Tíminn - 21.02.1982, Blaðsíða 20

Sunnudagur 21. febrúar 1982

BESTjffiJLgft
Toni Morrison: Tar Baby.
Signet 1981.
■ Fyrir nokkrum árum gerði
Toni þessi Morrison garðinn
frægan meö skáldsögunni
„Song of Solomon”, mjög
seldri og margverðlaunaöri.
Hún er bandariskur svertingi
og söguefni hennar þvi eðli-
lega sambandið milli hvitra og
svartra og svartra manna af
tvennum heimum, þeirra sem
hafa samlagast heimi hvita
mannsins og þeirra sem enn
lifa i nánd viö myrkviðið. „Tar
Baby” er ástarsaga svartrar
ljósmyndafyrirsætu sem lifir i
hvitri veröld siöfágunar og
taminna tilfinninga og svert-
ingja sem er öllu frumstæðari
að upplagi og i háttum,
þ.e.a.s. i bestu merkingu. Og
eðlilega setur hann stórt
spurningamerki við hvitan
glyslifnað hennar. Sagan ger-
ist ýmist á baðströndum i
Karabiahaíinu, meöal gáfu-
manna á Manhattan og i hin-
um djúpa suðri Bandarikj-
anna. Það er þung undiralda
heitra tilfinninga i þessari bók
og höfundinum er mikiö niöri
fyrir. En ansi getur útgangur-
inn á ameriskum pappirskilj-
um stundum veriö ljótur.
AMERICA’S I 8EST SELLER
SURPASSING EVEN SH0CU8!
.Iiiiii(‘s(’lm(‘irs
Mervyn Peake: Titus Groan.
Penguin 1981.
■ Ég hef séð þessa bók i hill-
um í mörg ár og spurt sjálfan
mig hvað þetta sé fyrir nokk-
uð, en ekki megnað aö aðgæta
það nánar. Bókin er öldungis
ekki ný af nálinni, fyrst útgef-
in 1946 og ef fyrsta bókin af
þremur um Titus, en i samein-
ingu eru þær vist kallaðar
„Gormenghast”-trilógian.
Gormenghast er kastali á
Englandi, rakin umgjörð íyrir
hryllingssögu, saggafullur,
mosavaxinn, hrörlegur. Þar
býr ætt Titusar undjr olriki
fornra hefða 'og bókavarii-
arins og hirðsiðameistarans
Sourdust sem sér um að allt
fari fram eftir siðvenjum sem
eru skráðar á fornar bækur.
En nútiminn leynist bak við
næstu súlu i liki uppskafnings-
ins Steerpike sem brennir
bókasafnið, drepur bókavörð-
inn þannig að faðir Titusar
sturlast. 1 lok bókarinnar
verður Titus svo 77di jarl af
Gormenghast þótt hann sé að-
eins 2ja ára. 1 bindunum
tveimur sem á eftir fylgja er
svo sagt frá afdrifum Titusar i
fláráðum heimi. Hryllingssög-
ur, gamansögur, lykilsögur —
það er erfitt að skipa bókum
Peakes i flokk. Tungumálið er
þungt í vöfum, heimur Titusar
lokaður og loftlaus, alvaran
aldrei langt undan. Bókin
kemur hér i hinni nýju King-
Penguin seriu, og hver haldiði
að skrifi formála, nema An-
thony Burgess!
IKICA
JON6
' ■ . ■ . ■
AUTHO« or FANNY
ANDFEAROFatlNG
Janies Clavell: Noble House.
Ilell 1982
■ „Noble House” er fjórða
bindið i flokki Asiusagna eftir
James Clavell, en fyrri bæk-
urnar eru alþekklar — „Sho-
gun” sem gerðist um 1600,
„Tai-Pan” um 1841 og „King
Rat” um 1945. Allar eru þess-
ar bækur feikn miklar að
vöxturn og hafa náö omældri
metsölu og siðastliðið sumar
voru gerðir firnavinsælir sjón-
varpsþættir eítir „Sliogun”.
