, voru
þjóðartekjur á mann á Íslandi
svipaðar og þær eru nú í Gönu,
fyrsta sjálfstæða Afríkulandinu
(1957). Amma mín eignaðist sex
börn, en meðalfjöldi barnsfæð-
inga á hverja konu hafði að vísu
minnkað úr sex um 1860 í fjórar
um 1900. Og fjögur börn á
hverja konu voru meðaltalið á
Íslandi jafnvel 1960 eins og í
Gönu á okkar dögum, svo að
munurinn á Íslandi og Gönu að
þessu leyti er ekki nema hálf öld
eða þar um bil. Það tók Gönu
innan við hálfa öld að fækka
barnsfæðingum á hverja konu
um þrjár, úr sjö í fjórar. Það tók
Ísland hálfa aðra öld, frá 1860 til
dagsins í dag, að fækka fæðing-
um á hverja konu um þrjár, úr
fimm í tvær.
Langar ævir í litlum fjölskyldum
Gana hefur að sönnu dregið
meira úr fólksfjölgun en mörg
önnur Afríkulönd. Meðalfjöldi
fæddra barna á hverja konu í
Afríku sunnan Sahara hefur
minnkað úr tæpum sjö 1960 í
rösk fimm 2005. Þessi meðaltöl
leyna talsverðum mun á frjósemi
í einstökum löndum. Á Máritíus í
miðju Indlandshafi er fólksfjölg-
unin komin niður í tvö börn á
hverja konu líkt og hér heima á
móti næstum sex 1960. Í
Botsvönu eignast hver kona nú
þrjú börn að meðaltali, ekki sjö
eins og 1960. Það er engin
tilviljun, að Máritíus og Botsvana
búa við mestar tekjur á mann í
allri Afríku. Öðrum miðar hægar.
Í Keníu eignast hver kona nú
fimm börn, ekki átta eins og
1960, og í Malaví og Tansaníu sex
börn frekar en sjö.
Færri börn eru framför í
fátækum löndum, því að barn-
margar fátækar fjölskyldur hafa
ekki efni á að senda þau öll í
skóla. Fjölskyldur með færri
börn – segjum tvö eða þrjú – eru
betur í stakk búnar að bjóða
öllum börnum sínum og ekki
bara elzta syninum góða mennt-
un og opna þannig fyrir þeim
öllum glugga og gættir, sem
annars kynnu að standa lokaðar.
Þá sitja öll börn við sama borð,
og ekkert þeirra þarf að fara alls
á mis. Hægari fólksfjölgun helzt
þannig í hendur við meiri og
betri menntun, betri líðan og
lengri ævir.
Sífellt fleira fólk um allan
heim tekur langar ævir í litlum
fjölskyldum fram yfir stuttar
ævir í stórum fjölskyldum. Í
Gönu hefur ævi heimamanna
lengzt um röska þrjá mánuði á
ári síðan 1960, eða úr 46 árum
1960 í 58 ár 2005. Í Afríku hefur
framförin verið hægari á
heildina litið: þar hefur meðal-
ævin lengzt úr 41 ári 1960 í 47 ár
2005. Ævilíkur Afríkumanna fara
nú aftur vaxandi, en þær fóru
minnkandi eftir 1990 einkum af
völdum eyðniveirunnar.
Skyggni ágætt
Ef Ísland ömmu minnar og afa
við upphaf heimastjórnar var á
svipuðu hagþróunarstigi og
Gana er nú, hvar stóðum við þá í
stríðslok 1945? Þá voru þjóðar-
tekjur á mann á Íslandi svipaðar
og þær eru nú í Namibíu. 1960?
Þá stóðum við í sömu sporum og
Botsvana nú. Þar eru þjóðartekj-
ur á mann nú um þriðjungur
tekna á mann hér heima, og hér
hafa tekjur á mann ríflega
þrefaldazt frá 1960. Til þeirrar
þreföldunar þurfti minni
hagvöxt en margur skyldi halda:
tekjur á mann uxu hér um 2,8
prósent á ári 1960-2005. Við
hefðum getað vaxið hraðar.
