Tíminn - 26.06.1983, Blaðsíða 19

Tíminn - 26.06.1983, Blaðsíða 19
Beckett hér — Fjögur verka hans í Stúdenta- leikhúsinu ■ Samúel Barcley Beckctt, einmana íri, uppi á þessari öld, hugall og þagall og ætlar aldrei að þagna. Röddin! - hún lattur ekki að sér hæða. Umræddur Beckett - fæddur 13. apríl og langt í frá ritari Joyce („Kont inn" þó á hans ábyrgð falið í Finnegans Wake) - hann hlaut sem sé Nóbel fyrir leikrit sín og skáldsögur sem sífellt eru að styttast. Fyrir fáeinum vikum kom út sú nýjasta, Worstward Ho, sem tókst að teygja með stóru letri og spássíum upp á fjörutíu síður, og í enskum ritdómi er talið til tíðinda að upphrópunarmerki séu í bókinni. Endumýjaður kraftur í Sam gamla Beckett, má lcsa ntilli línanna. Hvað verður sagt ef ?- jum fjölgar? Ævi hans. Olst upp rétt utan við Dublin, ve! stæðir miðstéttarforeldrar, gekk ágætlega í skóla, var baldinn, fékk áltuga á heimspeki og tók einhvers konar próf, fór til Parísar, byrjaði að skrifa og var „down and out“ t mörgum löndum Evrópu fyrir stríð, kynntist Joyce en samband þcirra skry'kkjótt, vildi ekki þýðast Lucíu, tók þátt í andspyrnu Parísarbúa gegn Þýskuram og fékk að lyktum medaliu frá De Gaulle, flúði út á land og byrjaði að skrifa á frönsku. „meiri ögrun" sagði hann, skrifaði örfáum árum eftir stríðið flest sín þekktustu verk, Beðið eftir Godot, trílógíuna Molloy/Malone deyr/ Hinn óncfnanlegi og sitthvað fleira, varð heimsfrægur, alræmdur, fyrir Godot, reit seinna Endatafl, ægilega magnað, og hcfur alla tíð síðan verið að senda frá sér örstutt leikrit og örstutta texta, er einhvcr scrkennilegasti rithöfundur bók- menntasögunnar, hefur sambönd meðal leigubílstjóra í París; þessara brútal rudda! Á þetta er minnst hér vegna þess að Stúdentaleikhúsið hefur afráðið að frumsýna í kvöld, laugardagskvöld, dagskrá sem stcndur saman af fjórum leikritum Becketts; Com and Go, Not I, Ohio Impromptu og Rockaby. Ekkert þessara smáleikrita hefur verið sýnt hér á íslandi áður. Gert cr ráð fyrir að þcssi dagskrá - sem kallast óstöðvandi flaumur - verði sýnd með svipuðu sniði og fyrri dagskrár þessa leikhúss, sem verið hafa um Brecht, Kafka, Jökul Jakobsson... Það er Árni Ibsen sem er potturinn og pannan í þessari nýju dagskrá; hann hefur þýtt öll verkin og auk þess nokkur eftir Samúel sem flutt vcrða milli leik- verkanna. Árni cr þar að auki leikstjóri. Feitur biti fyrir hina fjölmörgu Beck- ett-aðdáendur á íslandi. ■ Af æfingu á „Ekki ég“. Hulda Haraldsdóttir og Viðar Eggertsson. ■ Anthony Burgess hefur skrifað athyglisverða skemmtisögu, eins konar nútíma- þríleik. Sagt er frá... ...sálfræðiuppgötvunum Freuds. ■ ...byltingarstarfsemi Trotskys kvennafari)... Anthony Burgess: The End of the World News 389 bls. Hutchinson, London. ■ Anthony karlinn Burgess hefur ýmsa hæfileika sem rithöfundur. Sögumaður er hann til fyrirmyndar; ímyndunaraflið er reitt í þverpokum, og hann hefur bæði ást á tungumálinu og leikni til að fara með það. Þetta skyldi maður ætla að væri hverjum rithöfundi nóg í bili, en nei - Burgess er ekki alls kostar ánægður. Hann hefur stúderað þann óholla íra sem ég ætla ekki að nefna hér; hann hefur lagt sig eftir tónlist, og hugsar líkasttil mikið um framtíðina. Að minnsta kosti verður honum tíðrætt um framtíð skáldsögunnar/ skáldskaparins og þykir nauðsynlegt að finna fyrir hvorttveggja form sem hæfir tölvu- og geimöld, í stað þess að láta formið koma af sjálfu sér. Hann er í rauninni afskaplega gamaldags rithöfundur, en vill greinilega vera „meira“. Eftir að sú yndislega bók Earthly Powers kom út sagði Burgess í viðtali við Penthouse (en ekki fyrr en blaðamaðurinn hafði fallist á að borga reikninginn á matsöluhúsinu þar sem þeir spjölluðu saman, undir vökulum augum og eyrum Líönu), hann sagði sem sé að •Earthly Powers væri nú öldungis ekki bara venjuleg stór skáldsaga (að sönnu betri en flestar slíkar), heldur væri hún þvert á m óti paródía á svoleiðis sögur. Svona fullyrðing er auðvitað út í hött þegar all kemur til alls. En Burgess lætur sig ekki. Nú vill hann telja okkur trú um að framtíð skáldsögunnar liggi í þremur sjónvarpsskermunt. Merkustu atburðir sögunnar Þessi nýja bók Burgess er undirtitluð Entertainment, eða skemmtisaga, en þá skilgreiningu hefur kunningi hans og nágranni á Rívíerunni, Greene, sem kunnugt er notað um margar sínar bestu sögur. Henni