Svo Clavell er kóngur i sinu
riki. Þessi, „Noble House" var
störa metsölubókin i Banda-
rikjunum i fyrra. Hún á sér
stað i Hong Kong árið 1963. Ég
ætla ekki að þykjast hafa lesiö
bókina sem er heilar 1370 siö-
ur, en vist er að aödáendur
Clavells verða ekki sviknir,
hér eru bæði stórir atburöir og
smáir og heil ókjör af persón-
um, enda þykist ég vita aö
Clavell hefur heilan her að-
stoðarmanna til að vinna
heimavinnuna fyrir sig. Frá-
sagnargáfan er hans aðall og
hér er allt sem hugur lesand-
ans girnist — glæpir, ástir,
kynlif, ofbeldi, samsæri og
svindl, náttúruhamfarir og
privathamfarir. Já, einhver
skýring hlýtur að vera á vin-
sældum hans.
AT
THE
EIKiE
OF
TIIE
BOI
Erica Jong: At the Edge of the
Body. Granada. 1981.
■ Erica Jong hefur halt mik-
ið og gott lag á að fara i taug-
arnará karlrembusvinum. Og
ekki aö áslæðulausu, þvi hún
hefur verið iðin við að storka
veldi þeirra, ekki sist i rúm-
inu, með hreinskilni sinni og
kjaftagangi i bókunum „Fear
of Flying”, „How to Save
Your Own Life”, og nú siðast i
„Fanny”, prakkarasögu með
konu i aðalhlutverki. En Erica
Jong lagði upp sem ljóðskáld
og er það enn i aðra röndina,
hún hefur sent frá sér mörg
ljóðasöfn sem hafa náð óvenju
mikilli útbreiðslu, enda eru
viðfangsefni hennar oftast
ákaflega hversdagsleg og
ljóömálið einfalt, en þó fágað
og markvisst. 1 þessari siðustu
kvæðabók sinni yrkir hún um
sjálfa sig, kynlifið, hamingj-
una, sorgina og ekki sist dauð-
ann. Lesandinn hlýtur að hrif-
ast með, hann hlær upphátt,
sér spegilmynd sina i kvæðun-
um — ekki svo slæmt...
■ Bækurnar hér að ofan eru fengnar hjá Bókaversiun Sigfúsár
Eymundssonar.
■ Hvað eiga þessir rithöfundar — Ilemingway, Steinbeck, Solsjenitsin og Shakespeare — sameigin-
legt? Jú, bækur þeirra eru bannaðar á bandariskum bókasöfnum!
Bókabrennur
✓
í
Bandaríkjunum
■ Eru ekki Bandarikin frjálst
land? Og þar ritfrelsi? Jú, þaö
hélt maður. En nú renna tvær gr-
imur á ýmsa vestra — alls konar
ritskoðunartilburðir hafa færst i
aukana undanfarna mánuði og
ár, og það svo að mörgum vel-
hugsandi mönnum er hreint ekki
rótt.
Fyrir skömmu siðan ákvað
hæstiréttur aö taka til endur-
skoðunar mál sem reis árið 1976
er skólastjórn i Island Trees á
Long Island lét fjarlægja niu
bækur úr bókasafni skólans, af
ýmsum ástæðum. Þessar bækur
eru: „The Fixer” eftir Bernard
Malamud, „Slaughterhouse
Five” eftir Kurt Vonnegut, „Go
Ask Alice” nafnlaus dagbók ung-
lingsstúlku sem dó af nofneyslu
eiturlyfja, „Soul on Ice” eftir
Eldridge Cleaver, „A Reader for
Writers” sem Jerome Archer tók
saman, „Down These Mean
Streets” eftir Piri Thomas en
þetta er raunsæ lýsing á fátækra-
hverfum Púertórikana i New
York, „A Hero Ain’t Nothin ’But a
Sandwich” eftir Alice Childress,
„Nakti apinn” eftir Desmond
Morris, og loks „Bestu smásögur
svartra höfunda” sem Langston
Hughes tók saman. Að þvi er
skólastjórnin sagði eru bækur
þessar „ó-ameriskar, ókristi-
legar, andgyðinglegar (þ.e. bók
Malamuds) og bara klám.”
