Tíminn - 26.09.1982, Blaðsíða 18

SUNNUDAGUR 26. SEPTEMBER 1982
18 iái
„Það var ekki erfitt að
vera eiginkona Þórbergs”
Nei, við störfuðum ekki mikið í
flokknum. Ég vann þó fyrir þá við
hverjar einustu kosningar. Þórbergur
lagði svo auðvitað sitt af mörkum með
skrifum sínum og þar munaði nú um
hann, því hann gat verið svo
stórkostlegur og menn skildu ekki
hvernig var hægt að taka svona til orða
í eins og hann gerði.
Mikið orð fór af því hvflíkan áhuga
Þórbergur hafði á dulrænum efnum.
Getur þú sagt okkur eitthvað af því?
„Já, hann hafði mikinn áhuga á þessu
eins og margir vinir hans sem hann trúði
statt og stöðugt. þeir höfðu sumir
upplifað eitt og annað einkennilegt,
nema hann Kristinn E. Andrésson. En
svo gerist það að eitt sumar leigði
Kristinn íbúð suður á Laufásvegi. Á
undan honum hafði búið þar maður sem
verið hafði bankastjóri í Færeyjum.
Ekki man ég hvað hann hét, en hann
mun hafa verið bróðir Hannesar
Hafstein. Þessi maður hafði dáið þarna
í húsinu og eitt kvöldið þegar Þóra kona
Kristins var sofnuð og Kristinn ætlaði
einnig að fara að sofa, þá sér hann
þennan mann standa sem ljóslifandi
aftan við rúmið. Þetta fannst mér mikið
mátulegt á Kristinn, sem ekki trúir
neinu.“
Hefur þú ekki reynt margt sérkenni-
legt sjálf í þessum efnum?
„Jú, það hef ég gert. Fyrsta reynsla
mín af þessu er frá því er ég var tíu ára
gömul. Pabbi var þá nýlega byrjaður
með útgerðina, og hann var búinn að fá
alla mennina á bátinn, nema tvo. Þeir
áttu að koma ofan af Akranesi,
gangandi, eins og þessir aumingja menn
urðu að gera þá. Eina nóttina meðan
verið var að bíða eftir þeim, þá sýnist
mér að inn komi svartklædd kona í
herbergið til mt'n, mjög lítil og eftir því
grönn. Hún gekk að náttborðinu hjá
mér og strauk yfir það með hendinni.
Ég þóttist þá vita að þetta mundi vera
önnur vinnustúlkan oktcar, sú sem
kveikti alltaf eldinn. Ég hugsaði með
mér að hún mundi hafa verið að leita að
eldspýtum, því hún vissi að ég las fram
eftir öllu við ljós. Stúlkan hét Fríða og
daginn eftir spurði ég hana að því hvort
hún hefði komið upp til mín í nótt. Nei,
nei. Það hafði hún ekki gert. Nú líður
dagurinn fram til kvölds og þá koma
þessir menn. Við vorum búin að borða
en það er strax borið á borð fyrir
mennina og yfir matnum segir mamma
að gamni sínu:
„Ég vona að hann írafellsmóri fylgi
ykkur ekki,“ vegna þess að mennirnir
■ „Við Þórbergur vorum bæði fædd
rauð.“ (Tímamynd Róbert).
komu þama ofan að. „Nei, það gerir
hann ekki,“ sagði annar maðurinn, en
hinn segir: „Fyrst þú spyrð þá get ég sagt
þér að það er draugur sem fylgir mér og
minni ætt. Það er lítil kona, sem er alltaf.
svartklædd, og hún er kölluð „Svart-
brella.“ Ég áttaði mig strax og ég heyrði
þetta á því hver konan sem mér fannst
koma inn í herbergið, hafði verið. Um
þessa „Svartbrellu“ hefur Matthías
Ásgeirsson skrifað í bók.
Samt er það svo að ég hef miklu
1 fremur verið næm fyrir ýmsum hlutum,
en að ég hafi séð eitthvað beinlínis.
Þannig hefur það stundum komið fyrir
þar sem ég kem í hús að það er eins og
mér sé beinlínis ýtt frá dyrunum. Þegar
það kemur fyrir mig þá hætti ég aldrei
fyrr en ég hef komist að því hvað hefur
skeð í viðkomandi húsi.
Einu sinni vorum við Þórbergur að
hugsa um að flytja af Hringbraut 45 og
kaupa stærra og í þeim tilgangi fórum
við inn í Rauðalæk að skoða íbúð í
nýbyggðu húsi. Sá sem átti íbúðina
ungur maður, kom með okkur í bílnum.
En þegar ég kem að dyrunum þá líður
mér strax svo illa að ég kipptist burt frá
þeim. Ég hnippti í Þórberg, en hann var
oftast fljótur að átta sig á því ef það var
eitthvað að mér. En til þess að við
gerðum okkur ekki að kjánum þá
neyddumst við til þess að.. fara inn.
