Tíminn - 30.09.1982, Blaðsíða 12

FIMMTUDAGUR 30. SEPTEMBER 1982
■ Svefninn er okkur ÖU-
um nauðsynlegur, þá hvfl-
umst við og endurnýjum
þrekið fyrir næsta dag.
Margir eiga bágt með
svefn, og leita hvers kyns
ráða til að bæta úr því. Við
háttatíma kemur þá oft
upp í hugann: - Skyldi ég
nú verða andvaka? Hvað
fæ ég nú margra tíma svefn
fyrir vinnuna í fyrramálið?
Síðan er farið að velta sér
og bylta, og að lokum er ef
til vill gripið til þess ráðs,
þegar langt er liðið á nótt,
að taka inn svefnpillu, sem
er svo jafnvel enn grassér-
andi í líkamanum þegar
farið er á kreik að morgni.
„Líkamsklukkanu
Margir vísindamenn hafa rannsakaö
eðli svefnsins og hvernig bregðast skuli
við svefnleysi. Einn þeirra vísinda-
manna er dr. Elliot D. Weitzman við
taugadeildina á Montefiore sjúkrahús-
inu í New York. Hann var við nám í
læknaháskóla Chicago, þegar einn af
kennurum hans, Nathaniel Kleitman,
uppgötvaði sérstakar augnhreyfingar í
svefni (REM) í sambandi við drauma,
og hvernig nætursvefninn skiptist í
kafla eftir því hve svefninn er djúpur. Þá
kom fram í rannsóknum, að líkami
hvers manns hefur eiginlega sína
sérstöku „líkamsklukku", og það er
■ Hinn svefnlausi byltir sér í rúminu, og ætlar að velja sér pillu úr safninu á náttborðinu, - en dr. Weitzman varar
alvarlega við svefnpillunum.
næsta kvöld, og þá lætur svefninn
venjulega ekki á sér standa.
Blm: Hemig er að fá sér smádúr á
daginn?
W: Fyrir þá sem fara mjög snemma
upp á morgnana, getur verið gott að fá
sér smádúr eftir hádegið, en alls ekki
nema stutta stund. Sumir sofna yfir
sjónvarpinu á kvöldin, og vakna kannski
til þess að fara að hátta. Svo eru þeir
alveg undrandi yfir því að þeir verða
andvaka.
Blm. Breytast svefnvenjur með aldrin-
um?
W: Vissulega. Nýfædd börn sofa allt
að 16 klukkutíma á sólarhring, og flestir
foreldrar vita að unglingar sofa sérstak-
lega fast, a.m.k. átta til níu klukkutíma
í striklotu. Etir 55 ára aldur minnkar
svefnþörfin um 10-15%, en fólk á þeim
aldri og þeir eldri bæta sér það oft upp
með smádúr á daginn.
Blm: Hver er minnsti svefn, sem
fullorðinn maöur kemst af með?
W: Það er ekki gott að gefa fasta
almenna áætlun um svefntíma, því fólk
er svo misjafnt. Sumir komast af með
4-5 klt. svefn á nóttu en aðrir þurfa 7-8
tíma svefn og er það miklu algengara.
Ég hef einhvers staðar lesið að sumir
staðhæfi að þeir sofi aldrei, - en það held
ég að geti ekki staðist. Fólkið sefur án
þess að gera sér grein fyrir því, eða
frásögn þess er hreinlega röng.
Weitzman segir: „Varið
ykkur á svefnpillunum.“
Blm: Hvað tekur það venjulega
langan tima að falla í svefn?
W: Tíminn fá því þú slekkur ljósið og
þar til þú sofnar er venjulega ekki lengri
en 15 mínútur, og oftast minni, svo sem
6-8 mínútur. Algengt er að þessi tími sé
talinn miklu lengri, en mælingar okkar
sýna annað. Við höfum spurt fólk, sem
Hvað veldur svefnleysi?
— áhyggjur, kvídi eða „líkamsklukkan”?
■í svefnrannsóknadeildinni er verið að undirbúa sjúkling fyrir mælingar á svefni.
T.v. er dr. Weitzman en tæknimaðurinn er að festa mælitæki við höfúð sjúklingsins.
misjafnt hvað fólk þarfnast mikils svefns
til að hvilast.
Blaðamaður frá bandarísku tímariti
bar upp nokkrar spumingar um svefn og
Weitzman gaf honum eftirfarandi svör:
Blm. Hvemig starfar þessi „líkams-
klukka“?
W: Það er ekki svo gott að útskýra í
fáum orðum, en í heilanum fer fram
starfsemi, sem líkist pendúl í klukku, og
þær sveiflur stjórna þörf líkamans fyrir
' svefn. Eftir þessari klukku er sólarhring-
urinn nær 25 tímum en 24. Líkamshitinn
er góður mælikvarði. Á sólarhringnum
breytist hiti líkamans nokkuð, í sumum
tilvikum allt að þremur gráðum. Lægstur
er hitinn um miðja nótt er við sofum
værast. Hjá flestum fer líkamshitinn
aðeins lækkandi eftir klukkan 10 að
kvöldi. Um það leyti eða aðeins seinna
virðist vera besti tíminn til að ganga til
svefns.
Það er þó viss hópur fólks, sem ekki
hentar þessi svefntími og vakir fram eftir
og finnur ekki fyrir syfju, en sofnar fyrst
um miðja nótt. Þetta getur verið þeirra
eðlilegi tími til að ganga til hvílu, því að
„líkamsklukka" þeirra gengur öðruvísi.
