Tíminn - 04.10.1986, Blaðsíða 9

Laugardagur 4. október 1986
Tíminn 9
llllllll!
VETTVANGUR

Þór Jakobsson:
NATTURUFRÆDIHUS
í VATNSMÝRINNI
Um þessar mundir eru tvö ár
liðin síðan Ahugahópur um bygg-
ingu náttúrufræðisafns var mynd-
aður fyrir tilstilli Hins íslenska
náttúrufræðifélags. Áhugahópur-
inn hefur síðan verið eins konar
starfshópur á vegum félagsins - og
áróðursnefnd til eflingar hugsjón-
inni um veglegt náttúrufræðisafn.
Hið íslenska náttúrufræðifélag,
sem bráðum verður 100 ára, var
stofnað til að vinna að söfnun
náttúrugripa og uppbyggingu safns
fyrir almenning. Á ýmsu hefur
gengið í 100 ára sögu félagsins og
misvel verið unnið að ætlunarverk-
inu. Stundum hefur verið vel búið
að safninu, stundum illa og um
tíma leyndist það í læstum kössum.
Afsprengi félagsins er Náttúru-
fræðistofnun Islands, sem er til
húsa í fjölhæðahúsi við Hlemmtorg
í Reykjavík. f>arereinnigNáttúru-
gripasafnið í bráðabirgðahúsnæði
eins og mörgum er kunnugt og er
safnið nú í umsjá Náttúrufræði-
stofnunar.
Eg býst við, að sumir lesenda
séu nú þegar hættir að fylgjast
með, þótt þeir hafi reynt, og hef ég
þó ekki nefnt nema brotabrot af
því sem mætti þylja um sögu nátt-
úrugripasafnsins, öðru nafni nátt-
úrufræðisafns - eða náttúrufræði-
húss sem við áhugamenn kjósum
raunar að kalla bygginguna. Það
heiti er notað til að forðast rangar
hugmyndir, sem flestir gera sér,
þegar minnst er á söfn.
Saga náttúrugripasafnsins er
löng og skrykkjótt og nú þegar efni
í meistaraprófsritgerð í nútíma-
sögu við Háskóla íslands. Kæmi
þar margir við sögu, þ.á m. ýmsir
merkir náttúrufræðingar og stjórn-
málamenn. Er þetta dæmalaus
skömm fyrir þjóðina, íbúa íslands
í Atlantshafi, að það skuli taka
hana heila öld að reisa aðlaðandi
fræðslumiðstöð fyrir almenning
þar sem náttúra íslands yrði kynnt
og náttúrufræði í víðustum skiln-
ingi - en þess má geta, að íslensk
málnefnd mælir með að orðið nátt-
úrufræði verði notað sem sameig-
inlegt heiti námsgreinanna eðlis-
fræði, efnafræði og líffræði auk
jarðfræði, jarðeðlisfræði og
skyldra geina.
Já, heila öld, en hins vegar
virðist nægja hálfs árs aðdragandi
H
Er þetta dæmalaus
skömm fyrir þjóðina,
íbúa íslands í Atlants-
hafi, að það skuli taka
hana heila öld að reisa
aðlaðandi fræðslumið-
stöð fyrir almennjng
þar sem náttúra ís-
lands yrði kynnt og
náttúrufræði í víðust-
um skilningi.
m..................m
að stofnun nýrrar bókmenntastofn-
unar - og er það síðarnefnda
hrósverð einbeitni. En svar Jóns
Sigurðssonar, forseta Hins íslenska
bókmenntafélags, hefur orðið líf-
seigt. Hann mun hafa mælt svo við
Þorvald Thoroddsen þegar jarð-
fræðingurinn kvað þörf á meiri
fræðslu um náttúru Islands: „Ætli
það, fólkið hefur sögurnar og það
er því nóg.“
En nú hillir undir framfarir í
þessu máli, enda tími til kominn.
