Tíminn - 26.09.1982, Blaðsíða 6
SUNNtlÖAGXM 26. SEPTEMfiER 1982
i'l'ÍÍll'iU®
„Meðalinu er
aldrei um að
kenna þótl
ekki batni...”
Brot úr sögu kynjalyfja á
íslandi á seinni hluta 19. aldar
■ Síðari helmingur 19. aldar var blómaskeið kynjalyfja á Vesturlöndum. Hillur
lyljabúða svignuðu undan þunga leynilyfja sem voru hvert í sínu lagi auglýst rækilega
sem örugg lækning á öllu milli himins og jarðar, allt frá kvefi til tæringar.
Lyfjaprangarar ferðuðust og um sveitir með sýningar og lofsungu blöndur sínar. Með
örfáum undantekningum voru kynjalyf þessi alger hégómi sem eingöngu voru búin
til og seld í ágóðaskyni.
Bestu viðskiptavinimir voru sjúklingar sem þjáðust af hægfara öndunarfærasjúk-
dómum, inflúensu, lungnabólgu og tæringu (berklum)en um þessar mundir vom
þeir gífurlega útbreiddir. Enda þótt slíkir sjúkdómar væra í þann tíma taldir
ólæknandi vom hundmð kynjalyfa auglýst sem öragg meðul við þeim. Vinsælustu
blöndurnar vora sæt hóstameðul með kirsuberjabragði. í flestum þeirra var ópíum
helsta virka efnið, en bragð þess var falið með kirsuberjabragðinu. Að vísu dró það
úr verkjum íbilien hafði engin áhrif á sýkla þá er sjúkdómamir stöfuðu af. í einni
blöndunni var klóróform til að lina hóstaköst vegna berkla, og ópíum, sem veitti
sjúklingum falska og oft banvæna vellíðan.
Kynjalyf á íslandi
Kynjalyfin bárust einnig til fslands;
fór að bera á þeim upp úr miðri síðustu
öld, sum þeirra voru höfð til brúks á
fyrstu áratugum þessarar aldar.
Fyrsta kynjalyfið sem náði verulegri
hylli hér var Harlemsolía eða grassían
sem almenningur nefndi svo. Utan um
hvert glas var vafið prentuðum leiðarvísi
um notkun þess, áhrif og nytsemd. Þar
sagði: „Þetta meðal hefur hin undra-
verðustu áhrif á sérhvern þann er það
notar og af því geta menn fullkomlcga
séð náð hins hæsta.“ Síðan er talinn
fjöldi sjúkdóma er lyfið lækni, og bætt
við að mönnum sé alveg óhætt að nota
það ef þeir veikist af einhverjum öðrum
sjúkdómum en þeim sem taldir voru.
Um svipað leyti kom hér á markaðinn
Wunder-kronessenz, vanalega aðeins
nefndur krónessenz. Með honum fylgdi
þessi leiðarvísir:
„Þessi dýrindisvökvi læknar bæði
fljótt og vel, svo furðu gegnir, og þrátt
fyrir það, þótt önnur meðul hafi verið
reynd og eigi komið að gagni.“ Síðan
eru upp taldir sjúkdómar er lyfið lækni
og bætt við: „Meðalið ver öllu eitri, öllu
lofti og einnig drepsótt, því það ver öllu
illu aðgang í og að mannlegum líkama.
Þessi undradrykkur læknar áreiðanlega
Klna-Ufs-<>lixJr
Hítt^r þcwi nr t ÍArn áfuui rirA.nn r UI(. v,.u
vertlJ sfiktiur tjúffMgi. „g igm„
r r AUrt Ivtœi.lvf' h»tm |,vf
fiklri IrcxSun i jrrirTÍ vvru. Mfir vmúngi*
««ilr.(jr DWUrlritfair. Ti) uiir j,v|, hv..I.»
*k»5v»nt jwttA lyí rnttt rr, ,<£ hvcmi gfiii úhrif
1>»,. hvfír haft, I»*. ig rrrpcU nfiirfylgtauíli vöti,,ri),
8í<m rnér aiik fjfil.U nnnaiu Jmfíi verið tuíiui tilre«r U-
latuit xf þnim scm r»«u»ð Laf» biUxrínn. Af vot -
7“m *»* “j*, W Jieírrn. r.ea; vit
h*Ct á, *>r k K{nA-lli'«-«lisfruam.
