Fréttablaðið - 12.01.2008, Blaðsíða 55

LAUGARDAGUR 12. janúar 2008 27
Grundvöllur mannréttindastarfs Sameinuðu þjóðanna er
Mannréttindayfirlýsing samtakanna, sem var samþykkt á
fundi Allsherjarþingsins í París árið 1948. Í tilefni af 60.
afmælisári yfirlýsingarinnar hafa Sameinuðu þjóðirnar
opnað sérstakan upplýsingavef tileinkaðan yfirlýsingunni
og mannréttindamálum í heiminum (www.knowyour-
rights2008.org).
Mannréttindayfirlýsing SÞ hefst á inngangi en síðan
eru réttindi hvers og eins manns tíunduð í 30 greinum.
Í þeirri fyrstu segir: „Hver maður er borinn frjáls og jafn
öðrum að virðingu og réttindum. Menn eru gæddir vits-
munum og samvizku, og ber þeim að breyta bróðurlega
hverjum við annan.“
Auk sjálfrar mannréttindayfirlýsingarinnar var árið
1966 bætt við hana tveimur undirskrám; Alþjóðasátt-
málanum um efnahagsleg, félagsleg og menningarleg
réttindi og Alþjóðasáttmálanum um borgaraleg og
stjórnmálaleg réttindi. Árið 1976, eftir að tilskilinn fjöldi
aðildarríkja SÞ hafði fullgilt allar réttindaskrárnar þrjár,
tóku þær gildi sem alþjóðalög.
Síðar hafa bætzt við fleiri alþjóðlegir mannréttindasátt-
málar sem snúa aðallega að réttindum barna og fatlaðra.
Mannréttindaráð SÞ (UN Human Rights Council) er sú
stofnun SÞ sem hefur það hlutverk að fylgjast með fram-
kvæmd Mannréttindayfirlýsingarinnar og annarra mann-
réttindasáttmála sem undir Sameinuðu þjóðirnar heyra.
Mannréttindaráðið var stofnað árið 2006, en það kom í
staðinn fyrir Mannréttindanefnd SÞ (UN Commission on
Human Rights, UNCHR), sem var stofnuð árið 1946 sem
undirstofnun Efnahags- og félagsmálanefndar samtak-
anna (ECOSOC). Það hamlaði mjög starfsemi Mannrétt-
indanefndarinnar gömlu að innan hennar störfuðu ríki
sem sjálf voru sek um víðtæk mannréttindabrot. Deilur
um starfshætti nefndarinnar enduðu svo með því að hún
var leyst upp og Mannréttindaráðið stofnað í staðinn
sem sjálfstæð stofnun SÞ með nýjum reglum um sam-
setningu og starfshætti. Mannréttindaráðið fylgist með
mannréttindabrotum í aðildarríkjum SÞ og starfar náið
með mannréttindafulltrúa SÞ, UN High Commissioner
for Human Rights, sem nú er Louise Arbour.
➜ MANNRÉTTINDAYFIRLÝSING SÞ 60 ÁRA
muna minnihlutahópum þá borgar
einfaldlega samfélagið í heild
prísinn að hluta með því að þessu
fólki fjölgar meira,“ bendir Guð-
mundur á.
Framlag til betri heims
En hver eru þá rökin fyrir mann-
réttindum sem „útrásarverkefni“
fyrir Íslendinga?
Við því hefur Guðmundur svör á
reiðum höndum: „Það má færa rök
fyrir því á öllum sviðum að
útbreiðsla mannréttinda sé bæði
af hinu góða og komi jafnframt
okkur öllum til góða,“ segir hann.
Útbreiðsla mannréttinda sé fram-
lag til að gera heiminn betri sem
við búum í,
gera hann
friðsælli og
stuðla að
aukinni vel-
megun.
„Það má
færa rök að
þessu sem
snúa að
öryggishlið-
inni, friðar-
hliðinni, það
má færa rök
að þessu
sem snúa að
lýðræðis-
hliðinni sem
líka ýtir
undir frið-
inn. Það má
færa rök að
þessu sem
snúa að
verzlun og
viðskiptum
– almenn
velmegun,
betri skól-
un, betri
heilbrigðis-
þjónusta
skapar líka
stærri og
arðvæn-
legri mark-
aði,“ segir
Guðmund-
ur.
En hvað
um fullyrð-
ingar sem
alloft heyr-
ast um að Mannréttindayfirlýsing
SÞ og sérstaklega algildistilkall
mannréttinda séu vestrænar hug-
myndir sem verið sé að þvinga
upp á aðra menningarheima.
Hverju svarar mannréttindafræð-
ingur slíku?
Algildi mannréttinda
„Ég svara þessu alltaf mjög snar-
lega,“ segir Guðmundur: Í fyrsta
lagi hafi þessir alþjóðlegu mann-
réttindasamningar verið samdir
og formlega samþykktir og við-
teknir af löndum og þjóðum í öllum
heimshornum. En hann vísar líka
ekki síður til eigin reynslu – hann
hafi ferðast til 120-130 landa við
mannréttindaútflutning, bæði
fyrir SÞ og Svía – en hann hafi
aldrei hitt fólk í neinu þessara
landa sem heldur því fram að það
vilji ekki þessi mannréttindi fyrir
sig. Jafnvel þótt stjórnvöld í ein-
hverjum þessara landa kenni vest-
rænum aðilum um upptökin.
„Þvert á móti, fólk sækist eftir
þessum mannréttindum. Að halda
því fram að þetta sé einhver vest-
ræn uppfinning sem sé af hinu
vonda þjónar þannig að minnsta
kosti ekki hagsmunum þessa fólks,“
segir Guðmundur. „Enda er vert að
hafa í huga hverjir það eru sem
halda þessu fram: það eru valda-
menn í kúgunarríkjum. Það er þá
gert til að viðhalda völdum og sér-
réttindum valdastéttanna.“
Með því að minna á mannrétt-
indi borgaranna í slíkum ríkjum sé
verið að gagnrýna aðferðir ráða-
manna við að halda völdunum og
meðferðina á þegnunum.
„Ef þú færð að tala frjálst við
borgarana – sem ég hef gert í
mörgum svona löndum – þá vill
þetta fólk auðvitað mannréttindi
handa sjálfu sér,“ segir Guðmund-
ur en bætir við: „Það má taka þetta
lengra: þegar menn missa völdin í
þessum löndun – hvort sem það er
Marcos á Filippseyjum, Mengistu í
Eþíópíu, eða þegar kemur að
Mugabe frá Simbabve – þá vilja
þessir menn allir mannréttindi
handa sjálfum sér þegar kemur að
réttarhöldunum yfir þeim.“
Fólk sækist
eftir þess-
um mann-
réttindum.
Að halda
því fram
að þetta
sé einhver
vestræn upp-
finning sem
sé af hinu
vonda þjón-
ar þannig
að minnsta
kosti ekki
hagsmunum
þessa fólks.
11. - 24. JANÚAR Í HÁSKÓLABÍÓIOPNUNARMYND:
PERSEPOLIS
www.graenaljosid.is
www.af.is