Tíminn - 08.11.1986, Side 11

Laugardagur 8. nóvember 1986
Tíminn 11-
reyndin er. að ekki er lengur fært að
framleiða landbúnaðarafurðir til út-
flutnings nema í mjög litlum mæli.
Lög um framleiðslu landbúnað-
arafurða o.fl. sem samþykkt voru
vorið 1984. voru ekki aðeins mikil-
væg heldur nauðsynleg. beim varð
ekki frestað. Að vísu er ýmislegt
sem við og bændur hefðum viljað
hafa nokkuð á annan veg og illt var,
að ekki vannst tími til að ræða
frumvarpið ýtarlega við bændur. Það
var hinsvegar ekki sök núverandi
landbúnaðarráðherra. í samráði við
forystumenn bænda og samvinn-
uhreyfingarinnar var tekist á við
samstarfsflokkinn um fjölmörg atr-
iði í því frumvarpi allt fram á síðustu
stundu.
Eflaust er rétt, að æskilegt hefði
verið að hafa aðlögunartímann
lengri en fimm ár. Eftir þann tíma,
sem hafði tapast, náðist ekki sam-
komulag um lengri aðlögun.
Þrátt fyrir myndarlegt átak til
nýsköpunar í landbúnaði, ekki síst
mcð umfangsmikilli loðdýrarækt, er
ljóst, að sá samdráttur, sem óhjá-
kvæmilegur er í hinni hefðbundnu
ntjólkur- og kjötframleiðslu, mun
leiða til nokkurrar byggðaröskunar.
Einnig er ljóst. að framkvæmdin öll
er ákaflega viðkvæm.
500 milljónum króna til þess að
lagfæra fjárhagsstöðu slíkra ein-
staklinga. Það hefur bjargað mörg-
um frá því að missa íbúðina.
Með sanni má segja. að bylting
hefur orðið í húsnæðislánamálum.
Lán Húsnæðisstofnunar hafa verið
hækkuð stórlega og lengd. Þegar hin
nýju lög eru að fullu komin til
framkvæmda, eiga flestir eða allir að
geta eignast eigið húsnæði.
Satt að segja er stórfurðulegt.
hvað andstæðingunum hefur, með
yfirboðum og alröngum fullyrðing-
um, tekist að rangfæra og gera lítið
úr því sem gert hefur verið í hús-
næðismálum. Það er umhugsuna-
refni. Því verður að snúa við í
kosningabaráttunni.
í málefnuni þroskaheftra hefur
ekki síður verið mikið gert. Fjár-
magn til þess málaflokks hefur verið
u.þ.b. tuttugufaldað í tíð þessarar
ríkisstjórnar. Dvalarheimili hafa
verið byggð víða um land og aðstöðu
komið upp. Það er mikið þarfaverk.
Því verður að halda áfrani.
Nýsköpun atvinnulífs
Af öðrum mikilvægum málaflokk-
um, sem við höfum lagt áherslu á,
vil ég nefna nýsköpun í íslensku
öfgar í þessum löndum. Ríkissjóður
verður hins vegar ekki til lengdar
rekinn með halla.
Því verður heldur ekki neitað, að
sum stefnumál ríkisstjórnarinnar
hafa ekki náðst fram.
Umhverfismál
Ég vil í því sambandi sérstaklega
net'na umhverfismálin. Ákveðið var
við stjórnarmyndun að taka þau mál
föstuni tökum. Þrátt fyrir það, að
ríkisstjórn Geirs Hallgrímssonar
ákvað á sínum tíma að setja á fót
umhverfismáladeild í félagsmála-
ráðuneytinu, hefur það enn ekki
náðst fram. Þó hafa allmörg frum-
vörp um umhverfismál verið samin.
m.a. af Eysteini Jónssyni o.fl., en
þau hafa ekki náð fram að ganga.
Alexander Stefánsson vann mikið
að undirbúningi þessa máls, en án
árangurs. Ég hef nú síðustu mánuð-
ina sjálfur reynt að fá fram lágmarks
lagfæringar en árangurslaust. Þetta
hlýtur að verða eitt af mikilvægu
baráttumálunum í kosningunum
framundan.
