Tíminn - 08.12.1983, Blaðsíða 8

a
FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 1983
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrimur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Ragnar Snorri Magnússon. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarlnsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur V.
Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson.
Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir,
Bjarghildur Stefánsdóttir, Baldur Kristjánsson, Friðrik Indriðason, Guðmundur Sv .
Hermannsson, Heiður Helgadóttlr, Jón Guðni Kristjánsson,
Jón Ólafsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (íþróttir), Skaíti Jónsson.
Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson.
Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árni Sæberg. Myndasafn:'
Eygló Stefánsdóttir.
Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir, Flosi Kristjánsson, Guðný Jónsdóttir
Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími
18300. Kvöldsimar: 86387 og 86306.
Verð i lausasölu 20.00, en 22.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 250.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Blaðaprent hf.
Áhyggjur bandamanna
Bandaríkjanna
■ Það birtist nú í mörgum myndum að þeim Vestur-Evr-
ópumönnum fer ört fjölgandi, sem hafa áhyggjur af stefnu
núverandi Bandaríkjastjórnar! alþjóðamálum. Vestur-Evr-
ópubúar gagnrýndu á sínum tíma þátttöku Bandaríkja-
manna í Víetnamstyrjöldinni, einkum þó þegar leið á
styrjöldina. Sá ótti varð þó aldrei almennur, að þessi
stríðsþátttaka þeirra gæti leitt til styrjaldar milli risaveld-
anna. Bandaríkjastjórn hélt hemaðaraðgerðunum innan
þeirra marka.
Auknar áhyggjur vaxandi fjölda Vestur-Evrópumanna í
sambandi við alþjóðamálin stafa ekki sízt af yfirlýsingum
Reagans forseta og margra fylgismanna hans um stóraukinn
vígbúnað, sem hafi það takmark að tryggja yfirburði
Bandaríkjanna á hernaðarsviðinu. Þetta hvetur vitanlega
hitt risaveldið til að vígbúast á sama hátt. Meðan unnið er
að slíkum áætlunum, eykst eðlilega óttinn við það, að lítil
alvara fylgi afvopnunarviðræðunum og fyrr en síðar komi til
þess, að vopnin verði notuð.
Mönnum stendur ekki minnst ótti af ráðagerð Bandaríkja
forseta um vígbúnað úti í geimnum. Slík vopn, ef þau koma
til sögu, gætu valdið algerri tortímingu mannlegs lífs, ef bæði
risaveldin afla sér þeirra og beita þeim.
Það er ekki aðeins hinar miklu vígbúnaðarfyrirætlanir,
sem valda Vestur-Evrópumönnum áhyggjum, og sú sam-
keppni risaveldanna, sem er líkleg til að fara í slóð þeirra.
Síðustu aðgerðir Bandaríkjastjómar í málum Austurlanda
nær, eru ekki síður uggvænlegar.
Nú virðist vera að komast á legg hemaðarbandalag
Bandaríkjanna og ísraels, sem augljóslega er beint gegn
Sýrlandi og Aröbum yfirleitt, enda hefur því hvarvetna verið
mótmælt í Arabalöndum. Allar stjómir Bandaríkjanna hafa
hingað til hafnað óskum ísraels um slíkt bandalag. Það
skref, sem hér er verið að stíga, getur leitt Bandaríkin út í
stórstyrjöld á þessum slóðum, þótt þau vildu komast hjá því.
Núverandi stjórn Bandaríkjanna heldur ekki lengur fast
við þá mannréttindastefnu, sem Carter forseti vildi að
mótaði afstöðu Bandaríkjanna. Stjómin, sem Bandaríkin
styrkja í E1 Salvador, heldur óbeint og beint vemdarhendi
yfir dauðasveitunum þar. Einræðisstjómir em studdar með
efnahagslegri og hernaðarlegri aðstoð í mörgum löndum.
Þá veldur það ekki sízt áhyggjum í Vestur-Evrópu, að
uppsetning bandarísku meðaldrægu eldflauganna er hafin,
án þess að nokkuð væri reynt til þrautar að ná samkomulagi,
þrátt fyrir öfluga hreyfingu undir fomstu sósíaldemókrata í
þá átt, að uppsetningunni yrði frestað í nokkra mánuði
meðan frekari samningatilraunir væm reyndar.
Hér réði ferðinni ofurkapp, sem hefur skapað meiri
klofning í röðum stuðningsmanna Nato en áður em dæmi til.
Það sýnir bezt, hvernig málum er komið, að Odvar
Nordli, fyrrv. forsætisráðherra hefur látið í ljós, að Noregur
hefði ekici staðið að hinni tvíþættu Nató-ályktun 1979, ef
núverandi stjórn Bandaríkjanna hefði þá verið við völd, en
Nordli var þá forsætisráðherra.
Vestur-Evrópumenn vilja góða sambúð við Bandaríkin.
Það þýðir hins vegar ekki það, að þeir fylgi skilmálalaust
hvaða bandarískri ríkisstjóm, sem er. Það verða Bandaríkja-
menn að skilja.
