Tíminn - 02.08.1981, Qupperneq 5

Sunnudagur 2. ágúst 1981 <
5
en á hinn bóginn taka þeir pláss
frá bráðveikum sjúklingum sem
þurfa að leggjast inn svo skjótt
sem auðið verður. Biðlistar
sjiíkrahiisanna lengjast mjög
fyrir vikið. í april síðastliðnum
var tekin saman á sjUkrahús-
unum könnun, svokallað sjUkl-
ingatal, sem meðal annars átti að
leiða i ljós hversu mikið þetta
vandamál væri i raun. Var það
gert á vegum borgarlæknisem-
bættisins i Reykjavik og náði til
stóru spitalanna þriggja: Land-
spitalans, Borgarspitalans og
Landakotsspitala auk Klepps. Að
sögn Skúla Johnsens, borgar-
læknis, hefur nú verið lokið við að
vinna úr þeim gögnum sem safn-
að var saman i apfil og varð
niðurstaðan sú að á þessum fjór-
um stöðum væru 114 sjúklingar
yfir sjötugt sem i raun og veru
ættu þar ekki heirha, heldur á sér-
hæfðum hjUkrunarstofnunum.
Reyndar sagði Skúli Johnsen að
það væri nokkru minna en bUist
hafði verið við en þrátt fyrir það
er ljóst að við mikinn vanda er að
etja. Mestur mun vandinn vera á
Landakotsspitala enda er hann
allmiklu minni en hinir stóru
spitalarnir tveir en þar að auki
eru þar fleiri sjúkrarúm upptekin
af öldruðum sjUklingum en á
hvorum hinna. „Landakot hefur
úr minnstu plássi að moða fyrir
bráðveika sjúklinga”, sagði Skúli
Johnsen, ,,og þetta hefur leitt til
þess aðþeir á Landakoti hafa litið
getað hreyft biðlistana sina. Þeir
hafa jafnvel átt i erfiðleikum með
að sinna skyldum sinum þegar
þeirhafa bráðavakt” — en svo er
það kallað,s júkrahúsin skiptast á
um að taka við fóiki sem lent
hefur i slysum og sér hvert
sjúkrahús um bráðavakt nokkra
daga i senn. Flest af þvi gamla
fólki sem orðið hefur innlyksa á
spitölunum liggur á lyflæknis-
deildum en annars er það dreift
um allar deildir og einn þeirra
sem ég ræddi við kvaðst álita að
gamla fólkið væriá hverri einustu
verið heima sem allra lengst og
þurfi ekki að fara i einhvers
konarstofnun.Við erum meðá að
giska 250 sjúklinga i hverjum
mánuði og yfirgnæfandi meiri-
hluti þeirra er aldrað fólk sem
þarf að hjálpa vegna ellisjúk-
dóma eða hrumleika. Aðeins um
tuttugu af okkar sjúklingum eru
innan við sextugt og langflestir
eru komnir yfir sjötugt. Þjónusta
okkar felst fyrst og fremst i al-
mennri aðhiynningu, við böðum
fólkið, þrifum um það og hlúum
að þvi á margan hátt, gefum lyf,
sprautur, skiptum á sárum og
þess háttar. Við erum nú með
stöður fyrir 10.4 sjUkra-
liða — sem sjá um aðhlynning-
una — og 7.4 hjúkrunarfræð-
inga — sem gefa lyf og annað i
þeim dúr — en ef vel ætti að vera
Hrafnista, Dvalarheimili aldraðra sjómanna. Þar er svipað ástatt og á Grund.
