Tíminn - 04.10.1986, Blaðsíða 12

12 Tíminn
Laugardagur 4. október 1986
MINNING
illlllllllllllllll
lllllll
illllllllllllllllllll:
lllllllllllllll
Ágústa Jónsdóttir
Fædd 28. ágúst 1900.
Dáin 25. september 1986.
Ég hafði oft hugsað um það,
hvernig ég myndi bregðast við, þegar
elskulcg amma mín yfirgæfi þetta líf.
Strax í bernsku fór ég að kvíða því.
Einu sinni sem oftar var gestkom-
andi mætur maður úr sveitinni hjá
afa og ömmu á Vatnsleysu og var
þeim tíðrætt um mann, sem var
nýlega látinn. Hann var sjötugur,
þegar hann lést. Setti ég þetta þá í
samhengi, að þeir sem ekki dæju úr
einhverjum sjúkdómi eða af slysför-
um, dæju þá úr elli um sjötugt. Og
amma átti aðeins þrettán ár eftir.
Búin að burðast með þessar áhyggj-
ur nokkra hríð, bar ég þetta upp við
ömmu og leiddi hún mig í allan
sannleikann, eins og hún átti eftir að
gera ótal sinnum síðar. Nú þegar
hún er farin 86 ára að aldri finn ég
til þakklætis yfir að hafa fengið að
hafa hana þetta lengi hjá mér. Þegar
ég kvaddi hana nokkrum dögum
áður en hún lést, þá var það hennar
ósk að mega fá hvíld sem fyrst.
Amma mín, Ágústa Jónsdóttir hús-
freyja á Vatnsleysu í Biskupstung-
um, ekkja Þorsteins Sigurðssonar
bónda er lést 11. október 1974, lést
25. september s.l. á Sjúkarhúsi Sel-
foss eftir nokkurra vikna legu þar.
Hún var andlega hress og fylgdist
ótrúlega vel með og var til hinstu
stundar með hugann hjá börnum
st'num og barnabörnum, og ekki
gleymdi hún að gera að gamni sínu
þótt máttfarin væri.
Amma fæddist aldamótaárið, 28.
ágúst í Laxárdal í Hrútafirði. For-
eldrar hennar voru Jón Þórðarson
og Hjálmfríður Árnadóttir. Þriggja
vikna gamalli var henni komið í
fóstur aö Gröf í Bitru. hjá Einari
Einarssyni og seinni konu hans Jens-
ínu Pálsdóttur. Fyrri kona Einars dó
frá sjö börnum. Jensína átti eina
dótturfyrir, Maríu Jónsdóttur. Hálf-
bróðir Maríu var Hallgrímur Jóns-
son skólastjóri Austurbæjarskólans.
Hann orti um ömmu þessa vísu,
þegar hún var á 19. ári.
Alla ladar æskan þín
eins og hlutavelta,
gættu að þér Gústa mín
Gvendar og Jónar elta.
Fósturfaðir ömmu var bóndi í
Gröf og einnig var hann fylgdarmað-
ur Marinós Hafstein sýslumanns,
bróður Hannesar Hafstein. Amma
var mjög hrifin af fóstra sínum og
talaði með hrifningu um hann, og
eiginlega vildi hún ekki vita af öðrum
föður en honum.
Átján ára fór amma fyrst til
Reykjavíkur, eftir að hafa verið
kaupakona eitt suntar á Skriðnes-
enni í Bitru. I Reykjavík bjó hún hjá
Maríu Jónsdóttur fóstursystur sinni.
