Tíminn - 10.10.1982, Síða 4

SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1982
•, , . » ii | [ J 4 / .
4 Wmmm
H Þessi teikning af sálfneðingnum Cyril Burt prýddi forsíðu enska vikuritsins The Listener í vor
Cyril Burt, einn áhrifamesti fræðimaðiir Breta:
SÁLFRÆÐINGURINN SEM
BLEKKTI HEIMSRYGGÐINA
Gögnhans um arfgengan greindarmun manna voru fölsuð
■ Cyril Burt var um áratugaskeið
einhver virtasti og áhrifamesti sálfræð-
ingur Breta og aðlaður fyrir rannsóknir
sínar og kenningar á sviði greindarsálar-
fræði. Frægastur var hann fyrir rann-
sóknir sínar á eineggja tvíburum sem
aldir höfðu verið upp í mjög ólíku
umhverfi frá fæðingu, en þær bentu til
þess að andleg hæfni manna væri að
mestu leyti ásköpuð og arfgeng, en ekki
áunnin eða mótuð af umhverfisaðstæð-
um.
Fáum árum eftir að Cyril Burt lést, en
það var 1971, benti bandarískur sálfræð-
ingur, Leon Kamin við Princeton
háskóla, á ósamkvæmni í tölfræðilegum
gögnum Burt sem skekktu allar niður-
stöður hans, og árið 1976 leiddi Oliver
Gillie, erfðafræðingur og blaðamaður
við stórblaðið The Sunday Times, að því
rök að veigamikil atriði í rannsóknar-
skýrslum Burt væru fölsuð, auk þess sem
hann hefði skrifað fræðiritgerðir í nafni
fólks sem ekki hefði verið til og aldrei
unnið að þeim rannsóknum sem stað-
hæft var að hefðu verið framkvæmdar.
Þetta þóttu auðvitað mikil tíðindi, og
lærisveinar Burt og samherjar um þá
umdeildu skoðun að erfðir fremur en
umhverfi ráði sálargáfum manna, risu
upp honum til varnar. Hans J. Eysenck
sem nú á dögum er kunnasti sálfræðing-
ur Breta kvað ásakanirnar vera fjar-
stæðu eina og samsæri vinstri sinna sem
ekki gætu fellt sig við staðreyndir vísinda
þegar þær kæmu ekki heim og saman við
eigin hleypidóma. Bandaríski sálfræð-
ingurinn Arthur Jensensem í minningar-
grein um Burt hafði kallað hann
„heiðursmann" og „einhvern fremsta
sálfræðing aldarinnar" og byggt hinar
umdeildu niðurstöður sínar um greind-
armun kynþátta árið 1969 að verulegu
leyti á gögnum Burt, viðurkenndi á hinn
bóginn að ekki væri lengur unnt að reiða
sig á þau.
Ásakanir staðfestar
Þaö var þó ekki fyrr en 1979 að
endanlega var skorið úr um þetta
deilumál. Þá kom út bókin Cyril Burt,
psychologist eftir L.S. Hearnshaw, sem
verið hafði lærisveinn Burt og systir Burt
hafði fengið til að rita ævisögu hans í því
skyni að hreinsa nafn hans. Hearnshaw
fékk aðgang að öllum varðveittum
gögnum Burt og nákvæmri dagbók sem
hann hafði haldið um einkahagi sína og
fræðistörf í áratugi. Niðurstaða Hearns-
haw var sú að ásakanir og aðfinnslur
Leon Kamin og Oliver Gillie væru á
rökum reistar, og það sem meira var,
Burt hafði stundað falsanir sínar lengur
og af meiri kappsemi en nokkur hafði
trúað.
Endanleg afhjúpun Burt sem loddara
skók búðir greindarsálfræðinga, og þótti
svo mikið áfall fyrir kcnningar um
arfgengi sálargáfna að þær hafa ekki rétt
við enn. Margvíslegar spumingar um
sálarfræði og vísindalega starfsemi
almennt vöknuðu: Hvernig gat Cyril
Burt komist upp með falsanir sínar?
