Tíminn - 28.02.1982, Page 12

Sunnudagur 28. febrdar 1982
12___________________
leigupennar i útlöndum
■ Likt og Frakkar á siðustu öld
stálu, f engu og eignuðust kynstrin
öll af listaverkum og munum frá
nýlendum sinum og öðrum þeim
þjöðum sem voru taldar hafa ver-
ið hámenningar til forna, hafa
þeir sjálfir á undanförnum árum
og áratugum mátt sjá af marg-
vfslegum eigin menningarverð-
mætum i hendur fyrrum fjand-
manna sinna Þjóðverja og aldrei
eiginlega góðra vina Bandarfkja-
manna sem áskotnast hefur viö
gjafir og kaup til að mynda ófátt
málverkiö. Augljósterá allri um-
fjöllun þaraðlútandi að þeim
Frökkum sem f nokkru láta sig
varða listafuröir landa sinna þyk-
ir þetta heldur súrt i brotiö og
þeimmun meir sem litið lát virð-
ist ætla að verða á slikum útflutn-
ingi. Og nálægterað frekar teljist
það niðurlægjandi en hitt þegar
söfn þvilikra gripa koma i heim-
sókn hingað til Parisar þó svo
þeim sé einróma fagnað, þau sett
upp i helstu sali borgarinnar, og
þeim hátt hampað af fjölmiðlum.
Tvær slikar voru nýverið opnað-
ar, báöar griðarlega stórar, mikl-
ar og merkar.
Nálægt forsetahöllinni, á milli
Avenue des Champs Elysées og
Signu; sitthvoru megin við
Avenue Winston Churchill,
standa tvö stórhúsi sem byggö
voru fyrir Heimssýninguna 1900,
og eru nú i eigu Parisarborgar og
höfð fyrir söfn undir listaverk og
til fræðslu.
t einhverjum sal eða sölum
hallarinnar stærri og veigameiri
„Grand-Palais” var i febrúar-
byrjun opnuð sýning á verkum
■ Mynd af konu e. Palma Vecchio.
■ Maria mey i trénu þurru e. Petrus Christus.
MALVERKASÝNING I PARÍS
franskra meistara 17. aldar i'eigu
bandariskra safna. Er þar að
finna margan ómetanlegan dýr-
gripinn, eftir ámóta menn og La
Tour (1593-1652) og Poussin (1594-
1665), og þaö m jög þykir bera við
að forsetinn sjálfur listelskur
maðurinn gerði sér ferð og var
við opnunina, gekk um ásamt
meö forráðamanni staðarins og
öðru fylgdarliði skálda og skrif-
stofumanna,og kunni vel að meta
að því er þótti virðast, mælti ann-
ars ekki orð af munni svo hátt aö
blaðamenn gætu numiö.Mun sýn-
ing þessi teljast til fyrirburða
ársins.Enn erég ekkifarinn til aö
skoöa hana, en liklega stendur
það til.
1 stórum hluta hallarinnar
minni, „Petit-Palais” stendur
yfir frá þvi skömmu eftir áramót
sýningin „Fornir meistarar”:
„Maitres Anciens, Collection
Thyssen-Bornemisza.” Þá sýn-
ingu hef ég séð og þótti mikið til
koma. Frönsk málverk eru þar að
visu fá, og ekki þau mest spenn-
andi. Sýningin fellur þó vel i geð
og ummæli eru vinsamleg og já-
kvæð. Sem og von er. Aðsókn er
þvilik, að einum gestanna sá ég
fannst ástæða til að skrifa það i
bók sem liggur frammi málóöum
fyrir last og lof, að skammarlegt
væri að hleypa taumlaust inn og
fylla salina þannig að sýningin
hyrfi.
Upphafsmaður þessa safns sem
Paris ein borga Evrópu fær að
njóta að þessu sinni, eftir talsvert
feröalag sýningarinnar um
Bandarikin, er þýskur iönjöfur og
auökýfingur sem giftist inn i ung-
verska aðalsfjölskyldu, Heinrich
Thyssen-Bornemisza (1875-1947).
