Tíminn - 04.10.1986, Blaðsíða 8

8 Tíminn
I imiiin
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
Framsóknarfélögin i Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjóri: NíelsÁrniLund
Aöstoöarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjóri: Guðmundur Hermannsson
Aöstoðarfréttastjóri: Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: Steingrí mur G íslason
Skrifstofur: Síöumúli 15, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn 686392 og
686495, tæknideild 686538. Setning og umbrot: Tæknideild Tímans.
Prentun: Blaðaprent h.f. Kvöldsímar: 686387 og 686306
Verð í lausasölu 50.- kr. og 60.- kr. um helgar. Áskrift 500.-
Háskóli Islands...
í dag er minnst 75 ára afmælis Háskóla íslands
með sérstakri hátíðarsamkomu í Háskólabíói.
Skólinn var stofnaður 17. júní 1911 og tókformlega
til starfa hinn 1. október sama ár.
Á starfsævi sinni hefur Háskólinn vaxið úr því að
vera lítill embættismannaskóli í hjáleigubúskap frá
Alþingi og upp í öfluga og alhliða menntastofnun
sem heldur uppi rannsóknum og kennslu í fjöl-
mörgum vísindagreinum. Stofnun Háskólans var á
sínum tíma hreint ekki svo lítill þáttur í sjálfstæð-
isbaráttu okkar íslendinga. Þegar litið er til baka
verður vissulega ekki annað sagt en að vel hafi
tekist til.
Á tímamótum sem þessum er vel við hæfi að
horfa til framtíðarinnar. Það hefur komið fram í
tilefni af þessu afmæli að Háskóli íslands tekur nú
við um fjórðungi þeirra ungmenna sem eru að vaxa
upp í landinu. Það liggur í augum uppi að á miklu
veltur að vel takist til við menntun þessa fólks.
Því heyrist stundum fleygt nú orðið að hlutverk
skólakerfisins sé í vaxandi mæli að leggja til eins
konar geymslustofnanir fyrir börn og unglinga sem
ekki sé rúm fyrir úti á vinnumarkaðnum. Vonandi
er ekki mikið til í þessu. Það hefur um aldir verið
einn mikilvægasti þátturinn í uppeldi íslenskra
ungmenna að þau gátu nánast frá blautu barnsbeini
tekið virkan þátt í atvinnulífinu og lífi hinna
fullorðnu.
Á þessum vegamótum vill Tíminn undirstrika
nauðsyn þess að Háskóli íslands verði aldrei að
slíkri geymslustofnun. Það hlýtur að vera einlæg
von allra réttsýnna manna að innan veggja hans
megi ríkja sú víðsýni sem leitast eftir því hverju
sinni að koma sérhverjum nemanda þar til sem
mests þroska. Þar þarf að ríkja sú heiðríkja hugans
sem sameinar vísindalegar kröfur, harðar kröfur
um vinnusemi og þá réttsýni sem allri rannsókna-
starfsemi verður að fylgja.
...og háskólakennsla á Akureyri
Á afmæli Háskólans má ekki heldur gleyma því að
það er löngu liðin tíð að háskólanám sé forréttindi hinna
efnameiri. Nú á dögum á öllum, sem getu hafa, að vera
tryggður réttur til að geta stundað háskólanám við sitt
hæfi.
Þetta leiðir hugann að þeim hugmyndum, sem verið
hafa í athugun undanfarið, um að hefja háskólakennslu
á Akureyri. Engum blandast hugur um að fyrir fólk frá
hinum dreifðu byggðum landsins getur það oft verið
umtalsverður þröskuldur að þurfa að sækja nám alla
leið til Reykjavíkur.
Af þessum ástæðum á áfram að halda þessum
hugmyndum vakandi og vinna að framgangi þeirra.
Jafnrétti til háskólanáms verður undir öllum kringum-
stæðum að tryggja. Með þeim orðum sendir Tíminn
Háskóla fslands bestu óskir á þessum tímamótum.
Laugardagur 4. október 1986
MENN OG MALEFNI
JbMW
ííbiwíi
Háskóli íslands
75 ára
Enda þótt þrír aldarfjórðungar
séu ekki íangt æviskeið háskóla, þá
er ástæða til að staldra við og íhuga
hvort afmælisbarnið hefir í nokkru
þroskast eða hvort á því séu þegar
ellimörk. Stofnanir lifa öðruvísi en
einstaklingar. Pærvaxaogþroskast
í einn tíma, en geta svo dregist upp
og glatað þrótti og vilja í annan,
jafnvel dáið drottni sínum, en risið
svo upp eins og Fönix úr öskunni
og lyfst til nýrra hæða vits og vilja.
Einstaklingurinn á sér „eina ævi og
skamma" og þótt braut hans liggi
um fjöll og djúpa dali þá er enda-
stöðin hin sama, gröfin og gleymsk-
an.
