Tíminn - 26.06.1983, Blaðsíða 18

SllNNUDAGUR 26. JUNI 1983
■ A flugvelli hér á Islandi var a
stríðsárunum breskur hermaður á verði
við flugvélar sveitar sinnar, honum
leiddist mikið þetta kvöld. Hann óskaöi
sér að heima í Englandi biði hans stúlka
og hann gæti skrifast á við hana. Það
hefur verið hálfkalt og hann var einn og
líklega engin stúlka í lífi hans um þær
mundir.
Heima í Englandi, um sama leyti, var
lögst fyrir að kvöldlagi stúlkan E. Coop-
er, örþreytt en lá andvaka. Hún var ekki
aö hugsa um neitt sérstakt, of þreytt til
þess. Þá fannst henni hún hafa fyrir
augunum mynd á stærð viö frímerki í
cnda blás gcisla sem stafaöi frá augum
hennar sjálfrar. A myndinni umlukti
kaldur nöturleiki flugmann í varðstööu
við flugvél. Stúlkan reis upp viö dogg
undrandi og myndin hvarf. Hún sagði
fjölskyldu sinni af þessu atviki við næsta
tækifæri og það glcymdist fljótt í stórvið-
buröum styrjaldaráranna.
Mörgum árum seinna var hún, gift
kona, í heimsókn hjá tengdamóöur
sinni. Tengdamóðirin sýndi henni gaml-
ar myndir eins og tcngdamæður gera og
þar á meöal eina scm sonur hennar.haföi
scnt henni frá Islandi meðan hann var í
hernum breska í stríöinu. Myndin var al
manni á verði viö flugvél, kuldalegur
bakgrunnur. Konan kannaöist þegar viö
sem erum af því gerð. Drættir í svipmóti
efnisheimsins. Það verður því að líta til
þeirra frumeininga ef skýra á það svip-
mót og vitleysa að snúa þessu orsaka-
samhengi við. Atóm er ekki til í tíma og
Fjarstæðukenndar
staðreyndir
Furðulegt. En svona er það. Tími og
rúm eru grindin sem gefur flugvélinni
útiitið, ckki skýlið sem hún er geymd í
svo að líking sé notuð. Og sé hægt að
sætta sig við þetta - skammtaeðlis-
fræðingar verða að gera það, þeir sem
einkum fjalla um gerðir atóma - er
eðlilegt að álykta að með breyttu ástandi
efnis breytist tími og rúm. Agnirnar eru
ekki á ferð um rúmiö hcldur er það
miklu fremur afleiðing af tilvist þeirra.
Niðurstöður rannsókna hafa sýnt svo að
fullvíst er talið að tími efnis sem er á ferð
líður hægara en efnis sem er í kyrrstöðu.
Og fræðin sýna aö rafcindir atóms (elek-
trónur) geta viö árekstur sín í milli, sem
mjög oft kemur fyrir, kastast inn í fortíð
sína. Og ber þá rafcindin með sér
upplýsingar um framtíð sína fram til
árekstursins. Fjarstæðukennd yfirlýsing
en engu að síður staðreynd. Slíkt er
alltaf að gcrast.
Hvað er draugur ?
Þorsteinn Antonsson skrifar
myndina. Sýnin var of smágerð til aö
hún heföi getað þekkt manninn áf hcnni
og honum kynntist hún ekki fyrr en
löngu eftir að myndin var tekin. Hvaö
gcröist?
Annar Englendingur, E. Thaxter, átta
eða níu ára gamalt stúlkubarn, vaknaði
um nótt eina í herbergi sínu viö aö
albjait var og allt þar með öörum
ummerkjum en verið hafði. Hcrbergið
var hiö sama og rúmið á sama staö en
annað. Allt var meö nýjabrag, mjög
kvenlegt. Skrautlcg rúmábreiða, rósótt
veggfóöur og á vegg hengu tvær myndir
í hjartalaga römmum. Þessi sýn hvarf
svo.