Vígbúnaðarstefnan, sem nú ríkir í Bandaríkjunum, og
hin herskáa stefna Bandaríkjanna í Austurlöndum nær
veldur Evrópumönnum áhyggjum. Þess vegna hvílir viss
uggur og vantrú yfir sambúð Vestur-Evrópu og Bandaríkj-
anna um þessar mundir. Bandaríkjamenn verða að skilja,
hvc.rt þetta rekur rætur sínar. _ -
skrifað og skrafað
76% fanga
á Litla-
Hrauni
háðir
vímu-
gjöfum
■ Brynleifur H. Stein-
grímsson trúnaðarlæknir á
Litla-Hrauni greinir frá
niðurstöðum rannsóknarsem
hann gerði á föngum sem
sýndu að 76% vistmanna þar
eru háðir vímugjöfum, ein-
um eða fleiri.
Það er bersýnilegt að sam-
bandið milli neyslu vímuefna
og afbrota er svo yfirgnæf-
andi, að langbesta fyrirbyggj-
andi aðgerðin gegn afbrotum
er að koma í veg fyrir neyslu
vímuefna.
Brynleifur skrifar um
niðurstöður rannsóknar sinn-
ar í síðasta tölublað Verndar.
Þar segir hann ma:
Vímuefni
Neysla áfengis og annarra
vímuefna hefur lengi verið
talin ein meginorsök afbrota
enda afbrot oft framin undir
áhrifum þeirra.
Undirritaður gerði könnun
á þessu hjá 109 föngum sem
vistuðust á Vinnuhælinu á
Litla-Hrauni 1982. Fjögur
einkenni voru lögð til grund-
vallar við greiningu fanganna
í fimm hópa:
1. Þolmyndun, líkamlegri
gegn efninu (tollerance).
2. Stjórnlaus neysla efnis-
ins (loss of control).
3. Löngun í efnið
(craving).
4. Fráhvarfseinkenni
(shakes, hallucinationes).
Avanamyndaðir (addict)
voru þeir taldir fyrir efni sem
höfðu a.m.k. tvö af ofan-
greindum einkennum í sam-
bandi við neyslu þess.
I Óháðir vímugjöfum
...... 12 menn 11.0%
II Háðir alcoholi
...... 24 menn 22.1%
III Háðir alcoholi
og öðrum vímugjöfum
........ 59mcnn 54.1%
IV Óákveðið
...... 14 menn 12.8%
Alls 109 menn 100.0%
Samtals voru 76% vist-
manna háðir neyslu einhvers
vímugjafa. Það sem vekur
sérstaka athygli er hið háa
hlutfall þeirra sem háðir eru
neyslu fleiri en eins vímugj-
afa (54.1%).
Sjúkdómur
Teljist ávanamyndun
(addiction) sjúkdómur, er
samkvæmt þessari rannsókn
meira en þrír fjórðu hlutar
fanganna haldnir honum. Að
sinni verður sjúkdómshug-
takið ekki rætt hér enda
breytir það í sjálfu sér litlu
varðandi eðli þessa máls.
Sjúkdómshugtakið er að
verða alfa og omega í allri
umræðu um alcoholisma og
er þá fyrst og fremst notað í
félagslegu skyni. Segja má að
með þessu sé verið að lög-
gilda sjúkdóminn og varpa
honum yfir á þjóðfélagið sem
vandamáli þess en ekki ein-
staklingins. Það er miklum
vafa undirorpið hvort lækn-
ingamáttur sé í því fólginn að
fá langvinna og kroniska
neyslu vímugjafa viður-
kennda sem sjúkdóm.
Víma ekki
afsökun
afbrota
í sama blaði er viðtal við
Jón Helgason dómsmálaráð-
herra þar sem aðallega er
fjallað um afbrota- og fang-
elsismál. Hér fara á eftir
glefsur úr viðtalinu:
- Það er víst öllum kunnugt
að meiri hluti þeirra sem
dvelja í fangelsum á íslandi
er háður áfengi eða öðrum
vímugjöfum. Mörg dæmi eru
til um að áfengissjúklingar
sem þurft hafa að bíða lengi
eftir afplánun, hafa tekið sig
verulega á í millitíðinni, farið
í meðferð, losað sig undan
ánauð vímugjafa og tekið
upp eðlilega lífshætti. Finnst
þér réttlætanlegt að tekið sé
tillit til slíkra aðstæðna við
uppkvaðningu dóma, til
dæmis með verulegri stytt-
ingu eða jafnvel náðun?
„Það er rétt að meirihluti
fanga flokkast undir áfengis-
sjúklinga og að megnið af
þeim afbrotum sem hér eru
framin, eru framin í vímu-
ástandi. En ég held að það sé
útilokað að víma, hvort sem
hún er vegna áfengis eða
annarra efna, geti orðið af-
sökun fyrir abroti. Menn
verða alltaf að bera ábyrgð á
gerðum sínum og taka afleið-
ingum þeirra. Ég velti þessu
fyrir mér fljótlega eftir
embættistöku, hvaða aðili
ætti þá að beita sér í slíkum
málum. Geta dómsstólar til
dæmis tekið tillit til slíkra
breytinga á högum manna? í
mínum huga má ekki blanda
saman dómsvaldi og fram-
kvæmdavaldi. Dómsstólarnir
eiga að starfa sjálfstætt. Það
eru því takmörk fyrir því
hversu langt við hér í ráðu-
neytinu getum í hlutverki
ákæruvalds gengið í því að
breyta áður uppkveðnum
dómum.“
- En finnst þér koma til
greina að gefinn sé kostur á
annars konar refsivist, en nú
gerist?