Herslumuninn vantar þó á, að
málið komist farsællega í höfn í
þessari lotu og getur vel farið svo,
að hugmyndin hrekist á haf út á ný
og lendi í villum enn einn áratug-
inn. Það fer eftir metnaði þeirra
sem valdið hafa.
Tvö ár eru nú liðin eins og áður
sagði síðan Áhugahópur um bygg-
ingu náttúrufræðisafns kom til liðs
við náttúrufræðinga Náttúrufræði-
stofnunar og hefur þetta verið
lærdómsríkur og að mörgu leyti
ánægjulegur tími hjá okkuráhuga-
mönnum. Erskemmstfrá aðsegja,
að bæði almenningur og ráðamenn
hafa brugðist vel við þegar til
þeirra hefur verið leitað. Skilning-
ur ráðamanna og fjölmiðla á þessu
þjóðþrifamáli er mikill og áhugi
fólks og þátttaka er til vitnis um,
að nú sé stundin runnin upp. Það
er ekki eftir neinu að bíða: Það er
þörf á náttúrufræðihúsi - eða, svo
ég vitni til orða minna fyrir tveimur
árunt: -„alhliða vísindasafni eins
og komin eru og verið er að reisa
víða erlendis, ungum og öldnum til
mikillar ánægju og fróðleiks. Þar
hafa menn notfært sér nýjustu
kennslutæki af rniklu hugviti til að
fræða fólk um vísindin og það sem
menn vita mest og best um náttúr-
una. í slík söfn flykkjast borgarbú-
ar og ferðamenn í stríðum straum-
um.“
Áhugahópur um byggingu nátt-
úrufræðisafns hefur unnið ötullega
með ýntsum hætti. Ótal fundir hafa
verið haldnir um fyrirkomulag
væntanlegs safns, málið var í fyrstu
kynnt rækilega í fjölmiðlum og í
félagasamtökum, sem við þóttumst
eiga erindi við. Mörg bréf til stuðn-
ings hugmyndinni bárust fyrra árið
frá slíkum félagasamtökum. Málið
var kynnt fyrir ráðamönnum við
Þór Jakobsson veðurfræðingur.
Náttúra Islands er stórbrotin og oft hrikaleg. Hér gýs Hekla eldi og eimyrju
árið 1980.
góðar undirtektir, Davíð Oddssyni
borgarstjóra, RagnhiÍdi Helga-
dóttur þáverandi menntamálaráð-
herra og þingmönnum. Tillaga til
þingsályktunar um náttúrufræði-
safn á höfuborgarsvæðinu var lögð
fram á Alþingi. Fyrsti. flutnings-
maður var Hjörleifur Guttorms-
son, en svo mikill var skilningur og
samvinnuhugur þingmanna í þessu
máli. að flutningsmenn voru 12
talsins eða 20% þingheims, tveir úr
hverjum flokki og voru hér, talin í
stafrófsröð: Davíð Aðalsteinsson,
Eiður Guðnason, Friðrik Sophus:
son, Guðmundur Einarsson,
Gúðrún Agnarsdóttir, Halldór
Blöndal, Haraldur Ólafsson, Krist-
ín Halldórsdóttir, Kristín H.
Tryggvadóttir, Stefán Bcncdikts-
son, Svavar Gestsson. Ályktunin
hljóðar svo:
Alþingi ályktar að skora á ríkis-
stjórnina að hraöa, m.a. í samráði
við hóp áhugamanna og Náttúru-
fræðistofnun Islands, undirbúningi
að byggingu yfir nútímalegt nátt-
úrufræðisafn á höfuðborgarsvæð-
inu. Byggingarundirbúningur og
fjárfrantlög til framkvæmda verði
við það miðuð að unnt verði að
opna safnið almenningi á árinu
1989 þegar 100 ár verða liðin frá
stofnun Hins íslenska náttúru-
fræðifélags og náttúrugripasafns á
þess vegum.