Hann hófst handa við söfnunina
uppúr 1920 að hart var i búimeðal
annarra safnara og auðvelt að
komast yfir meistaraverk á yfir-
komanlegu veröi. Hann bjó þá i
Ungver jalandi, en 1933 flutti hann
til Sviss og lét þar reisa sérstök
húsakynni undir málverk sin, þar
sem hægt mun vera að sækja þau
heim. Sonurhans hélt uppi merki
fööur si'ns, og bætti um betur:
ekki aðeins jók hann við þau mál-
verk sem fyrir voru eftir málara
frá 14. öld til 18. aldar, heldur
sótti hann einnig i nýrri verk og
alveg nú, sem nú eru oröin fleiri
en hin. Einhver f jöldi nýrri verka
úr safninu var sýndur við vin-
sældir i París fyrir fjórum árum.
Þar að auki hafa feðgar þessir
sankað að sér ógrynni skartgripa,
teppa, húsgagna, silfurmuna og
annarra frá miðöldum og Endur-
reisn. Auðæfin eru ótrúlega mikil.
■ Adam og Eva e. Jan Gossart.
Sköpun er skrýtin
skepna
Sýningin þessi er 59 verk, frá
14., 15, 16., 17. og 18. öld: hvert
ööru betra, hvert hinum fegurra:
Sköpun er skrýtin skepna. 1 upp-
hafi gerði Guð almáttugur alvitur
allsstaðar himin og jörð af auðn
og tómi. Úr eilifðinni ofar tima
hófst hann handa og hafðist að i
sex daga að hann hvildist af verki
sinu harla góðu. Þetta vitum við,
en siður hversu skapnaöur sá sem
hann skóp siðastan skapar. Hver
væri sköpun mannsins hversu
væri henni háttað? Sköpun er að
gera úr þvi sem alltaf hefur verið
eitthvaö sem aldrei hefur verið.
Sköpun er að gera úr þvi sem
aldrei hefur verið eitthvað sem
alltaf hefur verið. Sköpun er
framtiðin, sköpun er i framtið-
inni, hún miðast við framtiðina,
verður til fyrir framtiðina. Sköp-
un er vinna, verk, ætlun, vilji,
löngun, þrá. Aö skapa er að gera,
að skapa er að hafast að. En hvar
byrja? A tilvist: likaminn, lifið.
Við erum, við erum i heimi sem
er. Hann er tóm, hann er auðn,
hann er endalaus og ótæmandi,
hann er óskapnaður og ósköp. Við
gerum okkur heiminn, við gerum
okkur okkar heim úr þvi sem
hann er. Enginn er án hugmynda
um heiminn. Allir eiga sér heim.
Við erum, við finnum, við heyr-
um, við sjáum, við hugsum, við
vitum, við þekkjum, við kunnum,
við skíljum. Þaðan sprytti sköp-
un: að segja, að sýna: málarinn
málar, tónsmiðurinn semur,
skáldið yrkir. Þar er i engu frá-
brugðið skósmiðnum og bakaran-
um: aðgreining gæti verið skir-
skotun til eilifðarinnar og ódauð-
leikans og munur mætti vera
taumlaus viðleitni til fegurðar og
gæða, linnulaus sókn i að geta hið
ómögulega: sýna hið ósýnilega,
segja hið ósegjanlega: nálgast
fullkomnun, ná fullkomnun.
