Tíminn - 18.12.1983, Qupperneq 12

II

mmmn
)l?5fifíŒtíaí®í .KHi IIlJ3yi‘®i8fííf!Ifl5ífc
SUNNUDAGUR 18. DESEMBER 1983
■ Með siguriaunin frá heims-
meistaramóti unglinga.
Sem fyrr kom fram kemur Kasparov
þessi frá Bakú, en borgin sú er höfuð-
staður sovéska „lýðveldisins" Azer-
bædzjan. Azerbædzjan er í Kákasus-
fjöllum, allstórt ríki á evrópskan mæli-
kvarða þó lítið fari fyrir því á víðáttum
Sovétríkjanna, og íbúarnir munu vera
skyldir nágrönnum sínum þarna í fjöll-
unum, Georgíumönnum og Armenum.
Bakú er langstærsta borgin og stendur
við Kaspíhafið. Hún er kunnust fyrir
geysimikla olíuvinnslu sem þar fer fram
og íbúarnir sinna flestir, á einn eða
annan hátt. í síðari heimsstyrjöldinni
gerðu herir Þjóðverja ítrekaðar tilraunir
til þess að leggja undir sig olíulindirnar
við Bakú en tókst ekki. Veðurfar á
þessum slóðum er eitt hið mildasta í
Sovétríkjunum; meðalhiti í janúar er
rétt yfir frostmarki en milli 20 og 30
gráður á Celcíus í júlí. •
Miklar skákþjóðir
í Kákasus
Þjóðirnar í Kákasusfjöllum standa á
gömlum merg og eiga sér litríka sögu,
ekki síst Armenar sem farnir voru að
láta að sér kveða mörgum öldum fyrir
Kristsburð, og reyndust meðal annars
Rómverjum þungir í skauti. Eins og títt
er um fjallaþjóðir hefur eitt aðaleinkenni
Kákasusbúa löngum verið sterk sjálf-
stæðisþrá og allt fram á þessa öld hafa
þeir verið óþægur Ijár í þúfu herraþjóð-
anna hverju sinni. Eftir byltingu bols-
évíka 1917 komust þær þó um síðir undir
ráðstjórn og hafa verið það síðan.
— Af Garí Kasparov, næsta heimsmeistara í skák
■ í febrúar árið 1975 birtist eftirfarandi
skakpistill í breska blaðinu The Guardian:
„Hver sem örlög heimsmeistaratitilsins í skák
verða nú í ár, þá spá flestir sérfræðingar því
að Karpov verði eftirmaður Fischers - núna,
1978 eða 1981. En hver verður arftaki
Karpovs? Að mínu áliti,“ skrifaði blaðamaður-
inn Leonard Barden, „er nú kominn fram á
sjónarsviðið piltur sem hefur alla burði til að
verða heimsmeistari árið 1990. Hann er
ellefu ára gamall, kemur frá Bakú og heitir
Garí Vænstæn.“ Barden, kunnur skákskrifari
getur nú hælt sér vegna getspekinnar. Væn-
stæn þessi, sem nú gegnir nafninu Kasparov,
siglir hraðbyri að heimsmeistaratitlinum í
skák, og spurningin er aðeins hvort hann muni
ná honum þegar á næsta ári og verði þannig
yngsti heimsmeistari skáksógunnar, 21. árs.
Skák mun lengi hafa verið iðkuð á
þessu svæði og ekki að furða þar sem
náinn samgangur var lengst af við þá
hluta Asíu þar sem manntaflið þróaðist.
Elstu heimildir um skák í Azerbædzjan
eru frá sjöttu öld eftir Krists burð og var
þar að sjálfsögðu um frumstæða útgáfu
að ræða. Næst verður vart við taflið í
fornum sögum frá tólftu öld og var þá
svo komið að mikil tengsl virðast hafa
verið milli skáklistarinnar og ljóðagerð-
ar. Liðu svo aldirnar og fjallabúar undu
glaðir við sína skák en á nítjándu öld var
nútímaútgáfa taflsins kynnt í landinu og
öðlaðist fljótt miklar vinsældir. Fyrstu
skákmenn landsins sem nafnkunnir urðu
voru bræður frá Bakú, Vladímír og
Mikhaíl Makógónov, sem báðir voru í
hópi sterkustu meistara Sovétríkjanna á
þriðja og fjórða áratugnum. Einkum lét
Vladímír að sér kveða og lenti nieðal
annars tvívegis í fjórða sæti á Sovét-
meistaramótum. í lok sjötta áratugarins
kom svo fram á sjónarsviðið Vladtmír
Bagírov og skipaði sér þegar í stað t' hóp
sterkra meistara þó það tæki langan tíma
að útvega sér stórmeistaratitilinn. Af
öðrum kunnum skákmönnum Azer-
bædzjan er helst að nefna Tatjönu
Zatúlovskæju, stórmeistara kvenna.