Tvö sumur eftir það var hún kaupa-
kona á Langárfossi á Mýrum, sem
var útibú frá sr. Einari á Borg. Hún
fékk hæsta kaup sem Einar hafði
borgað, því ráðsmaðurinn á Lang-
árfossi Þorleifur Einarsson, kvað
ömmu svo duglega. Þaðan fór hún
til Reykjavíkur og hnýtti m.a. net
niðri í Völundi. Þangað kom Erlend-
ur Björnsson, sem bjó á Vatnsleysu
með unnustu sinni Kristínu Sigurð-
ardóttur, til að kaupa amboð. Hann
fór inn um skakkar dyr og þegar
hann sér allar þessar ungu stúlkur,
kemur honum til hugar, að hann á
að útvega tilvonandi tengdaföður,
Sigurði Erlendssyni bónda á Vatns-
leysu, kaupakonu. Kallar hann yfir
hópinn, hvort einhver hafi ekki
áhuga að fara í sveit. Þá gellur í Þuru
vinkonu ömmu: „Gústa þú vilt fara
í sveit“. Amma svarar: „Hvur segir
það?“ þegar Erlendur heyrir þetta
gengur hann hart að ömmu að slá til,
sem hún og gerði. Þá var hún 21 árs
og örlög hennar ráðin. Er Sigurður
faðir afa bað Erlend um að útvega
sér kaupakonu, þá á afi að hafa sagt
við hann: „Lindi minn, ég ætla að
biðja þig um að hafa hana ekki mjög
ljóta, það er svo leiðinlegt að vinna
með Ijótu kvenfólki". Afa varð að
ósk sinni, j>ví amma var falleg ung
Vatnsleysu
stúlka. Þessa vísu orti aðdáandi um
ömmu:
Langar fléttur fagra kinn
fæ ég rétt að skoða,
hjartað léttist hugurinn
hleypur á eftir voða.
Þegar amma kom að Vatnsleysu
þá var afi búfræðingur frá Hvann-
eyri, og búinn að vera eitt ár í
Noregi, á lýðháskóla í Voss og við
vinnu á bóndabýli. Hann var kominn
undir þrítugt, myndarlegur og
skemmtilegur maður, eins og eftir-
farandi vísur bera vitni um. Þær setti
saman Páll frá Hjálmsstöðum í
Laugardal. Amma fór með þær fyrir
mig er hún sótti mig heim til Akur-
eyrar fyrir ári síðan. Það brá fyrir
glampa í augum hennar, þegar hún
hafði þærýf ir. Önnurer á þessa leið:
Allir telja hann góðan gest
getið er víða mannsins,
hans hefur röddin heil'.að mest
heimasætur landsins.
Og hin:
Porsteinn mörgum vann í vil
vanur að kókitera,
túnum bænda bestu skil
búinn er hann að gera.
Eftir sumardvölina á Vatnsleysu
fór amma aítur til Reykjavíkur.
Þangað heimsótti afi hana oft um
veturinn og næsta vor opinberuðu
þau trúlofun sína. 18. nóvember 1922 ,
riðu þau í slagveðri frá Vatnsleysu
að Torfastöðum, ásamt Kristínu
systur afa og Erlendi, með brúðar-
skart í hnakktösku, og þar voru
þessi tvenn pör gefin saman í heilagt
hjónaband. Fimmtíu árum síðar
héldu þessi tvenn hjón upp á gull-
brúðkaup sitt með fjölskyldum og
svcitungum í félagsheimili sveitar-
innar, Aratungu. Öll þessi ár bjuggu
þau í tvíbýli að Vatnsleysu og var
samgangur mikill milli bæjanna.
Amma og afi cignuðust níu börn,
Þorsteinn dó aðeins sjö ára að aldri.
hin eru öll á lífi. Ingigerður, Sigurð-
ur bóndi á Heiði í Biskupstungum,
kvæntur Ólöfu Brynjólfsdóttur,
móðir mín Stcingcrður, varð ekkja
1966 eftir Guðna Þ. Þorfinnsson,
Einar Geir, kvæntur lngveldi B.
Stefánsdóttur, Bragi bóndi á Vatns-
leysu, kvæntur Höllu Bjarnadóttur,
Kolbeinn, kvæntur Erlu Sigurðar-
dóttur, Sigríður og Viðar, kvæntur
Guðrúnu Gestsdóttur.
Amma var sérlega falleg og ungleg
kona. Ég furðaði mig oft á því, að
hún skyldi hafa alið níu börn, því
hún var svo lítil og nett. Það kom oft
í hennar hlut að sjá um barnaskar-
ann og búið, því afi var mjög virkur
í félagsmálum og gegndi ntörgum
trúnaðarstöríum fyrir sveitunga
sína. í áraraðir var hann formaður
Búnaðarfélags íslands. Það var ckki
létt verk að fæða og klæða þennan
stóra barnahóp. Það var nú farinn að
vænkast hagurinn, þegar ég kom til
sögunnar. Ég átti því láni að fagna
að fá að vera hjá afa og ömmu á
hverju sumri fram á unglingsár og
stundum hluta úr vetri. Þegar fór að
vora, fór ég að ókyrrast og gat vart
beðið með að komast í sveitina.