Fyrir réttu ári, þ. 18. september
1985, skipaði Ragnhildur Helga-
dóttir, þáverandi menntamálaráð-
herra, nefnd til að gera tillögu um
tilhögun og uppbyggingu náttúru-
fræðisafns og voru skipaðir i nefnd-
ina fulltrúar aðila, sem voru taldir
eiga hlut að máli, Náttúrufræði-
stofnunar, Hins íslenska náttúru-
fræðifélags, Reykjavíkurborgar,
Háskóla íslands, menntamála-
ráðuneytis og Áhugahóps um
byggingu náttúrufræðisafns.
Sl\ipun nefndarinnar þóttu gleði-
tíðindi í Áhugahópi um byggingu
náttúrufræðisafns og hefur sumt
óneitanlega verið rætt allrækilega í
nefndinni, en þau álög hvíla á
nefndum um þetta ágæta málefni,
að þær draga þungt andann þegar
frá líður eins og væri um að ræða
kvika veru úr náttúrunnar ríki, Fáir
eru til frásagnar um hve margar
nefndir hafa verið skipaðar til
framdráttar verkefninu, en þessi
mun vera hin sjöunda, ef ekki hin
níuna. Vonandi verður ekki ástæða
til að hafa þær fleiri.
Áhugahópur um byggingu
náttúrufræðisafns hcfur staðið fyrir
•margs kyns fræðslu, en oddviti
hópsins seinna árið hefur verið
Einar Egilsson. Fjölþættir og fjöl-
sóttir náttúrufræðidagar hafa verið
haldnir til skamms tíma, en þá
hefur farið fram kynning á margs
konar starfsemi á sviði náttúru-
fræða, kynning á náttúrufræðileg-
um stofnunum, dýrum og gróður-
ríki. Umsjón með náttúrumyndum
sjónvarpsins í dagskrárlok hefur
vcrið í höndum Áhugahópsins og
svo mætti lengi tclja. Vinsældir
þessa uppátækja hafa sýnt og sann-
að að knýjandi þörf er fyrir stór-
aukna almenningsfræöslu um nátt-
úru íslands og náttúrufræði og yrði
áhrifamest að stjórna henni úr
endurnýjaðri Náttúrufræðistofn-
un, sjálfstæðu Náttúrufræðihúsi í
Vatnsmýrinni - á lóð sem Reykja-
víkurborg hefur boðið af rausn
sinni.
Islcndingar cru háðir veðri og
vindum, gróðrinum, dauðri og lif-
andi náttúru á láði og legi. Fróð-
lcikur um náttúruna er því ekki
cinungis forvitnilcgur og til gamans,
hcldur lífsnauðsynlegur. Þjóð með
áhuga á náttúruvísindum stcndur
vel að vígi og það cr vel gerlegt -
alla vega nú á dögum - að fræðast
um náttúruna án þess að fórna
„sögunum".
19.9. 1986
Þór Jakobsson
ARNAÐ HEILLA
llllllllilllllll
70 ára
Ásgeir Höskuldsson
L
í dag er Ásgeir Höskuldsson fyrr-
um póstvarðstjóri sjötugur. Ójá -
svona líða árin. Og það má víst ekki
minna vera, en einhver stéttarbróðir
hans víki að honum nokkrum orðum
á slíkum fímamótum í lífi hans.
Ásgeir fæddist að Hallsstöðum í
Nauteyrarhreppi í N-Ísafjarðarsýslu
þann 4. okt. 1916. Foreldrar hans
voru þau Petra Guðmundsdóttir og
Höskuldur Jónsson, sem voru bú-
andi þar á bænum. En ekki veit ég
hvort foreldrar Ásgeirs hafa gert sér
það Ijóst, að þarna höfðu þau eignast
dreng, sem átti eftir að verða félags-
hyggjumaður á landsmælikvarða.