Gana hefur nú haft hálfa öld
til að leysa sig undan oki
ævagamallar fátæktar. Það
hefur fólkinu þar ekki enn tekizt
nema að litlu leyti. Hvað þarf til
þess? Aðeins röskur fjórðungur
fullorðinna Afríkumanna kunni
að lesa og skrifa 1970. Nú kunna
þrír af hverjum fjórum fulltíða
Afríkumönnum að lesa og skrifa,
en það er ekki nóg. Ólæsinu þarf
að eyða til fulls, svo að enginn sé
skilinn út undan. Nær allir
Íslendingar voru læsir við
upphaf heimastjórnar.
Með almennu læsi ætti Afríka
að geta tekið stórstígum
framförum á stuttum tíma líkt
og við gerðum. Hvort þarf að
koma á undan, hægari fólks-
fjölgun eða aukin menntun?
Svarið er: þetta tvennt helzt í
hendur, og hitt kemur af sjálfu
sér. Fátæktin flýr undan
almennri hagsæld. Engin fulllæs
og fullvalda þjóð lætur bjóða sér
almenna fátækt til langframa.
Saga Íslands ber vitni, lifandi
fjölskyldusaga. Amma mín
giftist í Gönu, steig aldrei fæti á
erlenda grund og dó í Suður-
Afríku. Sjálfur sleit ég barns-
skónum í Botsvönu, þar sem
tekjur á mann eru nú fimm
sinnum meiri en í Gönu.
Botsvana sigldi fram úr Gönu
1965 og er enn á fleygiferð.
Þegar Ísland var Afríka
Í DAG | Framför Íslands
ÞORVALDUR GYLFASON
Færri börn eru framför í fá-
tækum löndum, því að barn-
margar fátækar fjölskyldur
hafa ekki efni á að senda þau
öll í skóla.
E
ekki er til nein ákveðin formúla um það hvernig fólk skal
haga sér. Mannveran er einstök í því hvernig hún aðlag-
ast breytingum og við öll tilheyrum mannkyninu, þrátt
fyrir að hafa ólíkan skilning á því hvað það þýðir að vera
maður, eða kona.
Helsta ógnin við fjölbreytileikann, sem ætti að fagna, er þegar
einstaklingar eru settir í form staðalímynda, þaðan sem þeir eru
heftir, skilgreindir út frá því hvað þeir eiga að vera en ekki hvað
þeir eru í sann.
Í allri jafnréttisbaráttu hefur verið barist gegn þessum staðal-
ímyndum, því þær halda fólki frá því að þroskast í þá einstaklinga
sem það getur orðið. Það skiptir ekki máli fyrir hvers konar jafn-
rétti er barist. Um þá sem hallar á er ætíð hægt að finna neikvæða
orðræðu sem, á einhvern hátt, á að halda þeim niðri.
Í jafnréttisbaráttunni er hægt að líta til einfaldra hluta sem bar-
ist er fyrir; eins og að konur hafi frekari hlutverkum að gegna en
að vera dætur, eiginkonur og mæður. Að móðureðlið sé ekki nátt-
úrulegt og öllum gefið. Að ungar konur sem séu að eignast börn
í fyrsta sinn hafi ekki meðfædda þekkingu á því hvernig eigi að
bera sig að. Með þekkingu á því hvernig orðræðan getur bundið
fólk í fjötra uppgötvaðist ekki einungis hvernig hópum með lítil
völd var haldið niðri með skilgreiningum og staðalímyndum að
vopni, heldur einnig hvernig svona skilgreiningar hafa fjötrað
meðalkarlmanninn.
Það fer eftir tíðarandanum hvernig við skiljum hvað er falið í
karlmennskunni. Karlmaðurinn þarf ekki lengur að vera nægilega
kraftmikill til að fara á veiðar í hvaða veðri sem er og draga björg
í bú. Hann þarf ekki heldur að vera nægilega sterkur til að verja
konu sína og börn fyrir óvæntum árásum. Þar af leiðandi endur-
skilgreinum við karlmennskuna. Þrátt fyrir að eitt sinn hafi það
verið merki karlmennsku að vera drottnandi, er það ekki lengur,
heldur er litið til jafnréttis og jafnræðis. Með þeirri breytingu
leystust ekki einungis konur úr fjötrum skilgreiningar, heldur
einnig fjölmennur hópur karla, sem ekki þótti standast kröfur
hinnar stöðluðu karlmennsku. Karlmennskan er því ekki eitthvað
til að standa vörð um, heldur er hún enn ein staðalímyndin sem
heldur körlum jafnt sem konum frá því að fullnýta möguleika sína
í lífinu til persónulegs þroska.