I Fi á Heilsuverndarstöðinni við Barónsstig er Heimahjúkrun rekin en á henni lendir stór hluti vanda-
málsins. A efstu ha.'ð Hcilsuverndarstöðvarinnar er einnig langlegudeild fyrir gamalt fólk.
deild — nema kannski á barna-
deildinni. Yfirvöld Landakots-
spitalans hafa fyrir löngu gert sér
þetta mikla vandamál sem þau
eiga við að glima ljóst og nú eru
uppi hugmyndir um hvernig
leysa megi málið. Hefur stjórn
spitalans óskað eftir þvi við
Reykjavfkurborg að fá undir
langlegudeild aldraðra sjúklinga
það hús sem áður hýsti Prent-
smiðjuna Odda við Bræðra-
borgarstig. Hafa ýmsir yfirmenn
borgarinnar tekið ekki óliklega i
þá málaleitan enda er húsið sem
um ræðir svo stórt að það myndi
fara langt með að fullnægja þörf
Landakots fyrir langlegudeildir
gamalsfólks.Hins vegar er þetta
mál ennþá á umræðu- og athug-
unarstigi og alls óvfst hvenær það
kæmist til framkvæmda. Tekur
svo sjálfsagt alllangan tima að
gera nauðsynlegar breytingar á
hUsinu til að það gæti gegnt hinu
nýja hlutverki.
Sú stofnun sem verður einna
mest og átakanlegast vör við hina
miklu þörf sem er á úrbótum i
hjúkrunarmálum aldraðra er
HeimahjUkrunin. HeimahjUkrun
er rekin af Reykjavikurborg frá
Heilsuverndarstööinni við Bar-
ónsstig. Ég spurði KolbrUnu
Ágústsdóttur, forstöðumann
deildarinnar, um skilgreint hlut-
verk hennar.
„1 stuttu máli er það að þjóna
öllum sem þess þurfa innan
ramma hjúkrunar. Við getum
ekki gert neitt til að lækna sjúkl-
ingana, en hins vegar gerum við
allt sem hægt er til að þeir geti
þyrftum við að minnsta kosti einn
sjúkraliða i viðbót og einn til tvo
hjúkrunarfræðinga til að geta
gegntokkar hlutverki eins vel og
kostur er”.
Stórhluti sjúklinga
heimahjúkrunar
þarf á vist að halda
Það er Reykjavikurborg sem
veitirþessa þjónustu ókeypis fyr-
ir þá sem þess óska og taldir eru
þurfa hennar með. Undanfarin ár
hefur f jöldi sjúklinga sem leita til
Heimahjúkrunar aukist stig af
stigi. Það sem af er þessu ári hef-
ur HeimahjUkrun farið til um það
bil 480 sjúklinga en allt árið i
fyrra voru þeir 543 svo telja má
fullvíst að fjöldinn i ár verði enn
meiri en i fyrra. Og árið 1979 fór
HeimahjUkrun til 472sjúklinga en
árið þar áður, 1978, til 380 sjúk-
linga svo aukningin er augljós.
Hins vegar kvaðst Kolbrún telja
að HeimahjUkrun hefði nú þegar
náð til flestra þeirra sjúklinga
sem þyrftu á henni að halda og
væru sennilega fáir sem ekki
vissu að hún stæði til boöa, en það
mun hafa háð starfsemi Heima-
hjúkrunar nokkuð fyrstu árin að
ekki allir vissu að hún væri til. Ég
spurði Kolbrúnu hvort ekki væri
rétt að talsverður hluti þeirra
sjUklinga sem HeimahjUkrun
þjónaði þyrftu að komast inn á
þar til gerðar stofnanir.
„Jú, alveg skilVrðislaust. Það
er erfitt að segja um hversu stór
■ Elli- og hjúkrunarheimilið Grund. Það getur ekki lengur gegnt hlutverki slnu sem vistheimiii
vegna fjöida langlegusjúklinga.
um hér 65 legupláss og þar að
auki 35 pláss á dagspitala.”
Aðspurður sagði Þór að
„aktifu” lækningarnar hefðu
gengið mjög vel miöað við allar
aðstæður. Þeim hefði tekist að
bjarga mörgum frá því að lenda
inni á stofnunum en það væri það
sem fyrst og siðast væri stefnt að.
Ég spurði hvernig öldrunarlækn-
ingar og endurhæfing færi fram i
Hátúni.