fylgir formáli eftir John B. Wilson, BA í bókmenntum, þar sem hann tilkynnir að þessi bók sé hið fyrsta sem út sé gefið af óprentuðu efni er látinn höfundur(Burgess) skildi eftir sig. Kveðst Wilson (Burgess) hafa fundið þetta handrit í síðasta íverustað heitins höfundar, nánar tiltekið á klósettinu (aðdáendur Enderbys, sperrið eyrun!). Þar fannst einnig dálítið af minnisblöðum, meðal annars eitt þar sem rithöfundurinn minnir sjálfan sig á Ijósmynd af Jimmy Carter, fyrrverandi Bandaríkjaforseta, og frú hans að éta hamborgara og horfa á þrjá sjónvarpsskerma samtímis. Enn má nefna bréf til amerískrar skóiastúlku sem hefði greinilega verið að safna efni í háskólablaðið: Hverjir eru, herra höfundur, þrír merkustu atburðir sögunnar? Burgess/Wilson/Burgess eiga nú ekki í vandræðum með að svara því. „Segjum það sé sú stund þegar dýrsheilinn var í fyrsta sinn afhjúpaður sem mannsheili, endanleg uppfinning skriflistarinnar, og (ekki hlægja, ég meina þetta) afnám þrælahalds á Vesturlöndum.“ Eftirþánkar: „Ég á auðvelt með að telja upp þá atburði sem ég tel að séu mikilvægastir á þessari öld - uppgötvun undirmeðvitundarinnar af Sigmund Freud, kenning Trotskys um alheimssósíalismann, og uppfinning geimskipsins." Burgess lifandi virðist sömú skoðunar og Burgess dauður; báðir hafa skrifað þessa bók. Hún skiptist sem sé í þrennt. Það er sagt frá Freud, Trotsky og geimskipum. Grunnur sögunnar, eða réttara sagt bókarinnar, er sá að árið 1999 birtist ókunnur hnöttur í sólkerfi okkar; það er reikistjarna sem hefur villst burt frá sólu sinni og stefnir, að því er virðist, beint á jörðina. Heimsendir í nánd! Það er vitanlega óhugnanleg vitneskja og maðurinn heimtar að fá að halda áfram að vera með; aðeins gáfaðir, fallegir og vel vaxnir vísindamenn. Úbermensch. Hafist er handa, tíminn að renna út. Þessi saga er sögð rétt eins og vanaleg vísindaskáldsaga (Paródía, paródía! myndi Burgess hrópa), en inn á milli er skotið köflum um þá félaga, Freud og Trotsky. Kaflarnir um Freud eru, segir John B. Wilson, BA, sennilega uppkast að sjónvarpsþáttum um ævi Sigmundar Fróða (Sigmundar Glaða? Já, en maðurinn var fýlupoki), en þáttur Trotskys er aftur á móti söngleikur um vist hans í New York árið 1917. Hvernig þetta tengist vísindaþrillernum um hugsanleg endalok jarðarinnar kemur svo í ljós á síðustu blaðsíðunum. Upphaf Ödipusar Núnú - þessi b ók var víst áreiðanlega skrifuð. Burgess vildi hafa hana svona og þá er að taka því. Á kápunni segir höfundurinn að í rauninni sé í öllum þremur tilvikum um að ræða sömu söguna; endalok Sögunnar eins og við þekkjum hana. Þegar hefur verið nóg sagt um vísindasöguna, en sjónvarpshandritið um Freud snýst einkum um upphaf kenninga hans um Ödipusar-komplexinn og það hvernig hann reyndi, árangurslítið, að halda árunni hreinni er sálgreiningin tók að þróast í aðrar áttir en meistarinn hafði fyrirlagt. Efnilegasti lærisveinn hans, Jung, tók að dufla við mystík og drauga; Ferenczi var sífellt að blaðra eitthvað um ástina; Adler og Stekel fóru á bak við hann; jafnvel Otto Rank þóttist eiga erindi upp á dekk, og á endanum var meira að segja Anna dóttir hans farin að efast svolítið í trúnni á hinn alltumlykjandi Ödipus. Þetta er vel gerð og athyglisverð saga; ég hef grun um að hún hafi orðið til fyrst og fremst vegna þess að Burgess hafi átt afgang af því materíali sem hann viðaði að sér fyrir Earthly Powers. Það er sá keimur af þessu. Á hinn bóginn verður söngleikurinn um Trotsky næstum utanveltu milli Ödipusar og heimsendis. Þar skiptast á vísur og hið talaða orð og eins og oft er raunin um söngleiki, þá verður lítið úr góðu efni. Áhorfandi/lesari fær ekki beinlínis á tilfinninguna að Leon þessi Trotsky hafi lagt mikið af mörkum til sósíalismans; hann er aðallega að eltast við kvenfólk! En þetta eru snaggaralegar vísur, það vantar ekki, og sjálfsagt hefði verið gaman að sjá þetta á sviði. Entertainment segja þeir þremenningar, Burgessarnir tveir og Wilson, BA, og því ekki að taka þá á orðinu? Skemmtisaga og bara býsna skemmtileg. -•j- ■ ...og yfirvofandi heimsendi árið 1999. SLÁ TTUORFIÐ LEYSIR VANDANN Þú slærð blettinn með blaðinu, og í kringumtré, | l runna og fl.með spottanum. A SHTNGI) HOMELITE Í>ISEKI Ójarðnesk öfl „The End of fhe World News” eftir Anthony Burgess

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.