Tíminn - 18.12.1983, Síða 6

e_________
bókmenntir
fímttm
SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1983
Mikil lærdómsbók
Mikil lærdómsbók
Vilhjálmur Hjálmarsson
Eysteinn í cldlínu stjórnmálanna.
Ævisaga Eysteins Jónssonar, fyrrum
ráðherra og formanns Framsóknar-
flokksins.
I. hluti
Vaka.
■ l'etta fyrsta bindi Eysteinssögu nær
fram á haustið 1942 þegar Sjálfstæðis-
flokkurinn er einn í ríkisstjórn og stjórn-
arskrárbreyting hefur verið gerð.
Það væri ofmælt að segja að þessi bók
sé stjórnmálasaga íslendinga. Svo laus-
lega er fjallað um vissa þætti hennar svo
sem átök innbyrðis meðal jafnaðar-
manna enda þótt þeirra sé getið. En
margs verður sá, sem hana les, vís um
íslenska stjórnmálasögu þau ár sem
bókin nær yfir.
Frásögnin er studd mörgum samtíma-
heimildum, blaðagreinum, þingræðum,
þingskjölum.fundargerðum miðstjórnar
Framsóknarflokksins og bréfum. Auk
þess er vitnað í rit fræðimanna og eru þar
fremstir Agnar Kl. Jónsson og Þór
Whitehead. Oft er líka til samanburðar
vitnað til minninga Stefáns Jóhanns,
Sveins Björnssonar og ævisögu Ólafs
Thors eftir Matthías Jóhannesen, þó að
túlkun mála sé ekki alltaf samhljóða
henni. Allt er þetta einkenni á vandaðri
vinnu við fræðirit.
Það er ekki margt sem ég finn að
þessari bók að lestri loknum. Ég kann að
vísu ekki við að tala um Flaffjarðará á
Mýrum fremur en Eldborg á Mýrum þó
að ég viti að það sé ekki fyrir einum að lá.
Á blaðsíðu 150 er undarleg missögn.
Þar er minnst á fyrstu lögin um bein
innllutningshöft og sagt: „Þá var Sjálf-
stæðisflokkurinn (gamli) í stjórn1'. Síðan
eru ráðherrarnir Jón Magnússon og
Magnús Guðmundsson nefndir. Þeir
voru hvorugur í Sjálfstæðisflokknum
gamla. Jón Magnússon var heimastjórn-
armaður en Magnús taldist utan flokka
í kosningum 1916 og 1919, en þó talinn
í bandalagi við heimastjórnarmenn. Hér
hefur trúlega vakað fyrir höfundi að
minna á að upphafsmenn lögbundinna
hafta voru þeir sem á sínum tíma
mynduðu núverandi Sjálfstæðisflokk og
forvera hans, íhaldsflokkinn, en orðið á
þessi pennaglöp.
Þar sem sagt er frá Rauðku, - skipu-
lagsnefnd atvinnumála, - er þess rétti-
lega getið að hafin var karfaveiði til
bræðslu og niðursuða rækju. Mér finnst
að segja hefði mátt ákveðnara að það
var aljgört nýmæli að nýta karfa og
rækju. Það er ekki víst að ungt fólk í
byggðarlögum, sem mjög styðjast við
rækjuveiðar og rækjuvinnslu, geri sér
Ijóst, að fyrir 50 árum var engin rækju-
veiði við ísland.
Það er auðvitað lengi hægt að finna
atriði þar sem einn vill hafa meiri áherslu
en annar og þýðir ekki að eltast við það.
Mestu skiptir að hér er sagan rétt sögð
og skilmerkilega.
Víst er fróðlegt að rifja upp gömul
blaðaummæli. Enda þótt fylgst væri með
blaðaskrifum er margt í fyrnsku fallið.