Amma minntist þess oft, þegar ég
sem lítil hnáta á leið í sveitina,
sönglaði nær alla leiðina í aftursæt-
inu með andlitið klcsst á milli fram-
sætanna, eina setningu: „ég er að
fara austur". Mér er líka minnisstætt
suðusúkkulaðið, sem afi geymdi í
hanskahólfinu.Ég tala ekki um til-
finninguna, sem gagntók mig, þegar
við komum á Fellskotsholtið og við
blasti hin fegursta sýn - sveitin mín
- Vatnsleysa. Hér ætlaði ég að eiga
heima á jörðinni hans afa.
Mér fannst amma dásamlegasta
mannvera sem ég þekkti þá, og alla
tíð síðan. Alltaf tilbúin að taka mig
á hné sér og róa með mig í fanginu
og hughreysta, þegar eitthvað bját-
aði á. Ég man aldrei til þess að hún
hafi skammað mig né hreytt í mig
ónotum. Hún kom alltaf fram við
börn eins og fólk, talaði við þau, en
ekki niður til þeirra. Hún hafði líka
tíma til að hlusta og tala við þau. Það
k var gott,aþ Jeita til ömmu um ráð og
r.Wi.v.v.v.WJJ.vuu.r-r-*-'í.* « »-*•
huggun. Hún dæmdi ekki. Hún
reyndi alltaf að sjá góðu hliðarnar á
öllu og hjá öllum. Er hún heyrði
einhvern hneykslast á unga fólkinu,
löngunum þess og ástríðum, varð
ömmu þá að orði: „Enginn vill
muna sína æsku“. Amma var kát og
skemmtileg. Hló dillandi hlátri til-
búin til að gantast, jafnvel tilbúin að
taka nokkur dansspor á miðju eld-
húsgólfi við tóna frá útvarpinu, milli
þess sem við þvoðum upp og röðuð-
um diskum í skápa. Jafnvel að þvo
upp með ömmu var skemmtilegt.
Amma hafði gaman af öllum kveð-
skap og kunni ógrynni af vísum. Það
var gaman að hlusta á hana fara með
tækifærisvísur og segja frá tilurð
þeirra.
Amma var mjög ánægð með
barnahópinn sinn. Henni fannst hún
vera rík. Hún fylgdist líka mjög náið
með barnabörnum sínum og tók
þátt í lffi þeirra. Börn hennar og
tengdadætur hugsuðu afskaplega vel
um ömmu. Þau létu sér mjög annt
um hana. Hún var aldrei ein. Þó
henni fyndust dagarnir lengi að líða
í seinni tíð vegna heilsubrests og
þráði hvíld, þá var hún þakklát þeim
fyrir umhyggju þeirra. Alveg fram
til dauðadags hélt hún hcimili á
Vatnsleysu ásamt Braga syni sínum
og konu hans Höllu Bjarnadóttur og
fjölskyldu. Þegar hún var búin að
vera einhvern tíma í burtu hjá
börnum sínum til skiptis, þráði hún
alltaf að komast heim að Vatnsleysu,
þar sem hún hafði búið í 64 ár.
Ég þakka ömmu minni elskulegri
fyrir samfylgdina og fyrir alla þá ást
og umhyggju sem hún veitti mér.
Þín dótturdóttir,
Sigríður.
Horfin ertu huliðsafli á vald,
hrundin gifturíka ævi langa kveður.
Sona þinna varstu stolt og hald,
sakna munu ömmu hryggir meður.
Ég man eftir því þegar amma stóð
við koxeldavélina og hellti upp á
kaffi í týru frá olíulampanum. Við
sátum andaktug og hlustuðum á
hana segja frá merkingu íslensku
kveðjunnar og hún taldi ólíklegt að
einlægari og fallegri kveðju væri að
finna í öðrum tungumálum. En það
var ekki einungis merking kveðjuorð-
anna sem mér hefur þótt vænt um
heldur hvernig hún setti þau ávallt
fram í hjartahlýrri oggjöfulli kveðju
sinni. Kveðjuna notaði hún til að
votta umhyggju sína og væntum-
þykju en umfram allt lýsti kveðjan
lífsskoðun hennar að sælla væri að
gefa en þiggja. Það er þess vegna
sem ég veit að hún er sæl og blessuð
nú þegar við kveðjum hana í hinsta
sinni.
