Tíminn - 20.02.1983, Blaðsíða 6

6
SUNNUDAGUR 20. FEBRÚAR 1983
■ Málfundafclagið Framtíðin í
Menntaskólanum í Reykjavík er hundr-
að ára gamalt um þessar mundir. Það er
með allra elstu félögum á íslandi og
skipar vcglegan sess í félagsmálasögu
(slendinga. Framtíðin er án efa elsti
stjórnmálaskóli landsmanna og hefur
verið eins konar þjálfunarstöð forystu-
manna þjóðarinnar í ræðumcnnsku og
fundastörfum um langan aldur. Munu
allir stjórnmálaflokkar sem komist hafa
til áhrifa í þessu þjóðfélagi geta bent á
„sína" menn í forystuliði Framtíðarinnar
fyrr og síðar. Þá hafa verðandi skáld,
rithöfundar og fræðimenn áratugum
saman birt fyrstu ritverk sín í blöðum
félagsins. Ótrúlega mikið af ræðum og
ritverkum Framtíðarmanna í 100 ár
hefur varðveist. Það er því að þakka að
snemma var ákveðið að öll gögn félags-
ins skyldu varðveitt í Landsbókasafni. I
tilefni afmælisins birtum við kaflabrot úr
handriti að aldarsögu Framtíðarinnar
sem Heimir Þorleifsson, sagnfræðingur
og kennari í MR, hefur santið. Kaflinn
fjallar um starfsemi félagsins á árunum
1883-1907.
Markmið starfs Framtíðarinnar var
tvíþætt, í fyrsta lagi að veita piltum
hvatningu og tækifæri til ritstarfa og í.
■ Reykjavíkurskóli og nágrenni hans 1886.
Ljósm.: Sigfús Eymundsson. Þjms.
Stoltir piltar í Reykjavíkurskóla:
Rituðu bréf til norrænna
skélafélaga á íslensku
Rifjuð upp brot úr sögu málfundafélagsins Framtíðarinnar sem er 100 ára um þessar mundir
öðru lagi að þjálfa þá í ræðumennsku og
rökrænni hugsun. Til að sinna fyrrnefnda
markmiðinu var þeim heitið verð-
launum, sem fram úr sköruðu í ritstörf-
um, og til aldamóta starfaði ávallt
sérstök dómsnefnd, sem veitti verðlaun
fyrir ritsmíðar þær, er bestar þóttu.
Sama dómsnefnd valdi einnig eíni, scm
tekin voru til kappræðna á fundum
félagsins. Meðal efna, sem tekin voru til
meðferðar fyrstu tvö starfsár Framtíðar-
innar, - auk þeirra, sem nefnd hafa
verið, - má nefna trúarástandið í
skólanum (álitið miður gott), samband
skólans við bæjarmenn. landsskóli,
kvenréttindi og bindindi. Tuttugu árum
seinna, skólaárið 1902-'03, eru umræðu-
efni þessi: Stjórnarskrármálið og boð-
skapur konungs, Reykjavíkurlífið og
áhrif þess á skólapilta, kristindómurinn
hér á landi, reglugerð lærða skólans og
atvinnumál á íslandi. Þess verður vart,
að umræðuefni á Framtíðarfundum
snúast mest um innanskólamál í byrjun,
en bcinast síðar meira að landsmálum.
Árið 1903 er t.d. rætt um stjórnarskrár-
málið og þegnskylduvinnu, 1904 er
ritsímamálið rætt, og 1905 er „social-
isme“ á dagskrá. Hinn tvíþætti tilgangur
Framtíðarinnar (ritstörf - ræðu-
mcnnska) kemur fram í því, að fundum
var skipt í tvo flokka, umræðufundi og
upplestrarfundi. Oftast voru hinir síðar-
nefndu fleiri, t.d. skólaárið 1896-'97, en
þá voru 7 upplestrarfundir og 4 umræðu-
fundir. Þetta skólaár var raunar metár í
afköstum pilta við ritstörf, því að þeir
sendu frá sér 108 ritverk og 95 í bundnu
máli og 13 í óbundnu máli. Það voru þó
ekki nema 12 piltar, sem skrifuðu eða
ortu öll þessi pródúkt. Ritverkin í
óbundnu máli eiga það sameiginlegt að
vera æfingar í að taka saman stuttar
ritgerðir um fræðileg efni, oftast sagn-
fræðileg eða náttúrufræðileg. Nú
tíðkast, að slíkt sé unnið undir hand-
leiðslu kennara og er hluti af námi.
Öll ritverk, sem unnin voru á vegum
Framtíðarinnar, voru bundin inn í
sérstakar bækur til varðveislu. í fyrstu
nefndist þessi ritröð Rit Framtíðarinnar,
og var þá allt sett undir sama hatt,
bundið mál og óbundið. Sami háttur var
hafður í bekkjarblöðum, en blómatími
þeirra var fyrsti áratugurinn í starfsemi
félagsins. Öll voru bekkjarblöðin lesin
upp á Framtíðarfundum, og því var
ritun þeirra einn liður í starfi félagsins.
