Tíminn - 11.07.1982, Síða 16

SUNNUÐAGUR 11. JÚLÍ 1982.
16___________________
leígupennar 1 útlöndum
■ Þeir sem leggja leið sina um
Bretlandseyjar geta varla látið hjá liða
að heimsækja nokkrar af fjölmörgum
krám landsins. Breska kráin eða
„pubbinn“ skipar álíka þýðingarmikinn
sess i bresku þjóðlifi og kaffihúsin hjá
Frökkum eða bjórkjallarinn í Þýska-
landi.
Hvað er „pub“?
Enska orðið „pub“ er stytting úr
„public house“ og er oftast notað sem
sameiginlegt heiti yfir staði þá er kallast
öðru nafni „inn“ eða „tavern" og á
islensku krá.
í beinni þýðingu gæti ýmsum dottið í
hug að hér væri um að ræða stað er öllum
stæði opinn, en krár standa ekki öllum
opnar því umsjónarmanni hverrar kráar
er i sjálfsvald sett hverjum hann hleypir
inn. Til inngöngu þurfa menn að hafa
náð lögskyldum aldri en þó eru til frávik
frá því eins og sérstakar fjölskyldukrár
sem nú eiga auknum vinsældum að
fagna. Það þykir ekki lengur við hæfi að
karlinn hangi á „pubbnum" daginn út og
inn á meðan konan gætir bús og barna.
Nú skal það vera sameiginleg skemmtan
og tilbreyting beggja kynja og stundum
allrar fjölskyldunnar að heimsækja
krána.
Árið 1854 öðlast nafnið „public
house“ í fyrsta sinn viðurkenningu þegar
bresk þingnefnd hóf notkun orðsins.
Saga kránna:
Margar krár rekja söguna allt aftur til
miðalda. Ferðalög voru þá meiriháttar
fyrirtæki. Lítið var um góða vegi og fá
farartæki í eigu fólks. Ríkisbubbar
ferðuðust á hestbaki, vörur voru fluttar
á hestum og fátækir ef þeir leyfðu sér
þann munað að ferðast notuðu tvo
jafnfljóta. Ferðafólk voru aðallega
hermenn, kaupmenn og pilagrimar.
Þeir síðastnefndu lögðu oft á sig löng
ferðalög til að snerta dýrling sinn í von
um lækningu meina sinna.
Krár eins og tíðkast i dag voru ekki
til á þessum tíma. En eftir sigur
Normanna 1066 stofnuðu klaustrin
gistihús þangað sem vegfarendur gátu
komið og fengið gistingu og mat.
Kantaraborg var einn af vinsælli stöðum
þessa tima. Pílagrímar hópuðust þangað
eftir dauða Beckets árið 1170. En betur
efnaðir pílagrímar lögðu land undir fót
og fóru til Rómaborgar eða jafnvel
Jerúsalem. Iðulega var lagt upp í þessi
ferðalög frá Dover eða Southampton en
þau gátu tekið marga mánuði. Sérstök
gistihús risu þvi á þessum stöðum.
Útrýming klaustranna árið 1536 hafði
miklar breytingar í för með sér.
Gistihúsum tók að fækka og við
starfsemi þeirra tók fyrrverandi húsráð-
andi eða „landlord". Umsjónarmaður
bjórkránna i dag er oft nefndur
húsráðandi þótt hann búi í leiguhúsnæði.
Leifar gömlu gistihúsanna sjást viða
enn þann dag í dag s.s. „George &
Pilgrims" í Glastonbury i Somerset og
„Angel & Royal“ i Grantham Lincoln-
shire.
Árið 1590 voru gistihúsin fornu að
mestu horfin og rekstur kráa varð
einkafyrirtæki. Á dögum Elísabetar 1.
urðu ferðalög einkar vinsæl og átti
þjóðhöfðinginn drjúgan þátt í því vegna
eigin ferðalaga.
í lok 16. aldar voru margar nýjar krár
byggðar og í lok þeirrar 17. má segja að
kráin skipi fastan sess í bresku þjóðlífi.
18. öld var blómatimi kránna. Um
1770 tók gatnagerð miklum framförum
og götur troðfylltust af póstvögnum,
reiðfólki o.fl. vegfarendum. Sömu
hestana var ekki hægt að nota nema
ákveðna vegalengd og þvi risu hesthús
við krárnar.
Á þessum árum breyttu ýmsar Tudor
krár um svip og fengu nýtt georgiskt
andlit, auk þess sem bætt var við
húsnæðið nýjum fundarsal. Krár þessar
urðu mikilvægar félagsmiðstöðvar þang-
að sem yfirstéttin flykktist. Kráareig-
endur urðu mikilvægir þegnar þjóðlífs-
ins s.s. meðlimir viðkomandi bæjar-
stjórna m.fl.
Nú voru haldnir bæjarstjórnarfundir,
réttarhöld, dansleikir, hljómleikar og
almennir fundir í kránum. „The Ship“
kráin í Brighton og „The Dolphin" i
Southampton eru dæmi um krár er áttu
drjúgan þátt í félagslífi þess tíma.