Ég man eftir því þegar amma sat
við saumavélina og ómur rafhlöðu-
útvarpsins í eldhúsinu truflaði ekki
samræður okkar um grundvallaratr-
iði. Hún skildi þörf barnsins fyrir
vitneskju og þreyttist ekki á að svara
spurningu um lítilsnýt atriði. Það er
sagt að sá viti ekki sem ekki spyr.
Hún var sjálf óspar á spurningar í
gegnum tíðina en spurningar hennar
tengdust fyrst og fremst umhyggju
hennar fyrir mönnum og lífi í kring-
um hana. Amma var heilsteyptur
persónuleiki. Hún gerði skýran
greinarmun á réttu og röngu og var
í öllu sanngjörn og réttlát. Amma
var laus við allan hégóma og fánýti,
hún var hrein og bein.
Ég man eftir því þegar amma sat
í eldhúsinu og sagði frá. Hún hafði
gaman af að segja frá og eftirtekt
vakti minni hennar og skýrleiki allt
fram til hins síðasta. Hún sá jafnan
skoplegu hliðarnar á hlutum og mál-
efnum enda bjó hún yfir ríkri kímni-
gáfu. Amma gladdist með glöðum.
Ég man eftir því hvernig brá fyrir
glampa í augum ömmu og hvernig
hún sló á læri sér og hallaði undir
flatt og glampinn varð að dillandi
hlátri sem enginn stóðst.
Ég man eftir því þegar afi kallaði
mig ungan og nýgiftan mann á
eintal. Hann sagði mér að ekkert
væri mikilvægara í lífi hvers manns
en lífsförunauturinn. Hann sagði
mér að hlúa að því upphafi sem til
hafði verið stofnað, hann sagði mér
Sigurveig Ólafsdóttir
Ijósmóöir frá Flatey
Fædd 12. júlí 1894
Dáin 24. scptember 1986
Kvcðjustundin er komin. Sigur-
veig Ólafsdóttir, frænka mín, lést í
Sjúkrahúsi Húsavíkur 24. þ.m.
Langt og heilladrjúgt starf er að
baki, hvfldar orðin þörf. Nú fækkar
ört í gamla frændliðinu; aldamóta -
kynslóðin safnast óðum til feðra
sinna. En hvað er það sem við
köllum dauða? Hvert getur í raun-
svarað því? Ekki presturinn, læknir-
inn né vísindamaðurinn. Við vitum
aðeins að hann er skilnaður ástvina,
lokapunktur jarðlífs okkar, lögmál
sem allir verða að lúta. Við stöndum
eftir, þakklát fyrir samfylgdina sem
var okkur skóli, einnig fyrir trygg-
lyndið og elskusemina, auðugri af
minningum.
Það þurfti áræði fyrir blásnauða
sveitastúlku norðan úr Aðaldal á
öð.um tug aldarinnar að taka sér
ferð á hendur til Reykjavíkur og
nema Ijósmóðurfræði, en þangað
hélt Veiga ein síns liðs með bjartsýn-
ina og kjarkinn í pokaskjattanum.
Þá trúi ég að frænka mín hafi stigið
fast til jarðar þegar sú ákvörðun var
tekin. Henni fylgdi jafnan hressandi
andblær svo allt virtist mögulegt í
hennar návist. Skaprík var hún og
gat verið gustmikil; henni veittist
auðvelt að greina hismið frá kjarnan-
um og fyrirleit úrræðaleysi. Én jafn-
an réð hjartahlýjan og réttsýnin
úrslitum. Heppin var hún og ham-
ingjusöm í ljósmóðurstarfinu.
Heima á Bjargi lærðu börnin
snemma að vinna. Húsbóndinn,
Hermann Jónsson, og synirnir sóttu
sjóinn, jafnvel dæturnar líka. Sex
börn komust upp og þrjú barnabörn
ólust upp á heimilinu, allt atorku-
fólk.