Sumir bekkir létu prenta sérstaka blað-
hausa, sem síðar var fyllt út í.
Varla mun á aðra hallað, þó aö sagt
sé, að bekkjarblaðið Fjalar (1883-’86)
hafi verið öðrum til fyrirmyndar, en þar
fór saman vandaður frágangur og vel
samdar greinar. Mestur afkastamaður
við útgáfu fjalars var Jón Helgason, en
hann átti bæði ritsmíðar og teikningar í
blaðiny. Fjalar fylgdi sínum bekk eftir í
gegnum skólann, þ.e. frá þriðja til sjötta
bekkjar, og leið undir lok, þegar
útgefendurnir urðu stúdentar árið 1886.
Af umsvifamiklum bekkjarblöðum má
einnig nefna Galarr og Sarp hinn síðari,
en útgefendur þeirra voru bekkirnir,
sem urðu stúdentar 1888 og 1889. Meðal
greina í þeint má nefna lýsingar á
suðurhluta Borgarfjarðarsýslu eftir
Bjarna Símonarson í Galari og á
Grindavík eftir Bjarna Sæmundsson í
Sarpi. Galarr var í 6. bekk, Sarpur í 5.
bekk, Dvalinn í 4. bekk og Vöðubrandur
í 3. bekk veturinn 1887-'88. Skólaárið
1890-'91 voru enn þrjú bekkjarblöð í
gangi, Vöðubrandur í 6. bekk, Jökull í
5. bekk og Dvalinn í 4. bckk. Þá varð
einnig til ljóðakverið Urður, sem nokkr-
ir utanskólamenn stóðu að, en var
seinna afhent Framtíðinni. Urður er
elsta ritsafnið í skólanum, sem eingöngu
flutti Ijóð. Skólaárið 1894-'95 var tími
bekkjarblaðanna að renna út, en þá var
aðeins Bragi með lífsmarki. Næsta ár,
1895-’96, er Framtíðin sögð með fjör-
mesta móti, en það fjör kom fram á
umræðufundum, því að ritverk voru
með alfæsta móti, aðeins 28. Af þeim
voru 20 í bundnu máli.
Skinfaxi kemur til sögu
Skólaárið 1897-’98 hófu Framtíðar-
menn að skrá ritverk sín í blaðið
Skinfaxa, og er fyrsta tölublaðið dagsett
9. janúar 1898. Nafnið var fengið úr
norrænu goðafræðinni, en Skinfaxi var
sonur Sólar og reiðhestur Dags. Af birtu
þeirri, sem stafaði af faxi hans, skyldu
skólasveinar hvattir til dáða á ritvellin-
um. Einn þeirra, Sigurður Nordal, orti
brag til Skinfaxa, og endaði hann á
þessari vísu:
Far heill, Skinfaxi
og fegri að morgni
rís þú að lýsa
lýða byggðir;
varpa í „Framtíð“
af faxi þínu
enn þá ótali
yndisgeisla.
Ljóst má vera, að piltum þótti vænt
um Skinfaxanafnið, og þeim sárnaði því,
þegar það var frá þeim tekið. Þetta var
að vísu í þeim skilningi, að þeir urðu að
deila því með öðrum um haustið 1906.
Þá var stofnað ungmennafélag í Reykja-
vík og barst með því til höfuðstaðarins
þessi norskættaða fjöldahreyfing til
fremdar landi og lýð. Eins og við mátti
búast, ætlaði Ungmennafélag Reykja-
víkur að gefa út blað, og komu upp
nokkrar tillögur um nafn á það. Sú
tillaga, sem mest fylgi fékk, var einmitt
um nafnið Skinfaxi. Ekki voru menn á
eitt sáttir um það, hvort tillögumaður að
nafninu Skinfaxi hefði vitað, að Framtíð-
armenn höfðu áður tekið upp þetta nafn
á sitt blað. Tveir skólapiltar, Jakob
Lárusson og Jónas Jónasson, voru
meðal stofnenda Ungmennafélags
Reykjavíkur, og bentu þeir félögum
sínum á þessa tvíbrúkun á Skinfaxanafn-
inu, en það hafði engin áhrif. Á fundi í
Framtíðinni var ákveðið að skrifa Ung-
mennafélagi Reykjavíkur bréf út af
þessu máli, og var það gert 22. desember
1906. Þessu bréfi svaraði Ungmcnnafé-
lagið 2. janúar 1907. Þar segir, að bréf
Framtíðarmanna hafi verið rætt á fundi
í Ungmennafélaginu og þar verið sam-
þykkt einróma, að enginn óréttur hefði
verið hafður í frammi við að taka upp
Skinfaxanafnið og sá, sem upp á því
stakk, hefði ekki vitað, að það hefði
áöur verið notað. Að lokum sögðu
ungmennafélagarnir, að þeirra blað yrði
fljótlega opinbert blað, þ.e. prentað, og
væri það því annars eðlis en handskrifað
blað Framtíðarinnar. Ef Framtíðin hins
vegar léti prenta sitt blað, væri það
kurteisisskylda ungmennafélagsins að
hætta við Skinfaxanafnið. Undir bréf
ungmennafélagsins skrifuðu þeir Helgi
Valtýsson og Guðbrandur Magnússon.