Reyndar geta öll ríkin í Kákasusfjöllum
státað af sterkum skákmönnum. Armen-
ar eiga um þessar mundir tvo sterka
stórm.eistara í karlaflokki, þá Tígran
Petrósjan og Rafael Vaganjan, en báðir
tengjast þeir viðfangsefni þessa pistils -
Kasparov - nokkuð. Petrósjan er meðal
þeirra sem Kasparov telur sig hafa lært
mest af, en Vaganjan og Kasparov eru
aftur á móti vinir. Georgíumenn hafa og
alið upp nokkra stórmeistara karla -
þeirra stigahæstur nú er Tamaz Georg-
adze - en eru ótrúlegt stórveldi í skák
kvenna. Öll kvennasveit Sovétríkjanna
á síðasta ólympíumóti var skipuð konum
frá Georgíu - þeim Tjíbúrdanídze,
Alexandríu, Gaprindasvíli og Jóselíaní.
Garí Kasparov nýlega kominn á táningsaldur.
Nafnbreytingin fræga
Og þá er komið að næsta heimsmeist-
ara. Garí Kimovitsj Vænstæn fæddist
þann 13. apríl árið 1963 í Bakú og hefur
alið allan sinn aldur þar í borg. Faðir
hans, Kim Mojseievitsj, var Gyðingur
eins og ráða má af föðurnafni hans -
Mósesarson - en móðir hans, Klara
Sjagenovna, er hins vegar armensk að
ætt þó hún sé fædd og uppalin í
Azerbædzjan. Þegar Garí, eða Garik
eins og hann er kallaður, var sjö ára, lést
faðir hans fyrir aldur fram, tæplega
fertugur, og eftir það sá móðir hans um
uppeldi sonarins, að vísu með dyggri
aðstoð foreldra sinna. Klara, er, segja
heimildir, viljasterk kona og ákveðin ög
Garik fellur þar með eins og flís við rass
inn í það mynstur sem einkennir marga
skákmenn í fremstu röð - nefnilega að
þeir hafa alist upp hjá mæðrum sínum
einum og þær jafnan verið miklir forkar.
Hér má nefna til sögunnar þá Spasskí,
Fischer og Korchnoi sem að auki eiga
það sameiginlegt með Kasparov að vera
allir af gyðingaættum.
Strax og það var leyfilegt samkvæmt
sovéskum lögum skipti Garik um ættar-
nafn og nefndist eftir það Kasparov. Þá
var hann tólf ára og þarf ekki að fara í
grafgötur með að þessu mun Klara hafa
ráðið. Sagt er að hún hafi viljað firra son
sinn hugsaniegum vandræðum vegna
þess hversu áberandi gyðinglegt nafnið
Vænstæn hlýtur að teljast, en aðrir halda
því fram að nafnbreytingin hafi verið
gerð að frumkvæði sjálfra skákyfirvald-
anna. Sovéskir gyðingar eiga sem kunn-
ugt er undir högg að sækja enda þótt
margir snjöllustu skákmenn þeirra séru
af þessari merkilegu þjóð - auk Spasskís
og Korschnoi nægir að nefna Tal,
Smyslov, Bótvinnik, Bronstæn og nátt-
úrlega Gúljkó. Altént breyttist Vænstæn
snögglega í Kasparov. Ættarnafn Klöru
var Kasparjan, upp á armenska vísu, en
Kasparov er rússneska útgáfan af því
nafni. Ekki er gott að segja hvers vegna
hún var valin fremur en hin armenska.
Garik leysir skákþraut
Mýtur eru fljótar að myndast um
bestu skákmennina. Þegar er komin á
kreik saga af því hvernig uppvíst varð
um hæfileika Gariks á sviði manntaflsins
og er ekki að vita nema hún sé dagsönn.
Að minnsta kosti hefur hún fundið sér
leið inn í opinbera ævisögu Kasparovs
sem þegar hefur verið gefin út undir
nafninu Fighting Chess og hér er stuðst
við að ýmsu leyti. (Raunar er sú bók
ekki nema að hluta eftir Garik sjálfan
heldur hefur Robert Wade tekið hana
saman með aðstoð Eric Schillers, en
stórmeistarinn mun þó hafa lagt blessun
sína yfir allt saman.) Sagan er á þessa
leið: faðir Gariks, Kim Mojseievitsj, var
verkfræðingur að mennt en hafði fjöl-
breytt áhugamál, þar á meðal tónlist og
skák. Hann náði nokkurri leikni í að
spila á fiðlu en gerði aldrei meira en að
dútla við skákina, þá gjarnan ásamt
eiginkonu sinni sem einnig var áhugasöm
um reitina 64. Kvöld eitt þegar Garik var
sex ára höfðu foreldrar hans komist að
þeirri niðurstöðu að rétt væri að senda
pilt hið fyrsta í tónlistarnám, en að því
máli afgreiddu tóku þau til við að leysa
skákþraut sem birt var í einu Bakú-dag-
blaðanna, nánar tiltekið í skákþætti
Súrjens Abramjans. Staðan í þrautinni
var sett upp á skákborð en hún vafðist
illilega fyrir þeim hjónum og ákváðu þau
að láta hana bíða til morguns. Morgun-
inn eftir kom Garik litli foreldrum sfnum
rækilega á óvart með því að stinga upp
á leið til þess að leysa skákþrautina. Þau
höfðu ekki haft grænan grun um að hann
kynni yfirleitt mannganginn, en strákur
reyndist þá hafa lært reglur taflsins með
því að horfa á aðra tefla. Sama gerði
José Raul Capablanca sem kunnugt er.