Afrýjunardómstóll kvaö upp
þann úrskurð á siðasta ári að
skólastjórarnir hefðu fullt leyfi til
að fjarlægja úr bókasöfnum skóla
sinna bækur sem brytu i bága við
siðferðiskennd meðlimanna i
stjórninni. Þessi úrskurður var
kveöinn upp vegna þess aö skóli i
Varsjá, bæ i Indiana, hafði fjar-
lægt fimm bækur úr safni sinu,
þar á meöal „The Bell Jar” eftir
Sylviu Plath. Þetta mál vakti
mjög mikla athygli þvegna þess
að samtök ihaldssamra borgara
söfnuðu öllum eintökum bókanna
sem þau náðu i saman og brenndu
þær opinberlega. Þá fór hrollur
um marga og minningar af
vondum atburðum skýrðust.
100 titlar horfnir
Mörg fleiri dæmi má nefna. t
Abingdon, Virginiu, á skólabóka-
safn i vök að verjast gagnvart
reiðum borgurum sem ólmir vilja
banna bækur á borð við „Goodbye
Columbus” eftir Philip Roth,
„The Lonely Lady” eftir Harold
Robbins, „Bloodline” eftir Sidney
Sheldon. Þessar sögur og fleiri
eru „klámfengnar” að áliti séra
Tbm Williams sem fer i farar-
broddi bannmanna og það verður
að vernda börnin. Bannmenn eru
að sögn i minnihluta en áhrifa-
miklir i stjórn bæjarins og hafa
hótað aö fella niður fjárveitingar
til bókasafnsins.
I Georgiu var nýlega kveöinn
upp sá úrskurður að bannað væri
að auglýsa á áberandi hátt bækur
sem væru „klámfengnar” og
„grófar” og hafði bann þetta þær
afleiðingar aö stærsta keðja
bókaverslana i rikinu, Rich’s
frestaði öllum bókakaupum um
sinn. Eftir að þessum úrskurði
var hrundið fyrir áfrýjunardóm-
stóli gengur bóksala sinn vana-
gang i 'Georgiu en þó ■ færast rit-
skoðunarmenn slfellt i aukana og
láta þeir til sin heyra við hvert
tækifæri.
Og sömu sögu er að segja hvar-
vetna A undanförnum sex
mánuðum hafa um það bil 100
bókatitlar: horfið úr bókasöfnum
i að minnsta kosti 30 rikjum
Bandarikjanna, og gildir það
bæði um bókasöfn i eigu rikis og
sveitarfélaga. Þá aukast kvar-
tanir stöðugt til bókasafnanna og
alls konar ihaldssöm samtök hafa
nú krafist þess að hátt i 1000
bækur til viðbótar veröi
bannaðar.
Stikilsberja-Finnur
bannaður
Það sem valdið hefur miklum
vandræöum i málum af þessu tagi
er að ekki fyrirfinnst nein löggjöf
um réttindi og/eða skyldur bóka-
safna hvað þetta snertir, sem sé
hvort löglegt sé að fjarlægja
bækur sem tilteknir hópar hafa
eitthvaðá móti. Þeir sem leggjast
gegn öllum bönnum af þessu tagi
vitna til fyrstu greinar stjórnar-
skrár Bandarikjanna þar sem
kveðið er á um ritfrelsi og tján-
ingarfrelsi. Nú er fylgst grannt
með fyrrnefndu máli frá Long
Island þvi útreið þess fyrir
Hæstarétti mun án efa hafa mikil
áhrif.