Fyrstu minningar mínar um Veigu
eru óljósar. Ég var barn að árum
þegar hún kom í heimsókn að
Skuggabjörgum, en hún var systir
móður minnar, Jakobínu Kristínar
Ólafsdóttur. Yfirleitt kom hún gang-
andi, hafði farið sjóleiðis frá Flatey
til Grenivíkur eða Akureyrar, síðan
t.r.í.r *.*:* « *:«■* *"» * » * ■ tvtatr.v*’.
fótgangandi á leiðarenda - eða þá
„upp á Dal“ sem kallað var, í fylgd
með póstinum yfir Flateyjardals-
heiði. Alltaf kom hún færandi hendi
í þessar heimsóknir. Kuðungar og
skeljar féllu í hlut okkar barnanna.
Þau barnagull urðu fjársjóðir okkar
dalabarnanna sem þekktum aðeins
sauðarleggi, völur og kjálka eða þá
lurkana úr skóginum til leikja. Þá
komu svuntuefnin, prjónaðar herða-
slár eða þríhyrnur hétu þær víst -
sem hún færði mömmu og móður
sinni, ömmu minni sem hjá okkur
var. Mér þótti ekki síður vænt um
þær gjafir, því við krakkarnir höfð-
um ekki öðru að miðla þeim en
óþægð og fyrirhöfn.
Á Þorláksmessu ’82 kom ég til
þeirra hjóna, Hermanns Jónssonar
útvegsbónda frá Flatey og Sigurveig-
ar konu hans. Hann var þá orðinn
rúmfastur í Sjúkrahúsi Húsavíkur,
en hún bjo í ríki sínu eins og hún
kallaði litlu íbúðina þeirra á Dvalar-
heimilinu Hvammi sem sambyggt er
sjúkrahúsinu. Hún var alltaf drottn-
ing í ríki sínu hvar sem hún bjó, slík
var reisn hennar í útliti, orðum og
gerðum.
Eftir áramótin kom hún suður í
heimsókn. Þá var hennar æðsti
draumur að fá að vera viðstödd
fæðingu. Vilyrði hafði hún fengið
fyrir því hjá ljósmóður á fæðingar-
deild Húsavíkur. Hvítan slopp
skyldi kaupa og mæta í fullum
skrúða í síðasta sinn sem hún yrði
vitni þess að nýtt líf kæmi í heiminn.
Stolt og íbyggin sagði hún mér
þessar fréttir og eftirvæntingin
ieyndi sér ekki. Hvort af þessu varð
veit ég ekki, enda búsett á öðru
landshorni. En þetta skyldi verða
innsiglið á lífsstarf hennar; þar þurfti
ekki frekari vitna við.
Mig langar að hverfa um stund í
huganum norður að Grímshúsum í
Aðaldal. Þetta er fyrir aldamót. í
lágreistri baðstofu situr þreytuleg
ekkja og hlúir að tveim dætrum
sínum ungum. Einu auðæfi hennar
eru nú ástin til dætranna og trúin á
handleiðslu guðs. Hún hefur horfst í
augu við dauðann er hann hreif
burtu eiginmanninn, Ólaf Guðna-
son, og son þeirra ungbarn. Nú er að
horfast í augu við lífið. Ekkjan heitir
Hildur Hansína Jóhannesdóttir.
Hún er amma mín og móðir Veigu.
Við flöktandi skímuna frá tólgar-
kertinu á rúmstuðlinum biður hún
bæn sem hún á oft eftir að biðja yfir
barnabörnum sínum. Þessa bæn eig-
um við öll; við höfum numið hana af
vörum ömmu, svifið frá henni inn í
svefninn. Hún er síðasta kveðja mín
til Veigu frænku er ég óska henni
fararheilla á vit hins óþekkta:
„Nú legg ég augun aftur,
ó, guð, þinn náðarkraftur
mín veri vörn í nótt.
Æ, virst mig að þér taka,
mér yfir láttu vaka
þinn engil, svo ég sofi rótt.
Þýdandi: Svcinbjöm Egilsson.
Skyldmennum öllum og vensla-
fólki sendi ég samúðarkveðju mína.
Ég veit það margar góðar minningar
frá langri ævi ættmóðurinnar sem
alltaf var drottning í ríki sínu í
mínum huga - drottning af veglynd-
inu einu.
Kristín Guðnadóttir.
*A P