í byrjun 19. aldar var gatnakerfið
endurbætt enn frekar Og hófst nú gullöld
kráareigenda. En sú dýrð stóð ekki
lengi. Innreið járnbráutanna 1830 hafði
alvarlegar afleiðingar i för með sér fyrir
kráareigendur. Á þessum árum ferðuð-
ust flestir með lestum sem þurftu að fara
í meiriháttar ferðalög. Flestar krár voru
seldar og urðu ýmist að þorpskrám eða
einkaheimilum. Kránum hnignaði mjög
og árið 1869 fengu bæjardómstólar
yfirráð yfir vinveitingastöðum sem þeir
hafa enn þann dag í dag. Sveitakrár
hurfu aldrei með öllu þrátt fyrir byltingu
Sigurborg Ragnarsdóttir
skrifar frá London
í samgöngutækni. Árið 1886 hófu
hjólreiðasamtök herferð fyrir bættu
vegakerfi og vegur sveitakránna jókst.
Að lokinni fyrri heimstyrjöld þegar
bifreiðar urðu vinsæl farartæki fékk
sveitakráin fastan sess í bresku þjóðlífi.
Á árunum 1900-1970 sótti fleira fólk
krár en áður hafði tíðkast og auðveldaði
það hótelkeðjum og bruggfyrirtækjum
sem eiga flestar gömlu kránna að hefja
meiriháttar uppbyggingu og endurbæt-
ur. Þeim heppnari tókst að halda
ótrúlega í horfinu upprunalegum bygg-
ingastíl. Gömlu stéttskiptu barirnir frá
Viktoríutimanum voru rifnir og stórir
salir risu í staðinn. Konur voru hér
iðulega að verki en þær fóru í auknum
mæli að láta að sér kveða varðandi
kráarlifið.
Sérbreskt fyrirbæri!
Eitt af þvi fyrsta sem flest ferðafólk
vill skoða í heimsókn til Bretlands eru
krárnar. Þótt krár finnist í mörgum
löndum þá minnist ég ekki að hafa
komið í land þar sem krár skipa eins
þýðingarmikinn sess í þjóðlífinu.
Kráin er staður þar sem fólk kemur
saman, skiptist á skoðunum, rekur
erindi sín og nýtur samvista vina og
vandamanna.
Á „pub“ er alltaf hægt að svala þorsta
sínum en æ fleiri veita ýmsa aðra
þjónustu s.s. ódýran mat og gistingu.
Ýmsir „pubbar“ hafa aðstöðu fyrir
fundi, íþróttir, tónlist og aðra skemmt-
an. Óhætt er að fullyrða að krár hafi
verið upphaf leikhúsanna. Shakespeare
hefur mjög trúlega séð ýmis af verkum
sínum klæðast leikbúningi innan kráar-
veggja. Enn þann dag í dag eru mörg
leikverk sett á svið í svokölluðum
kráarieikhúsum.
Híð eína sanna (Real Ale)
Flestir kannast við lagertækni bjór-
borganna frægu Múnchen, Pilsen og Vín
er breiddist um meginland Evrópu um
miðja 18. öld.
En það er einungis í Bretlandi sem
hin foma hefð hefur haldist að framleiða
bjór í tunnum sem síðan eru fluttar til
endanlegrar gerjunar í sjálfum bjórkrán-
um. Bjómum er síðan dælt upp úr
kjallara kránna með handdælu (draught)
Árið 1971 voru stofnuð samtökin
CAMRA eða „Campaign For Real Ale“
en þau hafa manna mest barist fyrir
tilvist „gamla" bjórsins. Um svipað leyti
og samtökin vom stofnuð var erfiðleik-
um bundið að fá gamaldags breskan
bjór. Bmgghúsin reyndu að færa
ölgerðina í nútímalegra form en bjórinn
reyndist miklu lakari eða svo sýndist
þeim a.m.k. sem voru vanir gamaldags
öli (real ale).
Aðalmarkmið CAMRA samtakanna
er að reka krár sem selja „hið eina
sanna“ og árið 1980 voru sjö slikar i eigu
samtakanna.
Það er athyglisvert að fyrr á árum var
bjór einkum talinn við hæfi erfiðisvinnu-
fólks, einkum karlmanna i verkalýðs-
stétt. Yfirstéttin lét búa til vísur og
kviðlinga um hollustu bjórs og jafnframt
var þess getið hvílíkur óþverri te væri.
Tedrykkjan hæfði betur fína fólkinu.
Alla vega hefur lengi verið mikil trú á
gamaldags bjórnum og hollustu hans og
enn þann dag í dag fara Bretar á krá i
hádeginu og fá sér „fljótandi hádegis-
mat“ sem kallað er og borða þá oft
ekkert en drekka 1 litra af öli þess i stað.
„Pubbar“ fyrr og nú
Á Viktoríutímabilinu var mikið lagt í
byggingu og skreytingu kránna.
Breski verkfræðingurinn Bronel hann-
aði til að mynda sérstakt barborð um
þetta leyti eins og eyju í lögun staðsett
á miðju gólfi. Átti það að auðvelda
afgreiðslu á annasömum krám stórborg-
anna. Fagurlega mynstraðar rúður og
speglar einkenndu þetta tímabil. Enn
má sjá leifar frá þessum tima í nokkmm
krám höfuðborgarinnar s.s. í Oxford-
stræti. Einhvers staðar stendur að um
7000 krár fyrirfinnist í höfuðborginni og
er því varla á færi eins manns að
heimsækja þær allar. En til að einfalda