Eitt er víst, að fljótt þótti hann
athafnasamur í vöggu - að sögn
sveitunga hans. Og sleppti því
ógjarnan sem hann festi hönd á.
Það fór líka svo, að snemma
haslaði Ásgeir sér völl í hópi vaskra
drengja vestur þar, og hefur ætíð
staðið í baráttunni þar sem hún
hefur verið hörðust, fyrir bættum
kjörum láglaunafólks.
Ásgeir var aðeins sextán ára að
aldri er hann var kjörinn í stjórn
U.M.F. Huld, þar mun hann hafa
fengið sína fyrstu skólun á félags-
málasviðinu, sem varð honum
happadrjúg.
Ög Huld, sem og önnur viðlíka
samtök í þann tíð, hafði á stefnuskrá
sinni mörg góð mál m.a. fræðslumál.
Án efa hefur félagið vakið þá hugsun
Ásgeirs, að alþýðufólk sveitanna
þyrfti að fá aukna menntun. En það
var nú svo sem ekki létt verk á þeim
tímum, að leita sér menntunar, þeg-
ar fólk hafði tæpast í sig og á. En þá
kom fram, þessi stórhugur Ásgeirs,
sem hann hefur haldið, en ekki
misst. Eitt er víst, að á haustdögum
1933, lagði hann af stað með mal á
baki og tvenna skó, saumaða af
móður hans. En þrátt fyrir það, eftir
því sem undirritaður hefur fregnað,
þótti sumum úr Nauteyrarhreppi
þetta hið mesta glapræði af honum
Ásgeiri.
En ekki meira um það. Ásgeir
lagði leið sína norður yfir fjöllin til
Akureyrar. En þar stundaði hann
námið af kappi hjá Sigurði Guð-
mundssyni skólameistara Mennta-
skólans. En þegar Ásgeir var kom-
inn í fjórða bekk, varð hann að
hætta námi vegna veikinda og dauða
föður síns. Ásgeir sem var elsti
sonurinn varð að sjá heimilinu far-
borða næstu árin.
En þó að námsferill Ásgeirs hafi
ekki orðið langur að nútíma hætti,
hefur hann búið að honum alla tíð.
Árið 1938 kusu sveitungar Ásgeirs
hann í hreppsnefnd, svo fljótt varð
hann frammámaður í sinni sveit. Og
ekkert efamál er það, að þeir fátæk-
ustu hafa fundið það, að þar áttu
þeir góðan fulltrúa.
Ásgeir Höskuldsson gifti sig árið
1941 Ingu Markúsdóttur hinni ágæt-
ustu konu, ættaðri úr Sléttuhreppi.
En fljótlega eftir giftingu tóku þau
hjón að sér að veita forstöðu stóru
heimili í Borgarfirði, en komu síðan
til Reykjavíkur 1944.
En áður en lengra er haldið skal
þess getið, að Ásgeir og Inga misstu
þrjú börn, öll kornung. Tveir kjör-
synir lifa.
Ásgeir Höskuldsson gekk í póst-
þjónustuna 1945. Hann hefur gegnt
mörgum trúnaðarstörfum fyrir félag
sitt P.F.Í. m.a. formaður þess um
skeið. Ásgeir hefur einnig komið
víðar við í félagsmálum, eftir að
hann kom til Reykjavíkur. Hann var
einn af forustumönnum Þjóðvarnar-
flokk'sins á sínum tíma, sem og vitað
er. Og árið 1962 til 1966 var hann
varafulltrúi Alþýðubandalagsins í
borgarstjórn Reykjavíkur.
Ásgeir varð ekkjumaður fyrir tíu
árum, og varð það honum mikið
áfall. En þrátt fyrir það lét hann ekki
bugast. Hann heldur enn í dag reisn
sinni og stórhug. Og í þeirri von, að
svo megi áfram verða - óska ég
honum til hamingju með daginn.
Gísli T. Guðmundsson.
~r