Þetta finnst sumum óeðlilegt, og reyna
því að fara að sofa fyrir miðnætti, eins
og annað heimilisfólk, - en auðvitað
gengur það ekki. Þeir, sem hafa rekið
sig á þetta vandamál, ættu því að reyna
að haga svefntíma sínum eftir því, sem
best á við hvern og einn.
„Svefnkúrinn“ - svefn-
tíminn færður til
um 3 tíma á dag
Blm: Hvað er hægt að gera fyrir þá
svefnlausu?
W: Það er margt, en fyrst þarf að
rannsaka sjúklinginn vel og lífshætti
hans. Því svefnleysi er út af fyrir sig ekki
sjúkdómur, heldur merki þess að
eitthvað er úr lagi líkamlega eða andlega
hjá þeim sem er illa haldinn af svefnleysi.
Einn kúrinn hjá okkur er þannig, að
sjúklingur er látinn fara í rúmið þremur
klukkutímum síðar en hann er vanur,
og síðan eisvefntíminn færður aftur um
3 klukkutíma á hverjum sólarhring í
heila viku. Þá hefur háttatíminn færst
frá því að vera fyrstu nóttina um kl.4 að
morgni og þar næsti svefntími á þá að
byrja um 7 leytið að morgni. Þannig
færist tíminn til, þar til háttatíminn er
kl. 11.30 að kvöldi (23.30). Þá er
sjúklingurinn látinn reyna að halda sig
við þann tíma, eftir því sem hægt er,
þetta gefst oft mjög vel, ef áhugi er hjá
viðkomandi sjúklingi til að fara eftir
ábendingum rannsóknarfólksins.
Andvaka stöku sinnum er ekki svo
hættuleg, og vanalega er hægt að rekja
rætur hennar til einhverra atburða liðins
dags, eða kvíða fyrir morgundeginum.
Þegar fólk gerir sér grein fyrir ástæðunni
gengur oft betur að vinna bug á
andvökunni.
Blm: Getur verið að við sé að etja
aðrar og þrálátari ástæður fyrir svefn-
leysi?
W: Það geta verið um sálfræðilegar
truflanir að ræða, þunglyndi, eða
sjúklegar geðsveiflur, og þá ráðleggjum
við sjúklingnum að leita til sálfræðings
til að losna við óttatilfinningu eða
einhverja áráttu sem leitar á hugann.
Við í svefnrannsóknardeildinni fáum
stundum þetta svar:
„Ég á við svefnvandamál að stríða - og
því er ég hér, en ekki geðræn vandamál".
Blm: Er bægt að. koma í veg fyrir
svcfnleysi?
W: Ekki er það nú alveg, en hægt er
að fara eftir vissum reglum, sem hjálpa
mikið til að halda svefninum í lagi. Við
köllum þær „svefnheilbrigðisreglur".
Með því að halda þær reglur eykur þú
möguleikana á góðum nætursvefni.
Tvær góðar reglur
Fyrsta reglan er að fara í rúmið á sama
tíma á kvöldin. Fyrir fullorðna er góður
háttatími milli kl. 11 og 12 á kvöldin.
Föst regla hjálpar til að halda líkams-
klukkunni í réttum skorðum.
Önnur reglan er að liggja ekki í
rúminu á morgnana. Auðvitað hefur
það ekki svo mikið að segja, að liggja
nokkrar mínútur í rúminu eftir að
vekjaraklukkan hringir, en það er
hættulegt fyrir svefnlausa að hanga í
rúminu að morgni, jafnvel þó þeir séu
þá að reyna að bæta sér upp svefnlitla
nótt. Margar heimavinnandi húsmæður
falla fyrir þessu. Betra er að drífa sig á
fætur á venjulegum tíma, og reyna svo
að koma sér á venjulegum tíma í rúmið
hér hefur verið í rannsókn, hvað langan
tíma það hafi tekið að sofna. „Að
minnsta kosti klukkutíma", er stundum
svarið, en við sjáum á línuriti og
mælingum, að viðkomandi hefur sofnað
á 5-10 mín. Sumir af þessum sjúklingum
vakna eftir 6-7 klt. og segjast þá alls
ekkert hafa sofið.
Bbn: Hvað er þá svarið við svefnleys-
inu?
W: Reynandi er að árétta við sjálfan
sig, að það sé ekki stórhættulegt þótt
einnar nætur svefn fari forgörðum, því
að áhyggjumar yfir að geta ekki sofnað
bægja svefninum frá. Betra er að taka
sér bók, eða jafnvel taka í prjónana
sína, eða fara fram úr og fá sér eitt-
hvað heitt að drekka, svo sem heita
mjólk eða súkkulaðidrykk (ekki kaffi),
- en ekki byrja á að taka svefnpillur. Á
það legg ég mikla áherslu. Það á ekki
að taka svefnpillur, nema sérstaklega
standi á. Þær gera illt eitt, ef þar em
teknar að staðaldri, einkum barbitúr-
pillur og Doriden.
Blm: Hver er mikilvægasta - ósvaraða
- spumingin um svefn?
W: Hún er - hvers vegna sofum við?
Enginn hefur enn útskýrt það vísinda-
lega hver er hinn eiginlegi tilgangur
svefnsins. Endurnýjun? Eða hvíld?
Vissulega hvílist líkaminn, en heilinn
hvílist ekki, það sjáum við á línuritinu.
Starfsemi heilans er stundum meiri í
svefninum en þegar við emm glaðvak-
andi. En við emm hress eftir góðan
nætursvefn.
Allt fer eftir vissum reglum í gangi
jarðar og himintugla, og okkur farnast
best ef við getum haldið „líkamsklukk-
unni“ okkar í jafnvægi.