Sköpun er átök, frá henni fæst
ekki hvild, hún á sér engan endi,
endirinn er upphafið aftur á ný,
endirinn endanlegur væri dauð-
inn. Okkurersköpun nauðsynleg:
þeirsemskapa þjástfái þeir ekki
svigrúmog tóm tilþess: þeirsem
njóta sækja þangað næringu
hugsunar sinnar og nautnir lifs
sins. Sköpuö verk vara við séu
þau góð, þa varða ekki þá stund
eina sem þau eru unnin úr. Sem
og má sjá: A sýningunni ber mest
á itölskum verkum, þau eru ni-
tján eftir sautján málara: til að
mynda „Krossfesting Krists”
eftir Ugolino di Nerio (14. öld),
stórkostlegur „Ungur Riddari”
Carpaccio (1465-1525), dáyndis-
fögur „La Bella” Palma Vecchio
(1480 ) sjá mynd, höfðingja-
myndir Tiziano (1490-1576) og
Tintoretto (1518-1594), „Heilög
Katrin af Alexandriu” eftir Cara-
vaggio (1572-1610), „Betlarar”
Ceruti (18. öld) og tvær Feneyjar-
myndirCanaletto (1697-1768). Ein
nitján verk jafnmargra málara
eiga upphaf sitt á Niðurlöndum
gervöllum og nálægt þar: meðal
annarra „Boðun Mariu” eftir Jan
van Eyck (1390-1441), „Maria
mey i trénu þurru” eftir Christus
(1410-1472) — sjá mynd, „Adam
og Eva” Gossaert (1470/80-1532)
— sjá mynd, „Snyrting Venusar”
Rubens (1577-1640) og stillubein
Heda (1599-1680), Heem (1606--
1684) og Kalf (1619-1693). Þýsk
verk eru átta talsins eftir jafn-
marga málara, likt og undursam-
leg „Himnaför Mariu” eftir
Koerbecke (1400/10-1491) með
miklum englanna tóna slætti og
söng, „Mari'a mey við berin vins”
eftir Granach eldri (1472-1553) og
„Kvenmynd” Baldung-G rien
(1485-1545), spönsk verk eru sjö
frá fimm málurum, svo sem tvær
„Boðanir Mariu” eftir Greco
(1541-1614), „Heilög Agnes” Zur-
baran (1598-1664) og „Maria mey
og dýrlingar birtast heilagri
Rósu” eftir Murillo (1618-1682)
frönsk málverk eru sex fimm
málara, til aðmynda „Snyrting”
Boucher (1703-1770) og „Aning”
Watteau (1684-1721), Þannig
mætti lengur telja og fara mis-
löngu máli um hverja mynd, þvi
misjafnlega þótti mér i þær
varið: einkum seiddumig myndir
frá 15. og 16. öld, en þeim yngri
nenntiég illa að sinna nema stutt.
Úrvalið er fjölskrúðugt og vitt:
andlitsmyndir, bibliumyndir,
landslagsmyndir, stillubein...
Fleiri salireru lagðirundir og allt
er upp sett af stakri nákvæmni
eftir þaulhugsaðar ákvarðanir
ábyrgs fólks: lýsing er góð og vel
fer um málverkin, hvert og eitt
nýtur sin og þau hafa nægilegt
pláss: hiðminnsta (sem er 15x12
sm) sem hið stærsta (190x150
sm). Raðað er eftir löndum og
ekki i timaröð innan þeirra: Svo
ótal margt er að sjá i þessum
verkum svo fjölmargur háttur er
á þvi' að skoða þau og tala um: en
erum við ekki blind, gaumgæfum
við málið? Litir, stærðir, viddir,
blóm, dýr, englar, fólk, hús,
steinar og allt hvað eina: ég er
blindur og veit ekki hvað ég sé.
Og einhvern veginn virðist mest-
ur hluti umræðna um myndlist
um list, vera óþarfa bull og vit-
leysis hjal. Fegurð listarinnar
verður viöurstyggð orðræöunnar,
málverkið hættir að vera sköpun
lifandi mannveru á tilteknum
tima og itilteknu rúmi, en verður
lik til að kryfja og krukka i:
rammiog dúkur, drættir og hand-
bragð. Allt sem við snertum á
verður að sandi, allt sem við lit-
um á breytist I stein. Við hugsum
ekki. Við hugsum en ekki nema i
heiminum, við hugsum díki um
heiminn við hugsum ekki út
heiminn. Við virðum að vettugi að
hvert einasta smáatriði hvers
sem er varðar öll hin, við sjáum
aðeins eitt i einu, aðeins eitt af
öllu en aldrei eitt i öllu. Eplið i
vinstri hendi Evu, appelsinan viö
höfuð hennar og skelin við fætur
hennar visa til sérhvers atriðis
myndarinnar og vekja þaðan upp
allt það sem er. Það er svo margt
og það er meira.
Már Jónsson
skrifar úr Frakklandi