Tíminn - 10.10.1982, Blaðsíða 30

%
30
♦ «
f *-K*. Fitff If,ý
-44 J i * 4 i * J
Í4M fvl8Í)T>T»'< «M vVOAvY í--1''V*.
SUNNUDAGUR 10. OKTÓBER 1982
■ „Meðan við dönsuöum í kring um
eldinn gerðist stemmningin stöðugt
kynlegri, æðisgengnari og villimanns-
legri. Mér varð skyndilega Ijóst hve
mjög þetta höfðaði kynferðislega til
þátttakendanna. Við sungum og rákum
upp skræki, sem minntu á dýrahljóð.
Mér leið eins og ég væri ekki í
líkamanum lengur. Loks gall við blístur
úr flautu og þar með létu allir sig falla
til jarðar."
Þannig lýsir ung kona frá Munchen,
Luisa Francia, sem bæði er þekkt í
Þýskalandi sem rithöfundur og kvik-
myndagerðarmaður, fyrstu djöfla-
dýrkunarmessunni sem hún tók þátt í
ásamt hópi annarra kvenna. „Við
byggðum ekki á neinni reynslu," segir
hún. „Við fengum aðeins leiðbeiningar
úr gömlum bókum og munnmælasögn-
um, og áttuðum okkur strax á þeim
þúsund ára gömlu kröftum sem þama
leystust úr læðingi. Þegar þessir gömlu
dansar eru stignir særa menn fram þenn-
an foma kraft.“
Luisu datt í hug að prófa þetta í svo
sem eitt skipti, þegar hún var að vinna
að gerð kvikmyndar fyrir sjónvarp um
galdraofsóknir í gamla daga. Þegar hún
var að leita sér að efni í gömlum
heimildum, rakst hún þar á lýsingar á
heiðnum helgiathöfnum og afguðadýrk-
un. Þar gegndi hringurinn veigamiklu
hlutverki sem töfratákn, tunglið og
Gyðjan mikla, sem á rætur að rekja til
■ Á þessarri koparstungumynd sem er frá árinu 1650 hefur listamaðurinn Michacl Herr bragðið upp mynd af ýmsu því
sem nornirnar á Blockberg höfðust að. Þær brana um loftið á sóflum, heykvíslum og geithöfrum, en ein eflir ægilegan seið
í potti, sem sporðdrekar og froskar gjósa upp úr. Geithafarnir og framsettur kviður seiðkonunnar sýna lostasemi
athafnarinnar, ásamt ýmsum tiltektum „messugesta“, sem á myndinni sjást.
til þess að berjast gegn lögunum sem
bönnuðu fóstureyðingar: „Skjálfið
sjálfið, - nomirnar em enn á ferð!“
Nornin og gyðjan
Bókmenntafræðingurinn Silvia
Bovenstein í Frankfurt telur þó að erfitt
muni reynast að leiða nornir fyrri alda
fram sem upprunalegustu mynd frelsis
og baráttuþreks kvenþjóðarinnar. „Það
væri vanvirða þegar litið er til hinna
ógurlegu þjáninga sem þær konur urðu
að líða,“ segir hún. „Hins vegar getur
norn arfsagnanna hvatt konur til dáða í
andófi vorra daga.“
En þegar konur á árinu 1982 þykjast
þess fullvissar að þær búi yfir sérstökum
dulrænum hæfileikum og að spádóms-
gáfa, spásýnir, andalækningar og fjar-
skyggni séu gamlir kvenlegir eiginleikar
þá á slíkt sér sína skýringu: Árþús-
undum saman hafa konum verið
eignaðir þessir eiginleikar.
Samband við dularfull öfl hefur frá
aldaöðli verið í verkahring kvenna.
Vegna frjósemi þeirra og tíðahrings
þeirra, sem einmitt fylgdi kvartélaskipt-
um, þótti konan standa í sérstöku og
dularfullu sambandi við náttúmna. Hún
var hinn sjálfsagði milliliður höfuð-
skepnanna og mannsins. Sem gyðja var
henni kleift að kalla á hið blessaða regn
og sem norn gat hún látið haglél tortíma
uppskemnni.
