Tíminn - 26.06.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 26. JÚNÍ1983
9
menn og málefni
Er hætta á samdrætti í
sölu buvara innanlands?
Einna minnstar verð-
hækkanir á búvöru
■ Verðhækkanir þær. semhafaoröið
á vörum og þjónustu að undanförnu.
vekja furðu litla athygli. þegar undan
eru skildar verðhækkanir á búvörum.
A.m.k. hafa Neytendasamtökin ekki
séð tilefni til að vekja athygli á öðrum
verðhækkunum.
Staðreyndin er samt sú. að verð-
hækkanirnar á búvörum hafa verið
minni síðustu árin en á flestum öðrum
vörum.
Greinilegar og áreiðanlegar upplýs-
ingar um þetta er að finna í maíhefti
Hagtíðinda. sem nýlega er komið út. í
þessu hefti er birtur samanburður á
vísitölu framfærslukostnaðar í Reykja-
vík í janúar 1981 og maíbyrjun 1983.
Samanburður þessi byggist á því, að
vísitala framfærslukostnaðarins í
janúar 1981 ermerkt meðtölunni 100.
Til samanburðar við þá tölu var vísi-
talan í maíbyrjun 1983 orðin 298.
Framfærslukostnaðurinn hafði með
öðrum orðum nær þrefaldast á þessum
tíma.
Matvörur höfðu á þessum tíma
hækkað úr 100 í 297. Mest hafði
hækkunin orðin á ávöxtum. eða úr 100
í 419. Þar riæst var hækkunin á brauði.
kexi og mjölvrum, eða úr 100 í 323. Þá
komu fiskur og fiskvörur. sem höfðu
hækkað úr 100 í 310.
Kjöt og kjötvörur höfðu hins vegar
hækkað úr 100í280ogmjólk, mjólkur-
vörur. feitmeti og egg úr 100 í 284.
Föt og skófatnaður höfðu á þessu
tímabili hækkað úr 100 í 288. Kostnað-
ur við eigin bifreið hafði hækkað úr
100 í 297. Lestrarefni. hljóðvarp. sjón-
varp og skemmtanir úr 100 í 291.
Mestar hækkanir urðu á hita og
rafmagni, eða úr 100 í 405. fargjöld úr
100 í 408, snyrtivörum og snyrtingu úr
100 í 356. síma- og póstgjöld úr 100 í
318 og húsnæði úr 100 í 349.
í heild hafði framfærsluvísitalan
hækkað á þessum tveggja og hálfs árs
tíma úr 100 í 298.
Það sést glöggt á þessum saman-
burði. að rangt ei meö öllu að telja
verðhækkanir á búvörum mestar.
Þvert á móti hafa þær orðið minni en
á flestum öörum liðum framfærsluvísi-
tölunnar á umræddu tímabili.
Misskilningur varðandi
búvöruverðið
Tvær ástæður virðast valda mestu
um það. að meiri athygli er veitt
verðhækkunum á búvörum en öðrum
vörum eða þjónustu.
Sú fvrri er. aö hækkanir á búvöru
koma sjaldan og eru því tiltölulega
meiri í hvert sinn. Þess vegna er meira
tekið cftir þeim en clla.
Hin síðari er sú. og hún er áhrifa-
meiri. að það hcfur verið háttur ým-
issa. sem eru að reyna að afla sér
pólitísks fylgis í þéttbýli. að ala á rógi
og úlfúð milli dreifbýlis og þéttbýlis.
Þeir hafa talið verðhækkanir á bú-
vörum tilvalið tækifæri til að halda
uppi slíkri iðju.
Það hjálpar til við þessa iðju. að
ekki er öllum ljóst hvernig búvöruverð
cr reiknað út. Margir virðast standa í
þeirri meiningu. að allar hækkanir.
sem veröa á búvörum. hækki laun
bóndans og renni beint í vasa hans.
Þeir. sem ekki vita betur. telja það
óeðlilegt. að búvörur hækka um
22.5%. þegar laun hækka ekki nema
um 8%. eins og gerðist um síðustu
mánaðamót.
Staðreyndin var sú. að launaþáttur
bóndans í búvöruverðinu. hækkaði
ekki nema um 8% um síðustu mánaða-
mót. eða nákvæmlega eins og hjá
launamönnum. Miklar hækkanir urðu
hins vegar á mörgum öörum rekstrar-
liðum búsins. Þannig hækkaði áburður
um 70%. og kjarnfóður um 42%. Þá
hækkaði fjármagnskostnaður um 33%.