„Þetta mál hefur nú verið
mjög á dagskrá. Það væri
ákaflega æskilegt ef hægt væri
að koma slíku við. Megin-
málið hlýtur þó að vera að
bæta þær afplánunarstofnan-
ir sem hér eru starfræktar og
skapa föngum sem best um-
hverfi."
Vildi geta komið
í veg fyrir
afbrotin
- Einhver orð að lokum
frá hinum nýja dómsmála-
ráðherra?
„Já, aðeins þetta. í hvert
skipti sem þessi mál koma
upp á borð hjá mér finn ég
hjá mér löngun til að gera
eitthvað sem komið gæti í
veg fyrir að einstaklingar
lendi í slíkri ógæfu. Ég held
að sú löngun hljóti að vera
efst í huga flestra.“
Konur og stjórnmál
■ Konur og stjórnmál hafa verið mikið til umrærtu að
undanförnu. Kvenfólk í Framsóknarflokknum og Alþýðu
bandalaginu hafa t.a.m. krafist þess að mun meira tillit væri
tekið til þeirra þegar skipaðar væru nefndir og ráð á vegum
flokkanna - fvrir utan sjálfa framboðslistana. Að sjálfsögðu
er ekkert nema gott eitt hægt að segja um aukna þátttöku
kvenna í stjórnmálalífi og er það skoðun Tandra að landinu
hefði verið betur stjórnað í gegnum tíðina ef konur hefðu haft
hönd í bagga. Karlar hafa rottað sig saman og yfirleitt snúist
gegn sókn kvenna - og stundum látið það álit í Ijós að konum
væri best að halda sig heima hjá börnum og uppvaski.
En stundum hafa karlar gert heiðarlegar tilraunir til að fá
konur í framboð og gengið misjafnlega. Ástæðan er eflaust sú
að konur hafa ekki hlotið þá þjálfun í stjómmálum sem
nauðsynleg er talin, áður en haldið er af stað í bardagann.
Eftirfarandi saga sannar það að nokkru ieyti. Á einu af
kjördæmisþingum framsóknarmanna stóð karl í pontu og
sagðist eitt sinn hafa farið á fund konu og beðið hana um að
taka sæti á framboðslista. Kona þessi hugsáði sig um en sagði
svo að miklu fremur vildi hún fara í bólið með karlinum en að
taka sæti á listanum. Karlinn var vonsvikinn, þakkaði fyrir sig
og fór í burt án þess þó að taka tilboði konunnar.
Þegar ræðunni lauk á kjördæmisþinginu kom umræddur
karl að borði hvar sátu nokkrar konur. Þau ræddu ummæli
konunnar en í lok umræðunnar sagði ein kynsystra hennar:
„Þetta var ekkert skrýtið hjá konunni. Hún kunni ekkert til
verka í pólitík og treysti sér ekki til að taka þátt í baráttunni.
Hinsvegar vissi hún mæta vel hvernig hún átti að haga sér í
rúminu og bauð því aðeins það sem hún kunni":
Nú verða konur innan stjórnmálaflokkanna að taka sig
saman og hætta ekki fyrr en þær eiga á að skipa konum sem
tilbúnar eru að fara af stað í framboð, konur sem kunna til
verka á því sviði sem öðrum. Auðvitað kostar slíkur
undirbúningur mikla vinnu en ef konur ætla sér áfram í
stjórnmálum verða þær að tnía á mátt sinn og megin en ekki
á kvótaskiptingar. Slíkt fyrirkomulag getur aðeins verið við
lýði í nokkur ár - e.t.v. áratug. Tandri er þeirrar skoðunar að
ekki sé hægt að tala um sérstök „kvennamál" og sértök
„karlamál“, en hann telur þó að kynin kunni að hafa á
stundum mismunandi áherslur þegar kemur að því að taka
afstöðu til mála. Það er landi og þjóð fyrír bestu að báðar
raddir fái að heyrast.
Ekki vill Tandri spá neinu um hvernig konum t.d. í
Framsóknarflokknum gengur að komast á framboðslista
flokksins við næstu kosningar. En um hitt er hann viss: Ef
konur fá ekki verulega leiðréttingu sinna mála mun flokkurinn
gjalda þess þegar talið verður upp úr kjörkössunum. Mikið
verk bíður kvenfólks í Framsóknarflokknum og þær verða að
brjóta niður múra fordóma áður en þær ná settu marki, en ef
miða má við það verk sem þær hafa lagt að baki frá því að
Húsavíkursamþykktin var gerð er Ijóst að þær eru á réttri leið.
Tandri.