Nokkrum vikum síðar kom ný stúlka
í bekkinn sem E. Thaxtervar í, bekkjar-
systurnar urðu vinkonur og þegar sú
þeirra sem sýnina sá kom í fyrsta sinn
heim til hinnar blöstu viö henni myndirn-
ar tvær í hjartalaga römmum. Smám
saman lærðist henni að allir þeir hlutir
sem hún hafði séð í sýninni vortt raun-
verulega til heima hjá vinkonunni.
Löngu síöar komst hún að þvi að móðir
vinkonunnar hafði átt heima í húsinu
sent hún bjó í á þessum árum, þá nýgift.
Sá E. Thaxter aftur í tímann? Og varð
hvatinn ;tö því óorðinn atburður, sá að
vinkonurnar tvær kynntust? Verður
reynsla E. Cooper skýrö með sama
hætti? Eða eru þessar sögur einfaldlcga
ósannar? Þær eru valdar úr fjölmörgum
úr bók Joan Forman „Gríma tímans"
(The Mask of Timc). vönduðu og að-
gengilegu riti um „hinn dulræna þátt í
tímahvörfum og vitrunum." Líklega er
flest það sem áunnist hefur í dularsál-
fræði tekið með í riti þessu, ég mun
cinkum styðjast við það í viðleitni minni
til að hlaða að titilspurningunni um
afturgöngur.
Núoröiö læra nemar í skyldunámi um
frumeiningar ails efnis. atóm, þessi níu-
tíu og tvö mismunandi sett af ögnum
sem efnisheimurinn er geröur af. saum-
nál og stjarnan Júpíter, ég og þú. Aöferðir
við að beita skilningarvitunum á þennan
efnisheim, menningarlega ákvarðaðar,
lærir sami hins vegar ekki að greina á því
skólastigi og reyndar ekki heldur við
almennt nám síðar; tími og rúm eru í
tilliti okkar, tilvistarlegra útlaga fyrir
tilstilli menningarhefðar, sjálfstæður
veruleiki. Hlutir færast eða eru færðir
um rúmið sem mælt verður með kvarða
og er til þótt það sé gjörtæmt af öllu
innihaldi. Tíminn líður: hít sem stækkar
og í er troöið sögum af gerðum manna
og atvikasögu náttúrunnar sjálfrar. Ým-
ist vísvitað eða lögmálsbundið. Og þessi
fræði gera ráð fyrir að agnirnar, sem
mynda hvert atóm, hrærist í þessum
víddum, tíma og rúmi.
Það gera þær ekki. Tími og rúm eru
hvort tveggja afleiðing efnisins - kraft-
birting þess fyrir skilningarvitum okkar
Efni er samanþjöppuð orka, við bruna
losna bindingar milli atóma og þar með
þessi orka, bruninn, en losni þær bind-
ingar sem halda ögnum atómsins saman
veröur sprenging, kjarnorka leysist úr
læðingi. Á hinn bóginn er hægt að búa
til efni úr orku: tveimur Lasergeislum er
beint hvorum gegn öðrum og sé vissum
skilyrðum fullnægt breytist Ijós í efni.
(Laser cr sveiflufirrt Ijós). Efni og orka
eru tveir eiginleikar sama fyrirbrigðis.
Orku stafar frá öllu cfni í bylgjum.
Hvort tveggja, efni og orka, er sífelld-
lega háð brcytingum í hnignunarátt eða
þróunar cn geta ekki hætt að vera til
annaðhvort sem efni eða sem orka.
Magnið er óbreytanlegt. Þar sem efni er
ákveöið ástand orku eru tími og rúm (að
líkindum) til eingöngu scm afleiðing
tilveru og hegðunar orku í hinum ýmsu
myndum hcnnar.
I atóminu virðist ekki eitt leiða af öðru
heldur ríkja hcndingar og glundroði -
líkt og um frjálsan viija væri að ræða.
Orka hefur á sér ýmis snið, þyngdar-
aflssvið, rafsvið, segulsvið. En að líkind-
um eru þessi snið sitthvcrt ásigkomulag
eins og sama fyrirbrigðis - en Einstein
varði stórum hluta ævi sinnar til að finna
eðlisgerð þess og það hefurengum tekist
enn.