Reyndar má geta þess að Garik hafði
þegar sýnt merki um góða greind, því
hann var bæði læs og skrifandi er þetta
gerðist og auk þess vel að sér í samlagn-
ingu og frádrætti.
„Hann á engan
sinn líka“
Tónlistarnámið var lagt á hilluna og
ári síðar hóf Garik reglulega skákþjálf-
un. Piltur í nágrenninu sem var nokkrum
árum eldri en Garik og heitir Rostik
Korsunskí fór með hann í ungherjahöll-
ina í Bakú þar sem meðal annars var
kennd skák. Þar tók kennarinn Óleg I.
Privorotskí þann sjö ára upp á arma sína
og undraðist stórum hæfileika hans. „Ég
veit ekki,“ mælti Pricorotskí, „hvort
áþekkir byrjendur finnast í öðrum
borgum. Hann á að minnsta kosti engan
sinn líka í Bakú.“ Frammistaða Gariks
fyrstu árin var máske ekkert til þess að
hrópa húrra fyrir en sérstaka athygli
vakti hann fyrir frábært minni sitt og
mikla einbeitingarhæfileika af svo ungu
barni að vera. Það tók innan skamms að
skila árangri; Garik æddi upp skákmet-
orðalistann fneð fágætum hraða. Hann
fór úr fjórða flokki (sem samsvarar hér
um bil 1450 Eló-stigum) beint upp í
annan (1800 stig) og er hann var aðeins
níu ára komst hann í blöðin í fyrsta sinn.
Þá var skýrt frá því að piltur einn frá
Bakú, sem kominn væri í fyrsta flokk
með um 2000 stig, hefði náð alla leið í
úrslit hraðskákmóts i Bakú. í árslok
1973 tók hann síðan þátt í skákmóti þar
sem skákþjálfarar tefldu við keppendur
úr fyrsta flokki og þar náði Garik
þvílíkum árangri að hann var útnefndur
kandídatsmeistari. Það merkir að hann
hafi haft um það bil 2150 Eló-stig.
Skákþjálfararnir hrifust mjög af tafl-
mennsku Gariks og var honum þá þegar
spáð miklum frama.
Alkunna er að í Sovétríkjunum er allt
kapp lagt á að þroska til hlítar þá
unglinga sem sýnast geta skarað fram úr
á einhverju sviði írþótta ellegar lista, svo
fremi sem viðkomandi er þóknanlegur
yfirvöldunum. Um þetta leyti komu til
skjalanna þeir menn sem enn þann dag
í dag eru helstu þjálfarar og aðstoðar-
menn Gariks, en það eru þeir Alexandr
Sakarov og Alexandr Nikitín sem báðir
eru alþjóðlegir meistarar. Það var Nikít-
ín sem kom því til leiðar að tíu ára að
aldri fékk Garik boð um að ganga í hinn
fræga skákskóla Bótvinniks.
„Þú gætir orðið
nýr Larsen!“
Bótvinnik-skólinn er eiginlega bréfa-
skóli. Nemendur leysa ýmis verkefni
heima hjá sér en hitta kénnara sína
tvisvar til þrisvar á ári, oftast í skóla-
leyfum. Áhersfa er lögð á að vekefnin
séu sniðin eftir hverjum einstakling og
Bótvinnik var ekki í vafa um hvert beina
ætti huga Gariks. Pilturinn hafði þegar
hrifist af kraftmiklum sóknarstíl Alek-
hines, fyrrum heimsmeistara, og Bót-
vinnik lagði að honum að halda áfram á
þeirri braut, en þó með fullri gát. Síðar
skrifað Bótvinnik: „Það var fullljóst frá
upphafi að hann bar af hinum drengjun-
um vegna hæfni sinnar til að reikna út
leikjaraðir og sjá marga leiki fram í
tímann. En Garí var mjög ákaflyndur
piltur. Ég varð að krefjast þess að hann
huggaði sig um áður en hann svaraði leik
andstæðingsins. Ég sagði við hann:
„Garí, það er hætta á að þú verðir nýr
Larsen eðaTæmanov. “ Þótt þessir ágætu
stórmeistarar séu komnir á miðjan aldur
eiga þeir það enn til að leika fyrst og
hugsa svo.“ Bótvinnik hafði Garik undir
sínum verndarvæng í fimm ár og hefur
sá síðarnefndi látið svo um mælt að þessi
ár hafi verið honum algerlega ómetan-
leg. í skóla Bótvinniks lærði Garik að
aga villtan skákstíl sinn og í viðtali við
ólympíuskákblaðið í Luzern í fyrra sagði
Garik að auk einbeitingarhæfninnar ætti
Pilturinn ráðgast við sér reyndari menn.