PriMkrhöta t l%iin<'-rka. 1. n«t 1«»».
Wutdt'Uftl 1‘rU'TU'H.
LrknUTotturð.
í liér am bij ttráuu«S bof. i>g v»ð ug við,
taér hofir j>itt það víð riga. ntoiHÍl
JJjtfr hr, WahUmtire bftiuú «<:<:-
um. Ílg «»r kumíuD »A jteirri aii'rvUk'u, »ð h<»r.»i
ni «fbr*gðs m«t»rlyf og hrfi *-g i ýut<an Liit
orðtð vít v{<5 hiu heíJ*it«»»nl«>gu áhrif hans t a. iu.
gtgn m»IlíDg«rlry«i, *»tu h«flr vorið
«0if4r» »'/g1**ð». ttppsölu, jtytigsJatö og •din'gð fyrir
lojóatiuD, nugiúryxí i tangakorfiittt, wsm cg gtg>
rrglolögtua l>rúig»j»4l«v«rk, l.yíið «r gctt, og g- •
óg gcfið |»v( œrðm»>lí min.
KrUtú»«l«, i. M-pteiulwT lHo.',
Jh. T. Itodinn.
BJaHxJáHr «»tr -.trfuirjsi.
Milli 20 og 9*> ár hafðí }»já>-»t «f hÍArtxlwtti,
rvofoioysi, ta«ltlr»gart»*y*i og f\w\ kvilJttœ, s-ntt Jt-ví
«ro rnkri; fi'»r *% «vo að brðka Kíu*4iiV«Uxir
Jxutn, tr hrrrn V»l<ji-m«r iWrwn J Friðrtkshfifn
býr tíi. Ht>6 íg »t!t brfikað biUxr M j>vt
i «ið**tl. fobrfurtnáDuði og !«»««'’* tíl nfl. «<g hrt-r
b«ílbrigð»*áaUBtl mítt luttuð rii umhh viðj>«<\ K«>
*r uutufiurð om, nfl hv«r m.« lirókar K'iu«-lii •
lUWttu víð A»Vtt«-futIata kvtB»m. »»*»» &
*i, tf okki ftiilkomtnn Uu.
Ki«« «>* oMíb-gt rr, ftr RÍM-líft’tUiinnti «kk >'
g*>n* fulr g»«n, fyr vou m»ðr Mir brAk*ð
mr Rtnkur »f bounta. tg gct J«t*>«. ** ,:H htniekU
*>»»» u>*i«>ið «f honutn i jK*tviu» « »<»rghi hv«rj-
u>». H»iU>rtgðUá«t(Ut<Í wíit *t nfl full{>»t«ul'>K'> "K
ég yðr J*»kkír fyrlr l-\ b»r«« Wrvon'
rnMUMm, t i***mWt
Kto*.
f«»M Hék.tr,
gjri IbMN* málf»«r*far >«n««
»f ufátiur-fKsJutn Nltor k«wt»> kr W**
m» K »«* H j v !
■ Úr FjaUkonunni 10. tbl. 1885.
líl^ franzós, hversu vondur sem hann
er.“ Eins lofar leiðarvísirinn að þeir sem
það taki inn geti „viðhaldið líkama
sínum með uppyngdum kröftum til
hárrar elli svo hvorki förlist minni eða
sýn.“ Loks er þessi dásamlega setning,
sem gæti verið einkunnarorð fyrir öll
heimsins hindurvitni: „Eitt er víst að
meðalinu er aldrei um að kenna, þótt
ekki batni, en það er mjög áríðandi að
hitta þá réttu dropatölu, og mun hver sá
er brúkar meðalið komast að raun um
það...“
Brama-lífs-elixír
kemur til sögu
• Sem lesa má voru skrumið og lygin
ekki numin við nögl. Þótt hvorugt hafi
verið sparað um önnur kynjalyf þá eru
hér sett met í hvoru tveggja, sem þau
önnur undralyf er boðin hafa verið hér
á landi hafa tæpast náð þótt einatt sé þar
mjótt á mununum.