„Það byrjar á þvi að við fáum
beiðni frá heimilislækni viðkom-
andi eða sjúkrahúslækni ef sjúk-
lingurinn er á spitala. Siðan för-
um við heim til hans — eða á
sjúkrahúsið — skoðum sjúkling-
inn og metum hversu mikið hann
þarf á hjálp að halda. Biðlistinn
hér i H átúni fer ekki eftir því hve-
nær viðkomandihefur skráð sig á
hann heldur miðum við eingöngu
við forgangsröð. Nú, meðan beðið
er eftir að pláss losni reynum við
að hafa spumir af sjúklingnum,
fyrst og fremst i gegnum Heima-
hjúkrun og Heimilishjálpina en
við höfum míkið samstarf við þá
sem þar vinna og komum öll sam-
an til fundar einu sinni i viku. Þá
fundi sitja reyndar fleiri aðilar
einnig. Eftir að sjúklingurinn er
kominn hingað inn þá gengur
hann i gegnum blandaða starf-
semi. Annars vegar er um að
ræða venjulega lyf jalækninga-
meðferð, eins og er á öllum öldr-
. unardeildum, og hins vegar end-
urhæfingu. Sjúklingurinn fær
söm u rannsókn og ef hann væri á
sjúkrahúsi en siðan tekur við
sjúkraþjálfun og jafnvel iðju-
þjálfun. Ætli meðaltiminn sem
sjúklingurinn dvelst hér sé ekki á
bilinu einn til þrir mánuðir, og
meðalaldurinn er rúm áttatiu
ár.”
Þór tók i sama streng og m arg-
iraðrirsem ég talaði við: sem sé
að eftir meðferð á sjúkrastcrfnun
væri oft erfitt að koma sjúklingi
heim til sin aftur. „Það er þetta
sem gert hefur marga að lang-
legusjúklingum sem annars
þyrftu ekki að vera það,” sagði
hann. „Við höfum reynt að brúa
þetta með dagspitala en þar fær
sjúklingurinn i raun sömu þjón-
ustu og hann fengi á legudeild
nema hvað hann sefur þar ekki.
Hann er sóttur á morgnana i bil
frá okkur, fær mat, endurhæfing-
arprógram,snyrtingu og böðun ef
þess þarf, og lyfjagjöf og aðra
læknisaðstoð. Þetta hefur gefist
mjög vel, það er langur biðlisti
hjá dagspitalanum og við höfum
átt i erfiðleikum með að fá fólkið
til að hætta, eftir að þriggja mán-
aða dagspitalavist hefur verið af-
staðin. Adagspitalannkemur fólk
oftastnær tvisvar eða fimm sinn-
um i viku, og ég tel að með þessu
fyrirkomulagi hafi tekist að halda
þessu fólki gangandi.”
Annars sagði Þór að hann yrði
oft var nokkurs misskilnings i
sambandi við þessa dagspitala.
Um væri að ræða tvær gerðir af
„dagvistun” og sú sem hér hefði
verið tekin upp væri umræddur
daespitali, á ensku „day--
hospital”. Hins vegar væri um að
ræða það sem á ensku er nefnt
„day-center” sem er, að sögn
Þórs,félagsleg stofnun fremur en
lækningastofnun. „Þar er engin
eða lítil þjónusta en séð fyrir
samkomu- og félagsaðstöðu og
þess háttar. Þetta hefur verið
gert i dálitlum mæli á Norður-
brún 1 en annars þekkist þetta
ekki hér á landi,sagöi Þór.
I Hátúni er einnig starfrækt
svokallað „út og innskema” sem
er nokkurs konar afbrigði við
langlegu. Þeir sem þess njóta eru
þungir hjúkrunarsjúklingar sem
hafa orðið að dveljast i umsjá að-
standenda vegna þess að þeir
hafa ekki komist inn á þá stofnun
hluti þaö er en ég myndi giska á
svona 25%. Nú eru það að visu
mannréttindi að fá aðvera heima
hjá sér sem lengst en maður
verður einnig að hugsa um að-
standendurna. Það vérður að
segjast eins og er að ástandið er
hrikalegt. Ég held að við þyrftum
að fá að minnsta kosti 80 lang-
legupláss ef takastá að bæta úr
þessu og sennilega ættum við ekki
ineinum erfiðleikum með að fylla
100 rúm.”