Menn hefur greint á um hvort öll
okkar gerð sé lögmálsbundin eða stjörn-
ist að einhverju leyti af frjálsum vilja
okkarsjálfra. Nú þegarvísindi í nútíma-
skilningi hafa veriö tjl í svo sem cins og
300 ár virðist ekki ástæða til að véfengja
slíkt lengur. með tilliti til framan-
greindra niðurstaðna er öllu heldur á-
stæða til að spyrja: Hvernig getur vilji
manns verið annað en frjáls fyrst vitund
hans er orkusviö? Hvers vegna eru
svokölluð yfirnátt úruleg fyrirbrigði ekki
miklu algengari en þau eru fyrst maður-
inn er vitund efnis um sjálft sig? Og það
er notalegt að geta vísað til höfuðtrúar-
bragða mannkynsins um hliðstæður.
Menn geta búið til hiut úr Ijósi og því
skyldi guð þá ekki geta gert það líka?
Austurlandabúar hafa alltaf áiitið tíma
og rúm blekkingu sem menn yröu að
læra að hætta að sjá til að komast að
sannleikanum um sjálfan sig. Leiðsögn
jóganna: Kyrrðu hugann og sannleikur-
inn mun opinberast þér.
Mannsheilinn
er móttökutæki
Utgeislun mannslíkamans er núorðiö
hægt að gera sýnilega með sérstakri
Ijósmyndatækni. Bylgjusvið hugarins er
kannað með sírita, tegundirnar eru
þrjár: alfa, beta og þeta. Eitt þeirra
orkusviða sem virk eru milli yfirborðs
jarðar og jónsferunnar er rafsegulsvið
sem kennt er við Schumann, örbylgjur
sem smjúga nánast hvaðeina og komast
a.m.k. heilhring kringum jörðina án
þess aö missa kraft sinn (á 1/3 sek.).
Tíðni þessara bylgna er nánast hin sama
og hugar manns í sæmilega afslöppuðu
ástandi, þ.e. þegar hann er ekki því
einbeittari aö því að leysa ákveðið
verkefni og hugurinn er nokkuð opinn
fyrir sinni eigin sálgerð. Hugkyrrð á máli
jóganna. Alfa á máli nútímafræða.
Rannsóknir hafa sýnt að í þess konar
hugarástandi upplifir fólk flest dularfull
fyrirbrigði. Mannsheilinn er móttöku-
tæki fyrir bylgjur af ýmsu tagi, greinir
þær og skipar saman í mynstur sem við
köllum sjónhrif eða áheyrn o.s.frv.
Starfar líkt og sjónvarpstæki. En eins og
ullt annað efni sendir hann einnig í
sífellu frá sér bylgjur. Hitti svo á að þær
bylgjur eru af svipaðri eða sömu tíðni
(sveiflufjöldi á sek.) og ríkja umhverfis
hann getur slíkt valdið ofskynjunum. Og
þótt styrkur rafsviðs mannsheilans sé
afar lítill getur samstilling þess og nefnds
rafsegulsviðs, sem kennt er við
Schumann, magnað hugarstarfsemi þess
manns að því marki að hann „sendir út“.
Við viss skilyrði starfar þá hugur annars
mannssem móttökutæki. Hugsanaflutn-
ingur er viðurkennd vísindaleg stað-
reynd. Einnig hæfilciki til að færa vísvit-
andi hluti úr stað með hugarstyrk sínum
einum (þeir sem það geta eru líklega
líffræðileg afbrigði). Sjálfsvitund efnis-
ins, mannsins, verður til þegar vissum
skilyrðum um orkusvið er fullnægt og
hún er því ekki fremur en einingar
atómsins til í tíma og rúmi heldur utan
hvors tveggja. Hegðun atómsins er fyrir-
sjáanleg og lögmálsbundin þótt hegðun
eininga þess sé það ekki. Þegar þess er
gætt og jafnframt að augnablikið, hin
mennska nútíð, er vitund efnis um
atburði sem eru að ger'ast í efni er full
ástæða til að ætla að hægt sé að vita fyrir
óorðna atburði eins og það heitir án þess
að hringja í veðurstofuna. Sú er einmitt
raunin og viðurkennt. Hver fruma
mannslíkamans býr yfir erfðalykli sem
er forrit að gerð þess líkama, nákvæm-
lega, og hver veit nema sköpunarverkið
sjálft sé með líku móti fyrirskrifað í
hverri frumeiningu þess. Við spurning-
um um tilvistina sjálfa getur maður
fengið gild svör með því að líta í eigin
hugarrann. með því að þekkja sjálfan
sig. Og því ekkert skrítið þótt höfuðtrú-
arbrögð mannkyns hafi leitt í ljós sömu
sannindi og vestræn efnishyggja.