Hvar var hinn „gagnrýni andi“ sem
vísindi státa af? Hvernig stóð á því að
tölfræðileg gögn sem allir sjá nú að gátu
ekki staðist hlutu einróma lofsyrði
dómbærra fræðimanna um langt árabil?
Saga Cyril Burt
Cyril Burt var fæddur árið 1883 og
kom úr röðum millistéttar; faðir hans
var heimilislæknir sem aldrei hafði of
mikið fé handa á milli. Burt hlaut styrk
til náms á Jesúmgarði í Oxford þar sem
hann lagði stund á fommálin, heimspeki
og svolitla sálarfræði. Árið 1908 varð
hann lektor við háskólann í Liverpool
og kenndi þar sálarfræði sem þá var að
komast á legg og auka umsvif sín mjög.
Burt reyndist eindæma vinnuþjarkur
og hóf að semja greindarpróf og sinna
greindarrannsóknum, sem varð sérgrein
hans innan sálarfræði. Fjómm ámm
síðar var hann ráðinn sálfræðingur á
fræðsluskrifstofu Lundúna, og þar sinnti
hann rannsóknum sínum á greind
skólabarna sem frægar urðu.
Þessum starfa gegndi Burt í tvo
áratugi, og fyrir það varð hann
atkvæðamesti sálfræðingur á sviði upp-
eldis- og kennslumála í Bretlandi. Á
þessum árum safnaði Burt gögnum sem
kenningar hans um arfgengi greindar
vom reistar á, og sálfræðingar um allan
heim, þar á meðal á íslandi, hafa vitnað
til fram á síðustu ár. Það er ekki lengur
hægt að ganga úr skugga um hvort
upprunaleg gögn Burt vom áreiðanleg,
eða að einhverju leyti fölsuð eins og
síðari rannsóknir hans, með því þau
eyðilögðust í sprengjuárás Þjóðverja á
Háskólagarð í Lundúnum árið 1941.
Falsanir hefjast
Mikilsverðustu gögnin sem týndust í
sprengjuárásinni 1941 varða eineggja
tvíbura sem aðskildir hafa verið frá
fæðingu. í grein sém Burt birti árið 1943
um „hæfni og tekjur“ sagðist hann hafa
dæmi um 15 slíka tvíbura (eða 30
einstaklinga); árið 1955 ' kvað hann
fjölda þeirra vera 21, og árið 1966 voru
þeir orðnir 53. Þrátt fyrir þessa
aukningu, sem er sérstaklega athyglis-
verð fyrir þá sök að eineggja tvíburar
eru mjög fágætir, breyttust staðtölur
hans um fylgni hæfni og tekna ekki neitt,
nákvæmnin var hin sama upp á þrjá
aukastafi, en slíkt er stærðfræðilega
óhugsandi. Samt veitti því enginn
athygli.
Nákvæm rannsókn L.S. Heamshaw á
dagbókum Burt leiðir í ljós að viðbótar-
tvíburarnir frá 1955 og 1966 voru
uppspuni hans. Heamshaw telur að Burt
hafi engum nýjum gögnum safnað eftir
1950, og ef til vill engum eftir 1939.
Dularfullir samstarfsmenn
í ritgerðum sínum þakkar Burt
tveimur kpnum fyrir samstarf við að afla
heimilda um eineggja tvíbura, þeim
Howard og Conwoy. Allt bendir til þess
að þær hafi hvorugar verið til, og jafnvel
þótt þær hefðu verið til, er óhugsandi að
þær hefðu getað unnið þær rannsóknir
sem Burt þakkaði þeim fyrir í ritgerðum
sínum, eða skrifað þær ritgerðir sem
birtust undir þeirra nafni í tímariti sem
Burt ritstýrði. Á einum stað í dagbók
sinni skrifar Burt: „Vann einkum að því
í dag að skrifa svar Howard til Isaacs."