Þá virðast margir halda. að eingöngu
kaup bóndans og annar rekstrarkostn-
aður búsins sé uppistaðan í útsöluverði
búvara. Þetta er mikill misskilningur.
í útsöluverðinu er cinnig fólginn kostn-
aður við vinnslustöðvar búvara. við-
gerðaþjónustu. flutningaogsölu. Laun
þúsunda annarra manna en bænda eru
fólgin í búvöruverðinu. Stórir kaup-
staðir og kauptún byggjast á þjónustu
við landbúnaðinn og vinnslu á afurðum
hans. t.d. Selfoss. Hella. Hvolsvöllur.
Vík í Mýrdal. Egilsstaöir. Blö'nduós.
Borgarnes. svo aðeins nokkrir staðir
séu nefndir.
Aðrir kaupstaðir og kauptún byggja
atvinnulíf sitt að verulegu leyti á
þjónustu við landbúnaðinn. t.d. Akur-
eyri. Húsavík. Sauðárkrókur.
Hvammstangi og Hólmavík. Allur
kostnaður við þessa starfrækslu er
innifalinn í útsöluverði landbúnaðar-
vara.
Mörgum dylst það einnig, að bændur
eru einu atvinnurekendur landsins sem
lúta þeim reglum, að laun þeirra í
búverðinu eru reiknuð með hliðsjón af
launum launþega. Ef kaupbætur launa-
fólks eru skertar. skerðist einnig sú
hækkun, sem á að vcrða á launum
bóndans í afurðaverðinu. Þannig var
bændum nú ekki reiknuð nema 8%
kauphækkun, cins og launafólki. Þctta
leiddi að sjálfsögðu til þess að útsölu-
vcrð landbúnaöarafurða var ákvcðið
mun lægra en ella. Engar slíkar kvaðir
hvíla á öðrum atvinnurckendum. cins
og iðnrekendum. útgcrðarmönnum og
kaupmönnum.
Loks er það mikill misskilningur,
sem vart verður við hjá ymsum. að
kostnaðurinn við heimilishald bóndans
komi inn í búvöruverðið. Allan slíkan
kostnað grciðir bóndinn af launum
sínum.
Vegna þcss. að ntörgum þétthýlis-
búum er ekki nægilcga Ijóst. hvcrnig
búvöruverðið er fundið, veitist þeim,
scm reyna að ala á úlfúð milli dreifbýlis
og þéttbýlis, auðveldara að blása út
hækkanir á búvöruverðinu. Það stend-
ur uppá bændasamtökin að útbrciða
nægar upplýsingar um þctta efni.
Frjáls verðlagning
Reynt hcfur verið að ala á þeim
áróðri að sölukerfi og vcrðlagning
búvara cigi þátt í því. að búvöruverðið
sé hærra en ella. Þessu svarar Hákon
Sigurgrímsson. framkvæmdastjóri
Stéttasambands bænda, í grein scm
birtist í Tímanum 10. þ.m. Þar segir
m.a.:
..Reynt hefur vcrið að tclja neytend-
um trú um að verðlagningarkerfið sé
úrelt og beinlínis skaðlegt hagsmunum
þeirra, og að sölufélög bænda séu
auðsöfnunarfélög og nánast sníkjudýr
á almenningi. Það er fullvrt að verð-
lagskerfið hafi þau áhrif. að verð á
landbúnaðarvörum sé mun hærra en
vcra þyrfti og aö í skjóli þess græöi
S.Í.S.. kaupfélögin og aðrir sem bú-
vörusölu stunda ómældar upphæðir.
Þessu kerfi beri því að kollvarpa og
taka upp svokallaða frjálsa sölu bú-
vara.
Þótt ýmislegt megi vafalaust lagfæra
í verðlags- og sölukerfinu cru þessar
ásakanir fjarri sanni og furðulcgt að
samtök neytenda skuli taka undir þær
að því er virðist að óathuguðu máli.
Ekkert styður það að verðlagning
Sexmannanefndar leiði til hærra vöru-
vcrðs. þvert á móti. og milliliða-
kostnaður þeirra vara sem nefndin
verðleggur er til muna lægri en á
vörum sem njóta frjálsrarverðlagning-
ar. Ef borin er saman þróun á vcrði
svínakjöts og kjúklinga. sem eru í hópi
hinna „frjálsu vara" og óniöurgrciddr-
ar mjólkur og kindakjöts frá nóvcmber
1974 til maí 1983 kcmur cftirfarandi í
Ijós. Mjólkin hcfur hækkað um
2.975%. dilkakjötið um 2.634%.
kjúklingar um 2.9657o og svínakjöt
um 3.376%.