Jafnréttisbaráttan er barátta um vald og því rísa reglulega
upp varðhundar þess sem er. Því er til dæmis haldið fram að þar
sem lagalegt jafnrétti sé nú komið á, séu frekari kröfur dæmi um
frekju. Því til staðfestingar er fingrinum beint að „jafnréttisiðn-
aðinum“, sem dæmi um að það séu einstaklingshagsmunir fólgnir
í því að halda jafnréttisbaráttu áfram. En lagalegt jafnrétti er til
lítils, ef engin er eftirlitsaðilinn eða ef það er þegjandi samþykki
um að brot gegn slíkum lögum séu lítilsgild brot. Eins og Þorgerður
Katrín Gunnarsdóttir benti á hér í Fréttablaðinu fyrir jól, þá er
það „algjör della að horfast ekki í augu við að það er ákveðinn
launamunur“ hér á landi. Þeir sem mest hafa talað á niðrandi hátt
um „jafnréttisiðnaðinn“ hafa einmitt reynt að halda því fram að
enginn sé launamunurinn á Íslandi. Eins og svo margt annað er
þetta bara taktík í valdabaráttu, baráttu sem seint mun ljúka.
Hvert orð er ekki skilgreint til eilífðar.
Karlmennskunni
ógnað
SVANBORG SIGMARSDÓTTIR SKRIFAR
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu,
Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni.
Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Óumdeilanleg snilld Péturs
Bók Péturs Gunnarssonar um Þór-
berg Þórðarson, ÞÞ í fátæktarlandi,
leggst misjafnlega í lesendur. Grímur
Atlason, bæjarstjóri í Bolungarvík,
hefur lesið bókina og sér ástæðu
til að nefna það á bloggsíðu sinni
hversu frábær bókin er. „Snilldin er
óumdeilan leg,“ er hans niðurstaða. En
er það svo?
Pétur á öðru
máli
Snilldin er
raunar ekki
óumdeilan-
legri en svo að
sálfræðingurinn
Pétur Tyrfings-
son er á
öndverðri skoðun. „ÞÞ í fátæktar-
landi eftir Pétur Gunnarsson er ein
skelfilegasta lesning sem ég hef
lagt á mig,“ skrifar Pétur á bloggsíðu
sína, augljóslega mikið niðri fyrir.
„Hvernig er hægt að skrifa svona
ofboðslega leiðinlega bók? Það
vottar ekki fyrir húmor neins staðar.
Hvergi glittir í fræðilegt leiftur ... ekki
einu sinni í fjarska. Í eyðurnar er
skáldað af einstaklega fátæklegri
hugkvæmni og getspeki. Stíll-
inn gersamlega geldur. Og
hvað höfundinum gengur
til ... það er mér algerlega
óráðin gáta,“ skrifar Pétur
og vandar nafna sínum ekki
kveðjurnar. „Hér skrifar
maður sem er með öllu
útbrunninn.“
Feðgar í jólaskapi
Feðgarnir Davíð Oddsson og Þorsteinn
Davíðsson hafa verið áberandi í
fjölmiðlum yfir hátíðirnar. Þorsteinn
vissi vart hvaðan á hann stóð kaf-
aldsbylurinn þegar óánægjuraddir
tóku að berast um ráðningu hans í
embætti héraðsdómara. Sagðist bara
vilja standa sig í starfi og ætti ekki að
gjalda faðernisins. Enda hafði hann
ekkert til saka unnið annað en að
sækja um vinnu og fá hana. Faðir
hans viðurkenndi svo loks í gær
að líklega hefðu aðgerðir Seðla-
bankans upp á síðkastið ekki
skilað tilætluðum árangri í baráttu
við verðbólguna. Menn verða
bljúgir um hátíðirnar. Ef einhvern
tímann.
stigur@frettabladid.is