Ungi maðurinn opnaði fyrst stofu og
þar sáum við sófa með óumbúnum
rúmfötum. Hann sagði að það væri
vegna þess að, konan hans væri ekki
heima þessa stundina. Næst sýndi hann
okkur barnaherbergi, en ekkert benti til
þess að þar byggju nein börn, því hér
var allt autt. Sagði hann að konan sín
væri farin út á land með bömin og þess
vegna væri herbergið tómt. Þetta var í
marsmánuði og ég hugsaði strax með
mér að það færi engin kona með börn
út á land í marsmánuði. Seinna komst
ég að því að hjónin höfðu verið að skilja
og þaðan komu þessi vondu áhrif sem
■ ég fann fyrir.
Seinna hringdi svo annar húsasali og
spurði hvort ég gæti skroppið út á
Sólvallagötu, því þar væri önnur íbúð til
sölu. Þar kom ung kona til dyra og bauð
mér inn í eldhúsið. En þama fann ég
fyrir sömu áhrifunum og þegar ég fór
inn í Rauðalæk, ekki betri. Ó, mig
langaði svo til þess að vera kyrr í
eldhúsinu og fara ekki inn í stofuna, en
það varð samt að gera og þóttist sjá
miklu fleira en ég sá. Ég fór svo á stúfana
að athuga hvað þarna hefði skeð og loks
..sagði hann Siggi Guðna mér að hjónin
hefðu verið nýskilin, og konunni leið
svo afskaplega illa.“
Kom fleira cinkennilegt fyrir þig,
Margrét?
„Já, ég var einu sinni að strauja og
var búin með allt nema kínverskan dúk
sem ég á. Ég þurfti að skreppa niður í
bæ og ætlaði að geyma hann, þar til ég
kæmi aftur. Ég setti því dúkinn upp á
ísskápinn, en sé þá eitthvert kusk uppi
á skápnum og mér var nú ekki vel við
svoleiðis, svo ég sótti tusku óg ætlaði að
strjúka þetta af. En hvað heldurðu? Ég
hreyfi eitthvað við dúknum og hann
dettur upp fyrir ísskápinn. Skápurinn
var of þungur til þess að ég fengi hreyft
við honum og alla leiðina niður í bæ og
á heimleiðinni er ég að hugsa um hvernig
„Þá göluðu krakk-
arnir á eftir
mér „Litla Hegga”
og „Mamma Gagga”
Spjallað við Helgu Jónu Ás-
björnsdóttur, söguhetjuna
í „Sálminum um blómið”
■ Bróðurdóttir Margrétar Jónsdóttur,
Helga Jóna Ásbjörnsdóttir öðlaðist
bókmenntafrægð á yngri aldri en dæmi
eru um, því hún var ekki nema 11 ára,
þegar hún varð söguhetja í tveggja
binda bókmennatverki,-„Sálminum um
blómið,“ eftir Þórberg Þórðarson. Þegar
við vorum að ræða við Margréti frænku
hennar leit Helga inn í heimsókn og við
gripum tækifærið og áttum við hana stutt
spjall. Hún býr nú að Breiðvangi 8 í
Hafnarfirði ásamt fimm börnum sínum
og eiginmanni. Elsta barnið er 19 ára og
hann heitir auðvitað Þórbergur. Næst
elsta er Þórunn Anna sem er 17 ára,
Gunnlaugur 11 ára, Ragnheiður 7 ára
og yngstur er Ásbjörn 6 ára. Helga Jóna
er sjúkraliði að mennt og starfar á
Vífilsstöðum.
Ilvernig urðu fyrstu kynni ykkar
Þórbergs og Margrétar?
„Ja, ég bjó í sama húsi og þau, flutti
þangað 3ja mánaða. Þegar ég fór að
stálpast dálítið sótti ég strax mikið í að
fara upp til þeirra og vera hjá þeim. Um
leið og ég hafði vit til, þá byrjaði
Þórbergur að lesa fyrir mig sögur. Fyrsta
sagan sem ég man eftir var einmitt þegar
amma mín dó og sálmurinn v.:r sunginn
um blómið. Annars ! m: mikið fyrir
mig úr þjóðsögum Jóns Árnasonar og
svo sögur af kóngi og drottningu og karli
og kerlingu. Svo talaði hann mikið um
huldufólk við mig og skaut draugasögum
inn í milli, en ég var svo myrkfælin að
hann fór nú varlega í það. Samt sótti ég
í draugasögurnar og hafði miklar mætur
á „Djáknanum á Myrká“ og „Móðir mín
í kví, kví.“
Ég fór svo stundum í búð fyrir
Margréti og sat yfir henni þegar hún var
að sauma púðana-sagði henni allar
fréttir sem ég hafði heyrt, svo sem af
samskiptum mínum við aðra krakka og
þess háttar. Ég kallaði þau aldrei annað
en Mömmu Göggu og Sobegga afa og
allir í ættinni hafa gert það líka. Yngsti
sonur minn kallar Margréti þó alltaf
Ömmu Göggu-honum fmnst að hún sé
Amma Gagga sín, fyrst hún var Mamma
Gagga mín.“
Þú kynntist einnig átthögum Þórbergs
í Suðursveit?