Þessar tölur sýna að „frjálsa kcrfið"
hcfur ekki fært neytcndum neinn vinn-
ing því að verðhækkun þcssara vara er
svo til sama.”
Milliliðirnir
Hákon Sigurgrímsson vék aö því í
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar
grein sinni. að sumir kenndu svoköll-
uöum milliliðum unt. að búvöruveröið
væri Itátt. Hverjir eru milliliðirnir?
spyr Hákon og svarar síðan:
„Milliliðirnir svokölluðu eru afurð-
arsölufélögin. mjólkurbú. sláturhús og
heildsöluaðilar eins og Mjólkursamsal-
an í Reykjavík og Sláturfélag Suður-
lands. Hjá þessum fyrirtækjum starfa
hundruö manna. sem allir þurftu að fá
S",i kauphækkun I. júní. Umhúðir og
yfirleitt allar rekstrarvörur þessara
fvrirtækja taka verðbrevtingum um
leiö og gengið lækkar. Því var óhjá-
kvæmilegt aö hækka kostnaðarhlut
þeirra einnig. Andstætt því sem gerist
í frjálsu verðlagmngunni er þesstim
aðilurn skammtaður sá kostnaöur. sem
þeir mega nota við vinnslu og sölu
þeirra vara sem Sexmannanefndin
verðleggur. Ef þessi kostnaöur er van-
áætlöaur kemur það fram í því. að
stilufélögin geta ekki greitt bændum
lullt verð. Það gerðist síöast árið 1981
þegar nokkuð vantaði á að bændur
l'engju fullt verð fyrir mjólkina. Sé
kostnaöurinn ofaietlaður ber. skv. eðli
samvinnulélaga. að skila afganginum
til hóndans í hærra verði. Því getur
ekki orðið um neina atiösöfnun að
ræða.
Síðasti milliliðurinn er svo smásölu-
verslunin. sem líka þarf að borga
starfsmönnum sínum laun og mæta
hækkunum á rekstrarvörum. Hækkun
á álagningu verslunarinnar nam 14%
við síðustu verölagningu.
Markaðurinn innanlands
í hættu
Af því, sem hér hefur veriö rakið. '
má gliiggt sjá, að áróðurinn um að
verölag búvara hal'i hækkað meira en
verðlag annarra vara. er með öllu
ósannur. Þvert á móti er staðreyndin
sú. að búvörurnar hafa hækkað minna
en flestir aðrir kostnaðarliðir heimil-
anna. Sú hækkun, sem á þeim hefur
orðið. stal'ar fyrst og fremst af hinum
gífurlega verðbólguvexti. sem hér hef-
ur veriö. eins og hækkanir á annarri
vöru og þjónustu.
Bænduin hefur verið það Ijóst. ekki
síður en neytendum. að þaö er þejm í
hag að reyna að halda búvöruvcrðinu
í hól'i. Vegna minnkandi útflutnings á
búviirum. eru þeir enn háðari innlenda
markaðnum en áður. en hann hlvtur
að dragast saman ef verðlagið er ol'
hátt. Góð almenn kaupgeta í þéttbýl-
inu er undirstaöa þess. að landbúnað-
urinn geti blómgast á eðlilegan hátt.
Bændur hafa valalítið áhyggjur tif
því um þessar muntlir, að kaupgeta
almennings hlýtur aö dragast talsvcrt
saman meðan verið er að glíma við þá
margháttuðu erliðleika. sem nú steðja
að þjóðinni, og meðan verið er að
komast út úröngþveiti verðbólgunnar.
Sú hætta vofir vissulega yfir. að þctta
geti leitt til samdráttar á sölu búvara
innanlands.
Ef sá samdráttur verður verulcgur,
getur hann orðiö meira en tímabund-
inn. jafnvcl þótt kaupgctan aukist
brátt aftur, einsog ástæða er til að
vona.
Helsta ráðið við þessu er að reyna
að komast hjá hækkunum á búvöru-
verðinu eins og kostur cr. Rcyna
verður að tryggja afkomu landbúnað-
arins sem bcst á annan hátt cn með
vcrðhækkunum á búvörum meðan erf-
iðleikarnir eru að ganga yfir. Hjá þeim
bændum, scm verst eru settir. niyndu
skuldbreyting, vaxtalækkun og aðrar
ráðstafanir til að draga úr fjármagns-
kostnaði koma að sama gagni og
hækkun búvöruvcrðsins.
Þetta þurfa bændur og samtök þcirra
vcl að íhuga. því að eitt ntesta framtíð-
armál þeirra er að tryggja góðan
markað fvrir búvörurnar innanlands.