Nomin í ævintýrunum, sú fláráða með
Nornir bregða á
leik á tækniöld
Ýmsar ungar menntakonur taka nú fjölkynngi fram yfir vísindi
þeirra tíma er guðir í mannsmynd voru
ekki komnir fram á sjónarsviðið.
Samt er Luise síður en svo á kafi í
dulfræðum. Hún var ætíð ramrnpólitísk
og lét til sín taka í stúdentasamtökum,
kvenréttindahreyfingunni og friðar-
hreyfingunni. En nú er hún ekki frá því
að koma megi þeim málum til leiðar með
fjölkynngi, sem ekki tókst undir merkj-
um þessara hreyfinga. Það eru fyrirheit
um frelsun heimsins sem hún sér stíga
sem sýnir upp úr kötlum galdra-
kvennanna. Til dæmis telur hún að
stöðva megi smíði kjarnavopna með
„andlegum kröftum." „Þá kann svo að
fara að engin þörf verði á götuóeirðum
framar,“ segir hún enn. „Við munum
fylkja liði þar sem ætlun er að reisa t.d.
kjarnorkuver og tortímingaröflin munu
ekki fá hreyft legg né lið.“ Luise hyggst
þó skipa sér í sveit með kröfugöngufólki
eftir sem áður, þar til þessi sýn verður
að veruleika.
Nú á dögum hópast fullorðið fólk á
fyrirlestra indverskra gúrua og hverslags
töfralækna, safnar jurtum við fullt tungl
og semur lofsöngva til Gyðjunnar miklu.
Alls konar hindurvitni eru grafin upp til
þess að nota sem vegvísi í leit að
gleymdum spekimálum. Fólk lætur
fallast í dásvefn, til þess að leita í
undirdjúpum sálar sinnar að svörum
sem enginn getur gefið því í vökunni.
Steinn í himingeimnum
„Ég var gallhörð vinstri-manneskja og
efnishyggjutrúar," segir Cilly nokkur
Rentmeister, 33ja ára, listasögufræðing-
ur og fornleifafræðingur í Berlín. „En
nú hef ég ríkan áhuga á málum sem ég
ekki svo mikið sem leiddi hugann að hér
áður fyrr.“ Cilly hefur lært að komast í
dásvefn af kraftaverkalækni frá Filipps-
eyjum. Segir hún að í dásvefninum verði
henni mögulegt að skynja sig sjálfa sem
hluta af alheiminum, hluta af jafnt
mönnum, dýrum og plöntum. Dásam-
legast leið henni, þegar hún var steinn í
heimingeimnum. „Ég þaut um allt eftir
einum af hringjum Satúrnusar. Ljósa-
dýrðin var ótrúleg. Þetta voru fyrst og
fremst skrautlegar myndir, en annars er
mér sama hvort þetta var ímyndun eða
raunveruleiki.
Vinkona Cilly, Tina, er ekki í vafa um
það að með því að falla í dásvefn sé hægt
að skyggnast inn í framtíðina. „Ég veit
ekki hvort svörin fást vegna þess að við
löðum þau upp úr djúpum eigin sálar,
eða vegna þess að við komumst í
samband við æðri vitsmunaverur í
umhverfinu." Hún hefur tekið þátt í
dásvefnssamkomum með um það bil
hundrað konum öðrum í ýmsum
borgum Þýskalands og tilgangurinn
hefur verið að forvitnast um „dóms-
daginn framundan". Hún hefur verið að
athuga hvort sýnum kvennanna beri
saman og hvort hægt sé að forða sér
undan ósköpum dómsdagsins og loks
hvernig sá heimur sem þá tekur við muni
líta út.
Já, fáránlega hljómar þetta. En þeir
sem svo ákaft brjóta heilann um hið
óþekkta að þeir hætta á að gera sig að
athlægi, hlýtur að finnast sem þekkingar-
heimur mannanna hafi alveg brugðist.