Að líkindum hefur krónessenz verið
fyrst selt hér á landi laust eftir 1860, en
grassía nokkru fyrr. En skjótt kom á
markaðinn nýtt kynjalyf sem ýtti þeim
báðum til hliðar. Það var Brama-lífs-
elixír.
Hann kom hingað skömmu eftir 1880,
en var ekki auglýstur í blöðum fyrr en
1884. Vanalega var nafn lyfsins stytt í
daglegu tali og það nefnt Brama-bitter
eða bara Brami og glösin Bramaglös.
Þau voru flöt og munu hafa tekið
tæplega hálfan pela. Framan á þeim var
skrautlegur ntiði og á honum blátt ljón
og gylltur hani og fjöldi mynda af
verðlaunapeningum, sem hafa vafalaust
átt að gefa í skyn að Braminn hefði
margsinnis verið verðlaunaður. Aftan á
hverju glasi var nafn firmans með
upphleyptu letri, þess er bjó til þennan
„heilsudrykk“ er það nefndi svo, en það
Opíumblanda í
kynjalyfi veitti
sjúklingum
falska og oft
banvæna
vellíðan
var Mansfeld-Bullner & Lassen í
Kaupmannahöfn. Mun það hafa fengið
íslenska kaupmenn er þá voru flestir
búsettir í Höfn til að flytja drykkinn
hingað og selja, væntanlega gegn
ríflegum sölulaunum. Erlendis var
verslun með kynjalyf ábatasöm atvinna,
og sumir af helstu auðkýfingum Evrópu
og Bandaríkjanna áttu henni gæfu sína
og gengi að þakka.
„Sæld mannsins
er komin undir
góöri meltingu“
Árið 1884 var gefinn út auglýsinga-
bæklingur um Brama-lífselixír á íslandi.
Framan á skrautlegri kápunni var titill
bæklingsins Brama-lífs-elixír vísinda-
lega dæmt af dr. med. Alex Groyen.
Aftan á bæklingnum var skrifað með
hvítu letri á rauðum grunni: „Sæld
mannsins er komin undir góðri melt-
ingu,“ og neðst með rauðu letri á
ljósbláum grunni: „Reynið því Brama-
lífs-elixír.“ Kverið geymir forspjall
doktorsins, sem titlaður er „keisaraleg-
ur-konunglegur forystuflokks- og yfir-
læknir í Berlín“ og þrjár ritgerðir hans
um dásemdir lyfsins; þá er þar að finna
„vísindaleg vottorð", yfirlýsingar fólks
sem læknast hefur, aðvörun gegn
eftirlíkingum og loks leiðbeiningar um
notkun.
f formálanum segir m.a. að sæll sé sá
maður sem í tíma grípi til þessa
lækningameðals. Því er heitið að
líkaminn muni styrkjast, sálargáfurnar
verða fjörugri og næmari og því fylgi
glaðværð, hugdirfð og starfsgleði.
„Brama-lífs-elixír er það höfuðlyf“ segir
þar, „sem mannkynið um ókomnar aldir
mun eftir sækjast og þúsund hjörtu
munu fyllast þakklæti við það fyrir
endurfengna heilsu.“
Eitt vottorðanna sem fylgdi var
svohljóðandi: „LS var svo langt leiddur
af magaverk, sem lagði fyrir hjartað og
upp í höfuð, að yfir hann leið oft á dag.
Tveir læknar töldu hann ólæknandi og
öllum sýndist hann vera dauðans matur.
En undir eins og hann reyndi Bramann
létti honum og varð brátt alveg laus við
öngvitin." Sjálfur bætir LS við: „Hafi ég
fengið verk í magann á ný, þá hefur hann
horfið jafnskjótt og ég bragðaði bitter-
inn.“
Brögð í tafli
Þrátt fyrir skrautlegan titil dr. Groy-
Margir auðkýf-
ingar átlu sölu
kynjalyfja að
þakka gæfu
sína og gengi
íslenzkur bitter
| bww alkunni, góðfrtegi bittor hefir Jw-^r»».« mf'tr «n i ,
i i«in ap{» 18f»7> rerið mjog nlmcni keyptur tA «>Uct»< #ein {«j»A»t \>n.U
konar
! magasjúkdómum,
i hvnrrer Ju<ií'.t t*>gm»».lttr, »«n» <>r, og «"»Úttm vcífeindum, or etsti i:\ i «»>(.;.<-
; oÍA'ica oða etfiAe im>U»ttf(»i. ,
i Bitter 'Jteesí hcðr J>W ttm TOjög ht)ga.o tima varið eilt hiH hetxu •:,>.», »
nate ha!ta(l»'>tarine«Vkl g<xn «11« kon«r
taugaveiklun
og éðrum afletðitaíum »f Á»\>pJalej?ri cA-t ófitilfef.xtisnm »ia>ritar }»»»«* a<ðri WÍ&xs.