Upp og fram og til hliðar, þessar eru
víddirnar sem skilningarvit okkar nema
og í því rými gerast breytingar efnisins
en ekki orkunnar og þar sem tíminn er
afleiðing hvors tveggja verður líðandi
hans ekki nema að hluta á sviði skilning-
arvita okkar. I ljósi þess er hægt að
álykta um afleiðingar þess að líkami
lífveru deyr hvort sem líkami er óhjá-
kvæmilegtskilyrði þess að vitund sé til
eða hitt að hún lifi af líkamsdauðann.
Vitundin er orka og ekki háð atburða-
ferli líkamans nema að nokkru. Hún
losnar úr viðjum efnisins og hættir e.t.v.
um leið að vera til. En hvaö sem því
líður er hún orkufyrirbrigði sem að
einhverju leyti hefur alltaf verið óháð
efninu og líklega getur hún skilið eftir
varanlegri ummerki um sig en það er
sjálft,
Ýmislegt er
athyglisvert í
draugafræðum...
Hvað er draugur? í kvikmyndum eru
afturgöngur og þvílík. yfirnáttúrleg
fyrirbrigði oftast látin vera mun vélrænni
í allri hegðun en menn. Þetta er hefð,
sama um draugasögur: vofurnar að
Fróðá komu og hurfu alltaf um sama
leyti. Ef vísa á að vera verulega drauga-
leg þarf að vera í henni tvítekning.
Kastaladraugurinn fer alltaf á sama tíma
um sama ganginn með sama lagi og hrelli
hann einhvern gerir hann það alltaf eins.
Vofan við rúmstokkinn glennir sig en
alltaf með líku lagi, lík endurkeyrslu á
kafla í myndbandi. Ýmislegt fleira er
athyglisvert í draugafræðum. Áður en til
kastanna kemur kólnar, ótal sögur af
því og af að nærstaddir fá óljósa aðkenn-
ingu um einhverja vá „ líkt og augnablik-
ið fyrir náttúruhamfarir. Finna til vægrar
köfnunaraðkenningar, ógleði. Yfir-
náttúrlegt fyrirbrigði birtist oftar vestan
við þann sem verður þeirri reynslunni
ríkari en á aðra vegi svo undarlegt sem
það er. Schumannbylgjurnar, sem
nefndar voru, berast yfirleitt frá vestri til
austurs. Þær eru kröftugastar milli tólf
og fjögur á nóttunni.
Sé gert ráð fyrir að mögnuð geðbrigði
manns geti haft áhrif á orkusvið um-
hverfis hann þá stundina sem hann
upph’fir þau, og ekkert er eðlilegra en
ætla það, er einnig hægt að skýra dæmi-
gerðan draugagang. Slíkar sögur, þær
sem varla er hægt að véfengja, eru oftast
nær af svipum sem hafa í frammi athafnir
er einkennt hafa lífþeirra, sem þeir hafa
svip af umfram aðra á þeim stað þar sem
draugagangsins verður vart. Þrálát
endurtekning gæti hafa leitt til hins sama
og mögnuð geðbrigði í eitt skipti. Vofa
birtist við vanabundnar athafnir þess
sem hún hefur svip af og hún svífur
einfaldlega í gegnum það sem í vegi
hennar verður á þessu hringsóli sínu.