„Ég var í Suðursveit í þrjú sumur. Eitt
sumar var ég hjá Benedikt bróður
Þórbergs á Kálfafelli og það var
afskaplega gaman að vera þar. Svo var
ég á Kálfafellsstaö hjá Dóru og Bjarna
í eitt ár og þegar ég var 17 ára, var
ég hjá Seinþóri á Haiu. Ég passaði þá
Þórberg Torfason sonarson hans mjólk-
aði kýr og reyndi að vera myndarleg.
Það var oft kátt í eldhúsinu á Hala, en
Þórbergur var þar oft á sumrin. Þá gekk
hann með mér um allt þama og rifjaði
upp það sem hann var búinn að segja
mér, þegar ég var lítil stelpa. Mér fannst
ég því þekkja þetta allt fyrir. Við
gengum um kríuvarpið og Þórbergur
sveiflaði stafnum fyrir ofan höfuðið á sér
til þess að verjast „hermönnunum," en
hann kallaði kríurnar alltaf hermenn.
Vð gegnum með hatta á höfðinu til þess
að kríurnar gætu ekki skitið eins á
okkur. Já, þetta eru góðar minningar.
Síðast fór ég með honum austur 1968.
Mamma Gagga hringdi til mín og sagði
að þau væru að fara austur. Ég bjó þá
á Hvammstanga, en vildi endilega koma
með og það var það síðasta sem ég var
með honum þar. Það var ein vika. Það
var afskaplega skemmtilegt samband á
milli bræðranna og gaman að heyra þá
ræða saman, til dæmis þegar þeir voru
að rifja upp sín strákapör og sögur af
Steini afa sínum. Það voru um eitt leyti
níu börn á Hala og uppeldið á þeim mjög
frjálslegt, svo það var kátt á hjalla.
Minnið hjá Steinþóri var svo magnað og
vísurnar sem hann fór með og drauga-
■ Helga Jóna Ásbjömsdóttir: „Við gengum um kríuvarpið og Þórbergur sveiflaði
stafnum fyrir ofan höfuðið á sér til þess að verjast „hcrmönnunum.“ (Tímamynd
Róbert)
sögurnar. Einu sinni var hann að rifja
upp sögur um útburðarvæl við Lónið og
þá sagði Torfi sonur hans sem svo: “Ja,
það eru nú alltaf álftir þama í Lóninu.“
„Þarft þú nú að vera að skemma," sagði
Steinþór þá.
Kona Steinþórs Steinunn var mjög
músíkölsk og þeirra hjónaband fallegt.
Þau höfðu verið gift í 65-70 ár og
virðing þeirra og vinsemd hvors í annars
garð mikil. „Steinka mín, blessunin,
hvar ertu,“ sagði Steinþór t.d. þegar
hann fann hana ekki strax.
„Ég man nú ekki eftir að hann hafi
verið að tala um það við mig en eitthvað
er þó minnst á það í „Sálminum“ að ég
hafi verið að segja: „Ætlarðu ekki að
skrifa bók um mig?“ eða eitthvað
svoleiðis. Hann gerði mér aldrei grein
fyrir hvemig bók þetta yrði og ég var á
viðkvæmum aldri, 11 eðal2 ára. Ég átti
það því til í einhverju kasti að rjúka upp
til hans og segja“ Ertu enn þá að skrifa
helvítis bókina, Þórbergur?“ Ég sagði
„Þórbergur," af því að ég var svo reið.
En hann svaraði þá engp, en minntist á
að ég mundi kunna að meta þetta þegar
ég yrði stærri.
Jú, það varð dálítið áfall þegar bókin
kom út, því þetta kom í blöðunum og
krakkamir voru fljót að átta sig á þessu,
því krakkar em svo miskunnarlausir.
Þau kölluðu á eftir mér„Lilla-Hegga“og
„Mamma Gagga“ og þetta fór ógurlega
í taugamar á mér. Þórbergur hafði oft
gengið á móti mér þegar ég var að koma
úr skólanum og við urðum samferða
heim, en eftir þetta þá lét ég sem ég
þekkti hann ekki á götu, þvf ég vildi ekki
að krakkamir sæju okkur. Eg held að
kennarinn okkar í Melaskólanum hafi
svo sussað þetta niður að nokkm.
Lastu bókina strax?
„Nei, ég gerði það ekki. Ég las hana
ekki fyrr en ég var orðin nær fullorðin.
Þá hló ég svo mikið að ég ætlaði varla
að komast í gegn um bókina, - sá sjálfa
mig og Biddu vinkonu alveg í anda. Það
er mikið talað um hana í bókinni, en
hún bjó í íbúðinni beint á móti og þar
sem ég átti engin eldri systkini fannst
mér hún eiga að vera nokkurs konar
systir mín, og við vomm mikið saman.
Nei, ég held ekki að þetta hafi haft
mjög mikil áhrif á líf mitt, en auðvitað
veit ég ekki hvort eitthvað hefði orðið