[»etu feRietft Jyf »r .mjag áiikt hinam >«r»su sví>k»t»að«, er a!
L‘»«ítu;ingwr. eíofttt »f vðatan í feta »-&» h<.íitt««?oftra ly»» lá'inr híðaM'til afl
kai.tti
íslenzkur bitter
ar *ð iJómi Agrtra ra%ta imfeoft alveg laus við öfl œsandi Og Ó”
holl effli. **«*> sv ' óii vafela áor^íegurfi ft?».-)s'»r<£uaí fyrir hina mst&i - - • ■•'»(]*
í.'fiir mftittttlxu ficjin Tttftfja. iftta'ft MðAsjiifeaúífii'.itt, jui-síí )>»;*»•? «-.- x
sitma. égaptu ftigínle^leikft usefl rittu' t«lsm.» nttut'synit;>v>r. isfi;vr i Itcn-XiX «n
[ og dryfekttr; því i»ve«» x'sföí er ttajriög íyrlr 'ia*!»»Í«<u, J í«u» ktíUíftr öVfet
I notutn fyrir lilratnanti'.'
Islenzkur bitter «>{ eu* vukiS
n ftiicfe'ííum Jifeattta
Hét ftkulu nehithr tjokkrír hetety ájítkðóm&r, eem httmi kiuftr Iveör
royrftt svo órugt og vióorkect n»có«l »aóti;
vSvtífriloj'ri, «tídJ>rc'tt(ísH, íótftfeiiJrii neð tnftgnloyíi »' iitlhúittm, hofuðsvinú.
rsíhí og tusriKr tauiiftskýstfti. ftlniæn sifiyfel og J>r«kléy#s. J'va^lót, h»n«r ýusiis
ftflfiiðíttjs ttl »>«skTi«yn;luna, |>uttgtýt»«1í> bftrðlífi, gyUiuíft'ö, fttairétcm. kaUiftSvUi,
fuxii *>g vfatlgftogof, á»*mt tttttgftkvvf' i Jmís« vm«« myrx.l;»>»>. óstyrkur og v«>rk
ur i hftki, sjónótt og tn fl.
(SLENZKUR 8ITTER
I fft'ttt hji vork'«ftt«úój'*r»Tii *í»lft»uh í K»n(sn:ftn»«hof».' -A>5ftla(uboðsBitt3ur fytir
I i»l*u«l nr Pall Suorrason.
| í»»{«>tiftkur bhfi-r er Sft»uft)>*cttur &f ócietnguóti jurla»« r «>„• *vr»ft citiífftr
I ftu«it vot(«.>ró ftgtrti biticraioe:
dfttuttttknr bitter or Aga>tur
Ka<;}»m»nnftfeöfn ;10, j..»i )Sí>7
ihMtcir •. «*-■»,-
f »ic*»»fi.:T.iifukii>r»
Hiriáttwk . fáxrvge i; ,«:<-.r«j, <iá*s 11>«' ! » Íisví cr»^; $}***«*?. »v< i<j*tUy**£ :*:•<>«
rftkrikftt r.;»r l»» i li*«tr^i hijr*r l«jfl»<;<.Kft • 5< *».'i<«, }:.*: ««< a) oxjvj•<•»»<*• rvlrjultají nrrr
ií'JJtífe tíitíJÍv'Uott ó«r.Vl'4tt>:)< ; »•:>«» i f« V>*»>><;*• <:r:í><>>>jf*<i. i;;.'•» *«tV *<•.;
«-t»r t»<'»iím«ýMs4»ir W,rk««>T **<« ist ■ j,.«rj><<» »)« »;<»>■) >■»;■•■.<* <>» .•*)>.■ »!>*>*«
,.»■1 ><)i 4*i»t t»r «<»««* K»a».*!:«»•< thrr»» | r«-p.,r.,.:. „ i;» aj>-í rá*i**;»r»lUfif
Í5,t»»r»» *•»?*« fer»t«* rjtípf'htri, ; .< > »?•»;«-- »«, t<+
K»|*rt*k«JP*ít VI. Aj>i«l í « *«.>:>«*>i.-,- «<
FJuatd St.iht \ ,»<■«,« i. 4» ; ).v
T»»rar»%tj«>filéip»4r ’SO. j »mr »).r r.rr«,-ta
«»». )•■.«»4 » ». EtWþU { < !H,
,M»*r { <«»(( >>« »«*;«'í tWrlve t ». ,*r
»,»}:;* »<■ t'* tw »*>)»<**<
)»«:<:». „f .>rfi<*r,.S*{| lti«t*r>
.'!<>»»»»- It l«<p«f).