Margir eru þeir líka sem enga trú hafa
á vísindamönnunum og vísindalegum
aðferðum þeirra. Hafa þeir kannske náð
tökum á verðbólgunni? Hafa þeir fundið
út hverjar eru orsakir krabbameins?
Ráfa þeir ekki sífellt inn í eina
blindgötuna á fætur annarri.
Trú og skynsemi
Franski sagnfræðingurinn Jules
Michelet sagði svo árið 1862, nákvæm-
lega 80 árum eftir að síðasta nornin var
brennd á báli í þýskumælandi löndum
um þann tíðaranda sem tíndi saman
sprekin í bálköstirin: „Þar var dvínandi
trú að togast á við vaxandi skynsemi." í
þeim átökum voru það „nornirnar“ sem
tróðust undir.“
Nú á dögum er svo að sjá sem dæminu
sé alveg snúið við. Nú er það dafnandi
tru sem togast á við dvínandi skynsemi.
Hin margþvælda rökfræði og hugsana-
kerfi hennar sem líta lífið fyrirlitn-
ingaraugum hefur þannig vakið upp nýja
„fræðigrein" gegn sér sem hafnar
þýðingu hennar í samfélaginu og býður
töfra í staðinn. Bandaríski rithöfundur-
inn Marilyn Ferguson, ræðir um alþjóð-
legt samsæri nokkurt sem lætur ekki
mikið yfir sér. Á hún þá við að með
samsöfnun og leynilegri samblöndun
allra krafta megi koma til leiðar
breytingu á meðvitund okkar. Enn eru
„nornirnar" komnar til sögunnar.
Þetta hófst þegar á miðjum áttunda
áratugnum. Þegar kvennahreyfingin
hafði fengið góðan byr undir vængi tóku
áhangendur hennar ýmsir vísvitandi upp
sitthvað úr fræðum nornanna. Eitt blað
þeirra nefndist „Nornaskraf" og krá
þeirra hét „Blocksberg“ (frægur fundar-
staður norna í gömlum sögnum).
Bókabúðir þeirra hétu „Nornahusið11,
„Aradia" (alfræg galdranorn) og „Baba
Jaga“ (galdranornarnafn frá Rússlandi).
Á Valborgarmessu efndu þær til
mótmæla gegn ofbeldi á konum,
uppábúnar sem nornir. Kjörorð þeirra
var: „Við viljum eignast nóttina sjálfar
að nýju!“ Frægt er orðið kjororð það
sem 100 þúsund ítalskar konur völdu sér
er þær héldu í fylkingu í gegn um Róm,
herðakistilinn, er arftaki móður-
gyðjunnar miklu í elstu arfsögnum
mannkynsins, sem réði lífi og dauða. Ný-
ir guðir steyptu henni af stalli, sviptu
hana völdum og ráku hana niður í undir-
heima. Hún kom þó upp á yfirborðið að
nýju í líki nomanna og menn óttuðust
hana öldum saman og loks var tekið að
brenna hana á bálkesti. Silvia Boven-
schen segir: „Hin gömlu tengsl kvenna
við náttúruna átti nú að leysa upp að
fullu og öllu og sú dulúð sem hvíldi yfir
kvenlegum töframætti skyldi upprætt."
Útrýming þessara fjölvísu kvenna
gerist raunar á því skeiði í sögunni,
þegar menn taka að stunda rányrkju á
náttúrunni með kerfisbundnum hætti.
Þar sem konan var samnefnari nátt-
úrunnar þá hlaut hún nú að deila með
henniörlögum hennar.segir Bovenchen.
í lok miðalda leystist hinn gamli
töfraheimur upp, tré.steinar og lindir
glötuðu töframætti sínum og dísir, andar
og djöflar voru hraktir á flótta.
Þeir Galilei, Kepler, Descartes og
Newton lögðu grundvöll að nýrri
heimsmynd, sem var hrein fífldirfska á
þessum tíma. Þeir lýstu alheiminum sem
risastóru sigurverki, þar sem ætla varð
að hvert eitt lítið tannhjól hlyti að snúast
vegna tengsla við annað.
En nú á dögum er enn svo komið að
endurskoðunar er orðin þörf á heims-