Hún hagar sér eins og milli hennar og
þess sem sér hana sé hvorki tími né
breytingar á skipun hluta. Magnaðar
draugasögur lýsa vofum sem vaða jörð-
ina í hné - svífa í loftinu. Ellegar eru
bara líkamshluti. Við vettvangsrann-
sókn hefur komið í ljós að gólf hafa verið
hækkuð eða lækkuð, jarðlög sigið eðH
ofan á þau borið eftir atvikum og í
samræmi við hegðun vofunnar. Hún er
enn í sír.u fyrra umhverfi þótt það sé
ekki lengur til frá sjónarmiði venjulegs
manns. Skýringin á þessum fyrirbrigðum
yfirleitt kann að vera sú að síendurtekin
atburðarás hafi markað í orkusvið um-
hverfisins, veggi gamallar byggingar t.d.,
svipmót hennar. Maður skynjar aldrei
hlutina eins og þeir eru í sjálfum
sér heldur ímynd sem verður til í
huganum fyrir tilverknað orkusviðs. Og
hlutur þarf því síður en svo að vera til
staðar til að maður skynji hann, áreitið
eitt skiptir máli í því sambandi. Á þeirri
staðreynd byggist sjónvarps- og kvik-
myndatækni. Furðufyrirbrigði eins og
afturgenginn mannsfótur og við íslend-
ingar þekkjum kannski sögu af tekur sig
betur út með þessu lagi. Sé umhverfinu
breytt að nokkru getur upptakan
raskast; máðst að nokkru út. Annað
aðalefni draugasagna er af reimleikum á
stöðum þar sem slys eðá illvirki hafa
verið framin og einmitt líklegt að þau
mögnuðu geöbrigði sem þá verða hafi
þau áhrif sem hér um ræðir sé slíkt
mögulegt á annað borð. Svo og lát
manna.
Hljótum við að
lifa af líkamsdauðann?
Kuldinn, sem fylgir yfirskilvitlegu
fyrirbrigði bendir til að það bindi orku í
umhverfinu og eigi tilvist sína undir því.
Ljósfyrirbrigða er oft getið, jafnvel
könnumst við íslendingar við neistaflug
í þessu sambandi. Vélræn hegðunin
bendir til sama , að um eftirmynd sé að
ræða en ekki manneskjuna sjálfa í
neinum skilningi. Eftirhermuhneigð
drauga er við brugðið, þeir glenná sig og
geifla, þeir líkjast spegilmynd manns á
gáruðu vatni. Það er orðið all almennt
álit fræðimanna að slíkar náttúrlegar
skýringar eigi við um fyrirbrigði drauga-
sagna og skyld efni en ágreiningurinn
einkum um hvers konar náttúrukraftar
séu aö verki.
Maður, sem sér draug sér ofskynjun
fyrir tilverknað bylgna sem hafa svipaða
tíðni og gerist með honum sjálfum á
þeirri stundu. Hann túlkar utanaðkom-
andi áhrif sem slík: sér eða heyrir.
Hlutur eða hvaðeina annað verður hon-
um tæki til að smeygja sér fram hjá
vanabundinni tímaskynjun sinni og lifa í
þess konar tíma sem orka getur af sér.
En það er ekkert víst að hinn látni, sé
hann enn til, sé sér vitandi um þetta mót.
Allt eins getur verið að svipurinn sé ekki
fremur sá sem hann hefur svip af en
mannsmyndin á sjónvarpsskjánum;þul-
urinn sem fréttirnar les.
En með hliðsjón af þeirri heimsmynd
sem vísindi nú bera fyrir almenning er
þrátt fyrir það ekki lengur hægt að telja
ólíkindi að maður lifi af líkamsdauðann
eins og gert var á tímabili í sögu
vestrænna vísinda. Þvert á móti er nær
lagi að spyrja: Getur annað verið en
maður lifi af líkamsdauðann? Og þá um
leið: Hvernig er hægt að ímynda sér
framhaldið? Sérhver maður lifir vitund-
arlífi í undirvitund sinni sem hann veit
lítið um og hefur enga vísvitaða stjórn á
- þótt þversagnarkennt sé. Hverfur sálin
þá til sameiginlegrar undirvitundar,
orkusviðs af því tagi meðal annarra, og
án þess að glata alveg einstaklingsein-
kennum sínum. Og þegar skilyrði mynd-
ast í efninu, vaknar þá þessi sál til virkni
og rennur saman við það efni, eflist,
heldur áfram, endurfæðist? Þegar á allt
er litið er ekki undarlegra að fæðast
tvisvar en einu sinni.