Ekki er getið frekari deilna um þetta
mál, en því má við bæta, að löngu síðar
(1968) tóku Framtíðarmenn upp á því
að prenta blað sitt, Skinfaxa, en það var
þó áfram aðeins skólablað.
1 ríflega aldarfjórðung var Skinfaxi
viðamesta handskrifaða blaðið í Reykja-
víkurskóla. Birtu Framtíðarmenn í
honum skáldverk sín í óbundnu máli og
greinar um hin margvíslegustu efni, t.d.
samtímaviðburði í skólalífinu. Fyrstu ár
Skinfaxa birtust einnig í honum palla-
dómar um félaga í Framtíðinni.
Ljóðakverið Urður er elzta ritsafnið í
skólanum, sem eingöngu flutti ljóð. Það
voru nokkrir utanskólamenn, sem tóku
til við að skrifa í Urði árið 1890, en síðar
var hún afhcnt Framtíðinnni og var
vettvangur Ijóðskáldanna til 1893. Þá
varð hlé á ritun í sérstakt Ijóðakver þar
til 1896, er Stella nova hóf göngu sína.
hún endaði með kvæðinu Stjörnuhrapi
eftir Lárus Halldórsson, sem skráð var
árið 1900. { ársbyrjun 1901 var síðan
flotað enn einu Ijóðakveri innan Fram-
tíðarinnar, og hét það Kolbrún. í henni
birtust ljóð pilta fram til 1904, en þá
komu Hulda til sögunnar, sem síðan átti
lengi eftir að halda skáldskaparorði
Framtíðarmananna á lofti. Stóð svo
fram um 1930, að ritsmíðar í óbundnu
máli og fáein ljóð voru skráð í Skinfaxa.
en þorri (jóða, sem Framtíðarmenn
ortu, birtust í Huldu.
Frumkvöðlar norræns
samstarfs?
Félagið Eggert Ólafsson og Banda-
mannafélagið, stofnað 1875, höfðu á
sínum tíma átt bréfaskipti við skólafélög
á Norðurlöndum. Þessu héldu Framtíð-
armenn áfram, og á tímabili því, sem
hér er rætt um, stóð bréfaskiptin með
miklum blóma. Það er til marks um
umfang bréfaskiptanna, að afrit þeirra
eða kópíur fylla sex bréfabækur. Vantar
þó bæði framan á og aftan við, því að
bréfabækurnar ná aðeins yfir tímabilið
1884-1906. Þá er ljóst, að ekki hafa verið
tekin afrit af öllum bréfum, sem Fram-
tíðin sendi frá sér eða til hennar bárust.
Aðalefni í bréfaskiptum milli Fram-
tíðarinnar og skólafélaga á Norður-
löndum er sem vænta mátti frásagnir af
starfsemi félaganna og af því sem rætt
var á fundum þeirra. Töluvert er rætt
um landsmál og piltar lýsa skoðunum
sínum á skáldskap og ýmsum andlegum
málum. Stundum var skiptzt á kvæðum.
Sérstaka athygli vekur sá heiti norræni
andi, sem fram kemur í bréfunum. Mun
með réttu mega telja, að þessi bréfa-
skipti séu einhver elstu skipuleg norræn
samskipti, sem dæmi eru um hér á landi.
Meðal þeirra, sem áherslu lögðu á
norrænan anda í bréfaskiptunum, var
Gestur Pálsson. Hann skrifaði svo fyrir
félagið Eggert Ólafsson árið 1874 til
félagsins Baldurs í Sórey (bréfið er
varðveitt í Sórey): „Vi takke Eder for
Eders Lykkeönskninger og gaa með
Glæde indpaa Eders Forslag om at
indgaa en Korrespondance med Eder;
thi hvad kan være naturligere end af
Nordens unge sönner ville lære hver-
andre nærmere at kjende... for at
forsvare den Arv som de have faaet fra
deres Fædre, forat forsvare det nordiske
Sprog, den nordiske Folkeaand, og,
kort, al Nordiskhed." Það er til marks
um stolt Framtíðarmanna yfir tungu
sinni, að þeir ákváðu fljótlega eftir
stofnun félagsins að rita bréf sín til
norrænu skólafélaganna á íslensku. Var
þeirri reglu haldið fram yfir aldamót.
Meðal félaga á Norðurlöndum, sem
Framtíðin átti lengi bréfaskipti við, var
Baldur í Sórey, Mímir í Óðinsvéum,
Heimdallur í Rípum og Iðunn í Álaborg.