Á sjöunda áratugnum lendir Burt í
nokkrum vanda þegar sálfræðingar
erlendis skrifuðu honum og óskuðu eftir
að fá að sjá gögn hans. Nær alltaf kaus
Burt þögnina fremur en að svara. Árið
1969 svaraði hann þó slíkri beiðni frá
kunnum sálfræðingi við Harward há-
skóla, Christopher Jencks. Dagbók hans
ber vott um að hann eyddi talsverðum
tíma í að endurskrifa og breyta gögnum
sínum, m.ö.o. að falsa þau, áður en
hann sendi þau til Jencks. Þessi tilbúnu
gögn gengdu síðar veigamiklu hlutverki
í röksemdarfærslu Arthur Jensen um
áskapaðan greindarmun manna í frægri
grein f Harward Educational Review
sama ár. Jensen var að sjálfsögðu ekki
kunnugt um óheilindi Burt.
Þær Howard og Conway voru ekki
einu samstarfsmennirnir sem skapaðir
voru í huga Burt. Þegar hann ritstýrði
British Journal of Psychology (Statisti-
cal Section) birtust þar greinar, ritdómar
og bréf frá um það bil 40 manns. Nú er
Ijóst að fleiri en helmingur þeirra voru
uppfinning Burt sjálfs.
Hvers vegna
Spyrja má hvers vegna Burt kaus að
blekkja samstarfsmenn sína á þennan
hátt. Ein skýringin fyrir hinum mörgu
dulnefnum er að mati Heamshaw sú að
Burt vildi auka orðstír sinn og svala
metnaðargirni sinni. Undir dulnefnum
gat hann viðrað skoðanir sem hann
aðhylltist einn, og látið aðra fræðimenn
þakka sér fyrir rannsóknir sem hann
hafði aldrei unnið. Löngu eftir að hann
lét af kennaraembætti í sálarfræði (1950)
virtist sem hann sinnti umfangsmiklum
rannsóknum og væri önnum kafinn
kenningasmiður.
Eins gat hann þakkað sjálfum sér
undir dulnefnum fyrir að hafa fundið
upp áhrifamikla tölfræðiaðferð í sálar-
fræði, sem nefnd er þáttagreining, og var
Burt mikið áhugaefni. Staðreyndin er sú
að upphafsmaður þáttagreiningar í
sálarfræði var lærifaðir Burt og forveri í
kennarastól við Lundúnaskóla, Charles
Spearman, eins og Burt hafði viður-
kennt fram að því að Spearman lést.
í þessu viðfangi má geta þess að
margir sálfræðingar í Bretlandi og
erlendis virðast hafa lagt trúnað á þessa
fölsunarsögu Burt. í sálarfræðibók
Símons Jóh. Ágústssonar eru Burt og
Spearman t.d. báðir taldir upphafsmenn
þáttagreiningar.
Veikleikar Burt
og óhamingja
. Hearnshaw telur að fram til 1930 hafi
Burt sinnt fræðistörfum af heijindum,
miklum dugnaði og ósérplægni. Á fjórða
áratugnum hafi hlutir hins vegar farið úr
skorðum. Hjónaband hans og mun yngri
konu 1932 leið undir lok, gögn hans
eyðilögðust 1941, og um svipað leyti fór
að gæta einkenna svokallaðs Meniére
sjúkdóms, sem breytir jafnvægisskyni
manna.
Það er ágiskun Hearnshaw að Burt
hafi þjáðst af ofsóknaræði og skýri það
innhverfa hegðun hans, sjálflægni og
óeðlilega afstöðu til samkeppenda á
sviði greindarrannsókna. En hvort Burt
blekkti sjálfan sig í raun og veru og trúði
á falsanir sínar er erfiðara um að segj a.
Blekkingar Burt og þau áhrif sem þær
höfðu eru ekki eingöngu efni í
reyfarakennda ævisögu og hugleiðingar
um hugsunargang og hátterni einstakl-
ings. Mikilvægast er auðvitað að menn
geri sér grein fyrir því hvemig á því stóð
að Burt komst upp með þetta? Af hverju
höfðu grunsemdir ekki vaknað fyrr? Em
kannski menn eins og Burt enn að starfi
án þess að nokkur hafi vcitt því athygli?
-GM