En hvaða bækur eru það sem
púritanar leggjast gegn og vilja
helst brenna? Þar kennir ótrú-
lega margra grasa. „Jaws” eða
Ökindin eftir Peter Benchley er
bönnuð, sem og margar bækur
eftir Judy nokkra Blume en hún.
hefur skrifað kynfræöslurit fyrir
börn og unglinga. Skáldsögur
Richard Barutigans eru á bann-
listanum, sem og „Cramer vs.
Cramer” eftir Avery Corman,
„Catch-22” eftir Joseph Heller,
„One Flew Over the Cuckoo’s
Nest”eftir-Ken Kessey.The Thorn
Birds” eftir Colleen McCullough,
„Godfather” eftir Mario Puzo,
„Portnoy’s Complaint” eftir
Philiph Roth, „Listin að elska”
eftir Erich Fromm og orðabók
yfir „slang” i bandarisku máli.
Sumar bækurnar er mjög
undarlegt að finna á slikum lista.
Þar er helst að nefna „Kaup-
manninn i Feneyjum” eftir Willi-
am Shakespeare, „Stikils-
berja-Finn” eftir Mark Twain,
„Vopnin kvödd” eftir Heming-
way, „Bjargvætturinn i grasinu”
eftir Salinger, „Þrúgur
reiöinnar” eftir John Steinbeck.
Og: „1984” eftir George Orwell,
„Brave New World” eftir Aldous
Huxley”!
Áhersla á rétt
minnihlutans
Astæðurnar fyrir að einmitt
þessar bækur eru bannaðar eru
oft á tiöum harla augljósar og
mörgum þykir þær vafalaust
smámunir. Þannig var
„Slaughterhouse Five” eftir
Vonnegut bönnuð vegna þess að
það fór fyrir brjóstið á einum
skólanefndarmanni að ein
persóna I bókinni fer óvirðulega
með nafn frelsarans. „A Reader
for Writers” var bönnuð af þvi að
þar er blökkumannaleiðtoginn
Malcolm X borinn saman við þá
menn sem stofnuöu Bandarikin á
sinum tima.
Talsmenn þeirra sem andvigir
eru ritskoðunarherferðinni sem
nú hefur gripið um sig I Banda-
rikjunum hafa tekið þá stefnu —
og finnst mörgum skynsamleg —
aö leggja ekki megináherslu á að
þeir eru án nokkurs efa i miklum
meirihluta almennings i Banda-
rikjunum, heldur hafa þeir þvert
á móti sagt að jafnvel þó þeir
væru i minnihluta þá ættu sjónar-
mið þeirra að ráða, meirihlutinn
mætti ekki undir nokkrum
kringumstæðum kúga minnihlut-
ann. Þar sem það er aukinheldur
næsta vist að andstæðingar bóka-
bannsins séu i raun i meirihluta
mætti ætla að dómstólar úrskurð-
uöu þeim i hag. En þaö er engan
veginn öruggt.
ivan Densióvitsj
bannaður....!
Dómstólar i Bandarikjunum
hafa alltaf verið hallir undir sam-
tök ihaldssamra borgara, enda er
u margir dómaranna komnir úr
þeirra rööum, og þar að auki fer
nú andi fyrirbærisins „Moral
Majority” um Ameriku I kjölfar
kosningasigurs Reagans — nefni-
lega andi ihalds- og afturhalds-
semi af verstu tegund. Telja þeir
sem frjálslyndari eru.
Eitt er það sem ætti að valda
áhyggjum. Sú bók sem lýsir á
bersöglan og magnaðan hátt
fangabúðalifinu i Sovétrikjunum,
sú bók sem fyrst varð til þess aö
glæða steingelt bókmenntalif
Sovétrikjanna ofurlitlu lifi, sú bók
sem löngum hefur stappað stálinu
i andofsmenn i alræðisrikinu —
„Dagur i lifi Ivans Denisóvitsj”
eftir Alexander Solsjenitsin —1
hún er bönnuð á bandariskum
bókasöfnum.
Og lagðist þar litið fyrir..
Snúið og sneitt — j.