Það hversu Heimahjúkrun þarf
að þjóna mörgum sjúklingum
sem 1 raun er illmögulegt i
heimahúsum hefur og leitt til
þess, eða hlýtur að leiða til þess,
að hún getur ekki þjónað jafnvel
og skyldi þeim sjúklingum sem
ennþá eru tiltölulega hressir. Ef
nægur timi og aðstæöur væru til
þess að sinna þeim mætti koma I
veg fyrir að þeim hrakaði svo
mjög að þeir þurfi sjálfir að
leggjast inn á stofnun. Þarna er
kominn vítahringur sem erfitt
getur reynst að losna úr.
önnur stofnun sem starfar að
ýmsu leyti viö hlið Heimahjúkr-
unar og verður jafnmikið vör við
hversu slæmt ástandiö er er
Heimilishjálp Félagsmálastofn-
unar Reykjavikurborgar. Heimil-
ishjálpinséröllum þeim sem ekki
eru færir um það sjálfir fyrir
heimilisaðstoð og Jónina Péturs-
dóttir hjá Heimilishjálpinni sagði
mér að mjög stór hluti þeirra
tæplega 1100 heimila sem farið
var til á síðasta ári hefðu verið
heimili gamals fólks sem væri litt
eða ekki sjálfbjarga. Þó svo að
Heimilishjálpinni sé i raun aðeins
ætlað að vinna heimilisstörf er
mjög mikið leitað til hennar af
fólki sem vill koma öldruðum ætt-
ingjum sínum að á sjúkrastofnun.
Er reynt að leysa þau mál í sam-
ráði við aðra aðila málsins, en
flestir þeir aðilar sem vinna að
málefnum aldraðra hafa meðsér
mikið og gott samstarf og haldnir
eru fundir vikulega þar sem mál-
in eru rædd. Að sögn Kolbrúnar
Agústsdóttur og Jóninu hefur
Heimilishjálpin i allnokkrum til-
fellum tekið að sér að vinna ýmis
störf Heimahjúkrunarinnar, svo
sem að baða gamla fólkið og
koma þvi á fætur, en siðan litur
hjúkrunarfræöingur frá Heima-
hjúkrun við einu sinni eða tvisvar
i viku til að lita eftir. Voru þær
sammála um að þetta væri til
mikillar hagræðingar og Kolbrún
sagði reyndar að hennar álit væri
að samstarf þessara tveggja að-
ila mætti að ósekju vera mun
meira. Erfittmun þó að koma þvi
við þar sem þær eru algerlega
sjálfstæðar stofnanir.
Ein þeirra stofnana sem þegar
hefur verið lítillega minnst á er
Hátún — öldrunarlækningadeild
Landspitalans aðHátúni 10-b. Yf-
irlæknirinn þar, Þór Halldórsson,
skýrði út fyrir mér starfsemina
þar.Margt af þvi sem hann sagði
á einnig við um aðrar svipaðar
stofnanir, annað ekki.
„Aktifar” öldrunar-
lækningar
„Mig langar að leggja áherslu á
að Hátún er ekki hjúkrunarheim-
ili, það er öldrunarlækningadeild.
öldrunarlækningar fela i sér
tvennt: Annars vegar svokallað-
ar „aktifar” lækningar,en þar er
um að ræða sérfræðinga sem fást
við sjúkdóma aldraða fólksins og
sjá auk þess um að endurhæfa
jáð svo það geti bjargað sér
sjálft. Hins vegar er um aðræða
„passifar” lækningar sem fara
fram undir umsjá sömu sérfræð-
inga.enþaðerlanglega fólks sem
ekki er hægt að koma til. öldrun-
arlækningadeildin hér i Hátúni er
sú sem mest hefur lagt sig fram
um að gera „aktif”, þó það hafi
ekki tekist sem skyldi vegna þess
að þrýstingurinn frá sjúklingum
sem þurfa á langlegu að halda er
mjög mikill. Ætli einn þriðji af
starfsemi okkar hér séu ekki
„aktifar” lækningar en ég hygg
að annars staðar sé hlutfallið að-
eins fimm til tiu prósent. Við höf-
i