Og ungu fólki eru slík sýnishorn ný. í
tilvitnunum þessarar sögu er rifjað upp
kappsamleg barátta Vísis gegn stjórnar-
samstarfi 1939. Þá var m.a. sagt:
„Sjálfstæðismenn hafa óþrotlega - þó
eigi nógsamlega - í ræðu og riti lýst og
vítt þá takmarkalausu spillingu og glæp-
samlega athæfi sem Framsókn hefur
innleitt og iðkað í stjórnarathöfnum og
opinberu lífi síðan hún komst í valdaað-
stöðu. Það er því fullkomið óðs manns
æði ef nokkur sjálfstæðismaður hygði á
samneyti eða samstarf með slíkum stór-
brotamönnum.“
Það hefur eflaust kostað mörg orð og
ærna fyrirhöfn, að ná eins atkvæðis
meirihluta með stjórnarsamstarfi í Sjálf-
stæðisflokknum. Vísir sagði að með því
móti myndu sjálfstæðismenn „fyrirgera
trausti og virðingu allra heiðvirðra og
rétthugsandi manna í landinu, ata og
svívirða sjálfa sig með því að gera sig
samseka afbrotamönnunum“ auk þess
sem þeir „sýndu og sönnuðu í verki að
allt sem þeir hafa sagt og ritað um athæfi
Framsóknar er einbert fals og lýgi,
sprottið af öfund og illgirni". Þannig
hljóða þau orð. Sögulegur vitnisburður.
En Sjálfstæðisflokkurinn gekk til sam-
starfsins.
Það verður aldrei sannað hvað hefði
getað orðið ef öðru vísi hefði verið á
málum tekið og aðrar leiðir valdar. En
flestir munu telja að vandfundinn hefði
verið betri kostur en þjóðstjórnin, sem
mynduð var þegar styrjaldarárin fóru í
hönd.
Skoðanir eru skiptar um höft og
hömlur en staðreynd er það, að með
ströngu aðhaldi við ráðstöfun gjaldeyris
vannst að koma á fót nýjum atvinnu-
greinum og sjá atvinnuvegunum fyrir
nauðsynlegum rekstrarvörum. Vandséð
er hvernig það hefði tekist öðru vísi.
Stjórn ríkisins eftir 1934 var á margan
hátt til fyrirmyndar enda tókst þá að
rétta við hag almennings enda þótt
þröngt væri í búi miðað við þá tíma sem
nú eru. Það tókst að jafna kaupgetuna
og glæða atvinnulífið svo að meira yrði
til skipta.
Það þykja engin tíðindi þó að gamall
Framsóknarmaður meti stjórnmálastarf
Eysteins Jónssonar mikils og dáist að
lífsstarfi hans. Flestir munu ganga út frá
því sem gefnu, að mér líki saga hans vel.
Fleiri en Egill eru vilkvæðir um vini sína.
En hér má benda á ýmsa þætti sem
snerta sögu hans. Eitt af því sem mætti
vera til umhugsunar er það, hvernig
hann hefur sigrast á sjúkleika sínum.
Áratugum saman var hann þjáður af
magasári. Sagt er að helsta vörn og
lækning á þeim krankleika sé að lifa
áhyggjulaust. Það hefur oft orðið erfitt
þeim sem fremstir fara í stjórnmálum.
Ég er sannfærður um að það er skapgerð
Eysteins, útilíf og sú andlega fullnæging
sem því fylgir sem hefur verndað og
styrkt heilbrigði hans og fetti þá að nefna
heimilislíf hans um leið.
Það er margt hægt að læra af Eysteini
Jónssyni og sögu hans.
H.Kr.
^ ,' ■ ■% \ t|
1 Halldór Kristjáns- son skrifar um bækur
*
Astarsæla
-ástarsorg
Indriði Úlfsson
Sumarið 69
Ástarsaga fyrir unglinga
Bókaútgáfan Skjaldborg.
■ Hér lætur Indriði Úlfsson 16 ára
mann segja frá sinni fyrstu ást. Sögumað-
ur vinnur um skeið við sumarbústað á
Þingvöllum. Þar kynnist hann stúlku
sem er með móður sinni í súmarbústað.