Stofnun er fólkið, sem við hana
vinnur. Það kemur og fer, en setur,
hvert með sínum hætti, mót sitt á
stofnunina, og þeir sem við taka
eru ætíð að nokkru bundnir af
verkum forvera sinna. Þar af leiðir,
að stofnun eins og háskóli er í eðli
sínu þung í vöfum og sú hætta er
ætíð fyrir hendi, að hún stirðni og
eigi erfitt með að breytast og
endurnýjast. Þetta er þeim mun
hættulegra sem það er helsta nauð-
syn háskóla að vera á sífelldu
breytingaskeiði, endurskoða öll
svið sín með reglulegu millibili og
taka við nýjungum eins hratt og
mögulegt er. Háskóli á að vera
nýjungagjarn, róttækur, víðsýnn
og - íhaldssamur! Hann á að
fylgjast náið með öllu því sem
frumlegt er hugsað og vera
óhræddur við að endurmeta allan
viðtekinn sannleika. En víðsýni
hans á að gera hann færan til þess
að sjá hið nýja og frumlega í réttu
samhengi og hvernig það tengist
fyrri vitneskju og prófuðum
rökum. íhaldssemin á að vera sá
öryggisventill, sem kemur í veg
fyrir hundavaðshátt og skort á
gagnrýni.
Hvernig hefir Háskóla fslands
tekist að lifa stofnunarlífi sínu í
sjötíu og fimm ár? Hefir honum
tekist hið tvíþætta hlutverk sitt: að
miðla fræðslu og búa fólk undir
margskonar sérhæfð störf, - og svo
að efla rannsóknir og hugsun í
landinu?
manna og kennara í fjölbreytta
kennslu- og rannsóknastofnun. Án
háskólans og starfsins þar væri
Island menningarleg og tæknileg
jaðarbyggð. Háskólinnerekkifull-
kominn, ekki fullbyggðurog þaðan
af síður fær um að fást við allar
greinar vísinda og fræða. Langt frá
því. Það er meira að segja óvíst
hvort æskilegt sé að hann þenjist
mjög mikið út frá því, sem nú er,
a.m.k. ekki um allra næstu
framtíð. Honum ber á hinn bóginn
að efla þá kennslu og þær rann-
sóknir, sem starfslið hans er þjálfað
til að fást við. Eigandi háskólans,
íslenska þjóðin, verður að hafa í
huga að hann er forsenda fjöl-
margra þátta, sem velmegun í
landinu byggist á. Það má orða
þetta svo, að háskólinn geti ekki
verið án atvinnulífsins, og atvinnu-
lífið ekki án háskólans. Þó er sú
staðreynd mestrar íhygli verð, að
háskólinn er tákn menningar ís-
lendinga, og um leið forsenda sjálf-
stæðis landsins.
Samfélag hinna forvitnu
Þetta eiga menn að hafa í huga
þegar þeir ræða um Háskóla
íslands, kosti hans og galla, þýð-
ingu hans eða þýðingarleysi. Auð-
vitað má um það deila hvort há-
skólinn sinni viðfangsefnum sínum
vel eða illa. Þó held ég að glöggir
menn hljóti að viðurkenna að hann
hefur þroskast framar vonum þessi
75 ár, sem liðin eru síðan hann
trítlaði út í lífið. Starfsmenn hans
hafa komið og farið, sporin sem
þeir hafa markað eru misjafnlega
djúp. Allir hafa þeir ekki skilið
eftir harðspora í snjónum. En hver
með sfnum hætti hafa þeir skilið
eftir andblæ í þessari fjölbreytilegu
stofnun. Þeir hafa gert hana það,
sem hún er í dag: samfélag forvit-
inna karla og kvenna, sem ekki
þykir neitt skemmtilegra en að
heyra og segja eitthvað, sem ekki
hefir áður heyrst eða verið sagt.
Og ef til vill er þeim gefin sú
víðsýni og sú íhaldssemi, sem
nauðsynleg er til þess að hugtakið
universitas sé gætt inntaki og merk-
ingu.
spor í sjálfstæðisbaráttu þjóðarinn-
ar. Þá fékk deildaskiptur háskóli á
sig svipmót aéðri menntastofnunar,
universitas, þar sem fræðsla og
þjálfun, lærdómsiðkanir og rann-
sóknir tengdust íslenskum aðstæð-
um og þörfum íslensku þjóðarinn-
ar. Háskóli íslands var ekki aðeins
skóli, sem útskrifaði menn með
embættispróf, heldur miklu fremur
hugsýn, djörf í auðmýkt sinni.
íslendingar fundu að með stofnun
háskóla voru þeir að lýsa yfir
sjálfstæði sínu og ábyrgð sinni á
menntun og menningu þjóðarinn-
ar.
Hvernig heffir tii tekist?
En spurningin var: Hvernig hef-
ir til tekist? Ég held að þeirri
spurningu verði ekki svarað öðru
vísi en að benda á að háskólinn
tekur við fjórðungi hvers aldurs-
hóps 19-20 ára ungmenna á hverju
ári. Nemendur í háskólanum eru
nokkuð á fimmta þúsund og hundr-
uð kennara annast uppfræðslu og
þjálfun þessa fólks í fjölmörgum
greinum.
Háskólinn hefir vissulega þróast
úr fámennum skóla embættis-
Haraldur
Ólafsson
Þáttaskil í
sjálfstæðisbaráttu
Þegar embættisskólunum
þremur, prestaskóla, læknaskóla
og lagaskóla var slegið saman í
einn háskóla árið 1911 var f raun
réttri ekki um svo gífurlega breyt-
ingu að ræða að hún út af fyrir sig
teldist skipta sköpum fyrir æðri
menntun á íslandi. Með því að
taka upp kennslu í íslenskum fræð-
um var hins vegar stigið merkilegt