lwa» t«> tft*
>>'»t«fl-»!Jv t,> f«Tv
•ft I «'«a !>.,;!>:*
; •« <>»> :->«ú
■jr"
fi- í** :
■ Auglýsing fyrir íslenskum bitter, sem var á kynjalyfsmarkaði um skeið. ísafold
15. aprfl 1899.
ens fór einhverjum í Þýskalandi - en þar
var Braminn upprunninn og mjög
hafður á boðstólum - að renna í grun
að ekki væri allt með felldu. Árið 1885
leiddi lögreglurannsókn í ljós að enginn
læknir með þessu nafni var til og auglýsti
þýska lögreglan þá staðreynd í lyfjatíma-
ritum, en fregnir um það bárust ekki til
íslands fyrr en löngu síðar. í endurút-
gáfu Bramakversins 1890 er dr. Groyen
t.a.m. enn á ferð.
Efasemdarmenn kvöddu sér hljóðs af
og til. Hér á landi var það Schierbeck
landlæknir sem fyrstur reið á vaðið með
grein í ísafold 1884. Hann kveðst þar
rita grein sína til að vara almenning við
öllum kynjalyfjum. Sé merkilegt hve
auðvelt sé að draga menn á tálar með
skrumi og skjalli, svo sem um allsherjar-
lyf gegn hvers konar sjúkdómum.
Mundi jafnvel dauðinn vera dottinn úr
sögunni ef nokkuð væri að marka
skrumið, þótt ekki væri um nema eitt
eða tvö slík lyf. Fjöldi af þess konar
lyfjum hafi streymt um allan heim og
síðan fallið í gleymsku „eftir að þau voru
búin að rýja fátækan almenning og
auðga að sama skapi þá sem þykjast hafa
fundið þau upp.“ Landlæknir lét í ljós
von um að alþingi setti lög til að stemma
stigu við ófögnuðinum, en af því varð
ekki fyrr en 1932.
Miraculo-præparater
læknar afleiðingar
„æskusynda“
Af og til má síðan sjá í íslenskum
blöðum umræður með og á móti
kynjalyfjunum, en mest eru þó áberandi
auglýsingar kaupmanna er með þau
versluðu. Voru þar ekki spöruð stóru
orðin um ágæti lyfjanna og svigurmæli í
garð þeirra er gegn þeim töluðu.
Um og laust fyrir 1890 fóru fleiri
„Brama-lífs-
elixír er það
höfuðlyf sem
mannkynið
mun um
ókomnar aldir
eftir
sækjast...”
kynjalyf að berast hingað. Má þar nefna
Miraculo-præparater er átti að lækna
veiklun, taugabilun, vanmátt til barns-
getnaðar og aðrar afleiðingar „æsku-
synda.“ Annað var Maltose-præparet,
sem auglýsandi taldi svo óyggjandi gegn
öllum lungnasjúkdómum að hann
bauðst til að greiða 100 kr. hverjum
þeim er ekki fengi öruggan bata af þessu
„heimsfræga lyfi.“ Hvorugt þessara lyfja
náði þó hér neinni fótfestu.
Betur gekk Hannevigs-gigtaráburð-
Ik O N N.