Hún er frjálsleg og hress í tilsvörum og
sennilega nokkru eldri en sögumaður og
lífsreyndari. Henni geðjast vel að
honum, vill vera honum góð og njóta
félagsskapar hans. Og sögumaður verð-
ur gagntekinn af ást.
En þessi ástarsaga þeirra verður enda-
slepp.
Fleira fólk kemur við sögu. Tveir
skólabræður sögumanns dvelja um tíma
á Þingvöllum og þeir hafa sínar hug-
myndir um samkvæmi og skemmtanir.
Draumastúlkan á sér foreldra sem eru
að því komin að skilja þó að þau hætti
raunar við það. Faðirinn hefur um skeið
búið með stúlku sem virðist vera laus og
ör í ástamálum. Það verður þó ekki
endingargott, en hún þekkir fleiri. Hún
gegnir ærnu hlutverki í þessari sögu þar
sem hún að lokum skírskotar til lífs-
reynslu sinnar í viðtali við sögumann.
Indriði Úlfsson vex af þessu verki.
H.Kr.
Hlægilegur dauði lögregluþjóns
I SJOMðlK
vmwixs
— „Lögreglumorð” eftir Sjöwall & Wahlöö
Maj Sjöwall och Per Wahlöö:
Lögreglumorð
- skáldsaga um glxp
Olafur Jónsson þýddi
Mál og menning 1983
Níunda, og jafnframt næstsíðasta,
bókin í flokknum um Martin Beck og
félaga hans í morðdeild Stokkhólmslög-
reglunnar. Þeir karlamir eru í upphafi ,
bókárinnar að fást við innbrotsþjóf sem
grunaður er um tnofðí en síðan faka tvö
önnur mál tímá þeirra allan - kona
hverfur í suðurparti landsins og finnst
seinna myrt, það kemur til skotbardaga
milli lögreglunnar og unglings og einn
lögreglumaður deyr af áverkum sem
hann fær í viðureigninni. Beck vinnur
engin stórafrek að þessu sinni. Tilviljun,
og glöggskyggni Lennarts Kollberg, leys-
ir annað málið - í hinu grípur Gunvald
Larsson til sinna ráða. Áhugasamir les- ■
endur oókaflokksins munu vera farnir
að kannast við ráð Gunvalds Larsson.
Eins og hinar fyrri bækur er þessi hér
spennandi á sinn eigin hátt, en um leið
verður æ meira áberandi sú breyting sem
varð á þessum bókaflokki eftir því sem
árin liðu.
Skörp þjóðfélagsádeila
Þjóðfélagsádeilan varð sífellt skarpari
og „raunsæið" lét að sama skapi undan
síga. Sjöwall og Wahlöö var umhugað
um að lýsa þeim þáttum í sænsku þjóðlífi
sem þeim féll ekki allskostar við, og það
gerðu þau svo hraustlega að Svíþjóð er
líkust helvíti á jörð í seinni bókunum.
Raunar jafnast þessar síðari bækur á við
lýsingar amerískra höfunda á Harlmen
og viðlíka hverfum - það eru lýsingar
sem ekki allir eru tilbúnir að skrifa
undir. En samúð hjónanna með afbrota-
mönnum varð stöðugt ríkari, eða altént
opinskárri, og nú er svo komið að
næstum hver einasti morðingi er um leið
fórnarlamb, á í höggi við óljóst en
alltumlykjandi vald sem heitir Þjóðfélag.
í þessari bók koma við sögu tveir af fyrri
morðingjum scm Beckog kó háfa komið
upp um, óg alli í einu er varpað fram
efasemdum um sekt Róseönnu-mórð-
ingjans. Að minnsta kosti er deginum
ljósara að hann var á sínum tíma fórnar-
lamb gildru sem aldrei hefði viðgengist í
sönnu réttarríki. Ekki er að vísu fjölyrt
um hvert það- réttarriki gieti ver(ð og
skoðanir lesanda á uppljóstrun Rásé-
önnu-málsins munu vart br.ejýtást. 'j"g
Löggur eru fól og fífl
Satt að segjá er þessi sarhúð þeirra
ágætu hjóna fullmikið. af því góða. Á
meðan eru nefnilega flestallir-lpgreglu-
menn og fulltrúar hins opinbera ánnað-
hvort hin verstu fól ellegar dómadags fífl
- nema hvort tveggja sé. Þá eru aðeins
undanskildir Beck og strákarnir - sem
vilja altént vel þó augljóst sé að höfu-
ndarnir telja þá hvergi nærri nógu með-
m'ó, ■
I lllugi Jökufsson
skrifar um bækur
vitaða - svo og nokkrar sveitalöggur sem
ekki hafa lent í þeim fúla pytt sem
Stokkhólmur er. Ekki svo að skilja að
•lýsingar á lögreglumönnunum megi ekki
til sanns vegar færa - lesandi á bara bágt
með að trúa á öll þessi ósköp vegna þess
að þau eru augljóslega sett frarrt til þess
áð renna stoðum undir tilteknar skoðan-
' ir hjónanna - þetta um að þjóðfélagið sé.
til vansa. Til mótvægis er boðið upp á
eins konar síðhipparómantík, senr ein-
kum kristallast í Rheu Nielsen. Það er.
og til marks'úm áherslúbreytingú bóka-
flokksins að dauði lögregluþjónsins er
gerður beinlínls hlægilegur .en aftur á
móti sleppur einn morðingjanna; á sinn
Jrátt.
Eftir sem áður skortir ekkert á að
Lögreglumorð sé hjn læsilegasta bók og .
skemmtileg - Béck og félagar eru allir
Ármann Kr. Einarssun
Þegar ástin grípur unglingana
Vaka
■ Jón Valur heitir sá er söguna segir.
Hann á að fara að fermast ojj sagan er af
honum og bekkjarsystkinum hans. Þar
er það fyrirferðarmest að hann verður
ástfanginn af Hönnu-Lísu, en því fylgir
ýmiskonar hugstríð og áhyggjur eins og
gengur. En þetta fer þó vel og hann nær
ástum stúlkunnar.
En sagan er ekki öll um Jón Val og
Hönnu-Lísu. Hafi þau átt að vera aðal-
persónur lætur nærri að segja megi að
Láki „steli senunni" frá þeim. Þorlákur
ér nefnilega persóna' sem vert cr að
kynnast og fylgjast með. " *■ ■
Ármann Kr. Einarsson er svo kunnur
höfundur að lítt er þörf á að kynna hann.
' Það er ekki fyrr en á síðari á’rum sem
■ hann velur sér sögusvið í þéttbýli síðustu
j ára. Þá skrifar hann um afastrák og
ömmustelpu og Reykjavíkursöguna
Himnaríki fauk ekki um koll, þar sem
gengið er beint að viðfangsefnum líðandi
stundar í höfuðstaðnum. Ármann var
vinsæll höfundur áður, en með þessum
bókum færist hann nær ungum lesendum
samtímans í höfuðstaðnum.
Þessi.nýja saga gerist að vísu ekki í
Reykjavík, heldur í þorpi nokkru, en
viðfangsefnin eru ekki staðbundin. Hér
er sagt frá því sem er sameiginlegt á
reynslusviði unglinga almennt.
Sjálfsagt verður þetta kallað unglinga-
bók en varast skulum við allt kynslóðabil
umfram þarfir. Hér er líka sagt frá
fullorðnu fólki. Einn kaflinn er um
þorrablót.
Ef sagt er vel frá börnum eða ung-
lingum er það menntandi lestur fyrir
alla. Allt uppeldi og allt samlíf byggist á
skilningi sem á upphaf sitt í þekkingu.
H.Kr.
SKA1..DSÁGA IH/IGIÆP

í\ -v. \ fj M
i .f „AisasrA

í ;w
W M'- f ■ \
Lögreglumorð
orðnir þvílíkir heimilisvinir að það þarf
meira en lítið til að lesandi gleypi ekki í
sig bækur um þá. Kannski terroristar
dugi...
Illugi Jökulsson
!Ármann Kr.
Einarsson
GRÍPUR
UNGLINGANA