Braœa-lifs-olixir
KUnf. H. og
Sidan |hjsí>í svo nelmlí „bitter" f«»r flvij*|
íist á Boröeyri, hefi éj; reynt uó veita J>vi efiír-
tekt, hvort hann va*ri l>a>Ói styrkjamli ojf hroins-1
undi. eíns og saý*t er um híinn i {f»iwÍngar*W<WV I
um |>«im sem {*l«sunun» fylgja. »>tr sjálfr hofi ójj I
— pví míðr — reynt me«>al þetu viö maga-kr.impa.
og varð þaó til þess að geia hann verri og |
koma mér alveg i rúmíð. feg |>ekki roskínn mann,;
sem áaótt hefr gallsteins voíki oj; |>vi haft ó* I
hraustan maga oj* órejslulega þanna-meittnííu. |
Hann hefir nu brékaÖ drykk Jtennan stöéuftt ná-
lægt tveimr árum; hann h«;fir aö sónnu eijfi pjáAst I
af íjaUMetnsveikinni enn J>ö fundift til hennar líkt I
og áðr var á mílli kasta, enn taki hann nfi ekki I
|>enna Hfsdrykk{!) inn i brennivíní. litlu eftirmat, I
verör honum Jcitt eAa ilt af matnum. Af pessu I
oj* fleíri líkum da*mum ra*ð ép, nð laíkningakraftr I
bitters Jwssa hafi við Jfk rök ad styAjast og það I
sern »tóð ( bréfi Kske BiJde »531 tíl Danakon-
ungs um brennivínið. að }»að sé meéil við öllum j
sjúkdómum. er nokkur maftr ireli haft innvortis;
eð.i (>aö sem stemlr i Holinschedskroniku. sem út I
kom á 16. óld. feg í fáfræt'i minni fmynda mér. [
aö BramUfselixfr sé fuft svo skaélojrt f almenn- I
inps höndum fyrir Iff og heilsu. sem annaó I
alkohól: það spilli bJóði, auki erfiðí hjartans. voiki j
mAtfa og meltingarfa?ri hans. enn leysi sundr j
fæðuna án þess að geru reglulega þá efnabreyt- J
ingu, sem er nauðsynlegt skilyrði fyrir lifi og I
heilsu. og fleira hygg ég dagleg brúkun þessa I
vökva gjöri ilt. Enn villa þeirra manna, sem hr*>sa j
þessu ætn meðali við sjúkdömum. öðrum enn I
harftJlfi einstoku sinnum. hygg ég komi af eftir-
tekt þeirra á frumverkuninni, wm mörgum hœtt*
ir við að misskilja, enn gieta þcss eigi, að eftir- I
verkunin, sem oft verðr varanleg, verðr þvert A I
móti frumverkuninni og tœlir til mesta skaftræðis. I
Vér fslendingar mttum að taka í oss þann I
rannsóknar antja, aft vér sJftr hér eftir keyptuni I
fyrir afarverft þá hluli, sem sfngirni tilbúandanna I
og seljandanrui gyilir fyrir oss fáfróftum meft [
fogrumorðum. t. a. m. „egtau, sem mjög oft hefir I
verift sett á falsaftar vðrur, og fleira hr«>si um I
verkun ýmsra kynja*ly0a. sem oftast hefir verið I
ósiinnindl, sem — auk fjárútlátanna •— aldrei [
gjöra annaft enn tjón og Bpillingtt. f*** er ««g* I
einfalt meft þesst Bamaltfsdrykkjar-kaup, þv{ ónýtt I
mun fleatum nú þykja. ef eigi er til bmnnivín til [
aft taka inn meft honum. og þá fult staup af|
hvorutVdggja. og mutt eigi ofb4tt reiknað, þótai*
ift sé «ð þetta kosti þann sem brúkar þaft dag-
lega fti 40 tii 60 krónur á éri. og fái hann i I
staðinn þaft. að meg* aldrei án þess vera, og þar I
að auki heilsutjón og «kammiífi.
Kg held. aft margt hafi verift kvoftift ogl
aunglft, sem minnL eanoleik hefir haft að geyma, j
in eltirfylgjandi JjratHalIfsUtykkjat tvfsúngr.
1. .S»ö w sé «««»»• feafiia kftujt
htvkkvbrt okur« r*.V.
«>k>*> ttJ'lrtn **»»»,
■ Úr Fjallkonunni 5. igúst 1889.