Góðir flokksþingsfulltrúar og
gestir, ég hef varið allmiklum tíma
til þess að fjalla um störf ríkisstjórn-
arinnar, sérstaklega ráðherra Fram-
WA«;>ÓKNÁHf t.OKhD«(?W
Ég tel, að með samningum, sem
nú hafa náðst milli bænda og ríkis-
valds, um framleiðslu kindakjöts, sé
framkvæmdinni beint inn á skynsam-
lega braut. Um leið og viðurkennt
er, að einhver fækkun verður í
bændastétt, er nauðsynlegt að
stjórna þeirri fækkun þannig, að hún
verði þar sem sauðfjárræktar er síst
þörf af byggðaástæðum eða land-
kostir þannig, að hún er óæskileg. Á
sumum svæðum mun þetta valda
sársauka, en skynsamlegra er að
taka þannig á málum fremur en að
fækka suðfé hjá bændum öllum,
þannig að fáir eða engir hafi lífsbjörg
af búfjárrækt.
Auknum erfiðleikum veldur að
matarvenjur breytast ört. Kjöt-
neysla dregst saman og feitt kjöt er
varla lengur talið mannamatur, að
því er virðist. Af hollustuástæðum
eykst nú neysla á fiski og mögru
kjöti. Tilgangslaust er að berjá
höfðinu við steininn og neiía þessum
staðreyndum. Bændur og vinnslu-
stöðvar verða að mæta kröfum neyt-
enda.
Sveiflur munu verða í loðdýra-
ræktinni. Það vissum við þegar
undirbúningur hófst 1979. Þeim þarf
að mæta með verðjöfnun.
E.t.v. kann sumum að þykja það
nokkur bjartsýni, þegar ég lýsi þeirri
sannfæringu minni, að með sam-
stilltu átaki bænda og stjórnvalda sé
unnt að stýra landbúnaðinum út úr
núverandi erfiðleikum þannig, að
hann verði ekki síður öflug atvinnu-
grein eftir en áður.
Að sjálfsögðu hefði verið auðveld-
ara fyrir okkur framsóknarmenn að
fara ekki með landbúnaðarmálin við
þessar aðstæður. Við hlupum hins
vegar ekki frá þeim vanda fremur en
öðrum. Það mega bændur landsins
og vita, að ólíkt hefði verið með þau
mál farið í annarra höndum.
Félagsmál
Eftir stjórn Alþýðubandalagsins á
félagsmálum voru verulegir erfið-
leikar á ýmsum sviðuin þeirra, ekki
síst í húsnæðismálum. Á misgengi
launa og fjármagnskostnaðar, sem
hófst á miðju ári 1982, hafði ekki
verið tekið í tæka tíð. Afleiðingarnar
reyndust mörgum húsbyggjanda
dýrkeyptar. í tíð Alexanders Stef-
ánssonar hefur verið varið u.þ.b.
atvinnulífi. Á árinu 1984 flutti ég
tillögur í ríkisstjórninni um sérstaka
heimild til erlendrar lántöku fyrir
þá, sem í fiskeldi ráðast, langt um-
fram það sem almennt er leyft.
Halldór Ásgrímsson fékk breytt lög-
um um Fiskveiðasjóð þannig að
sjóðnum er heimilt að veita ábyrgðir
vegna fiskeldis, og hefur það verið
gert í allríkum mæli. Ég skipaði
einnig fiskeldisnefnd til þess að gera
tillögur um lög og reglur fyrir þessa
nýju, mikilvægu atvinnugrein. Hafa
þegar tvenn lög verið samþykkt.
Sérstökum rannsóknarsjóði, sem
styrkir rannsóknir til nýsköpunar í
atvinnulífi, var að minni tillögu kom-
ið á fót. Sá sjóður hefur reynst
mikilvægur.
Þróunarfélag íslands var stofnað
fyrst og fremst að okkar tillögu. Ég
er sannfærður um, að það getur
reynst mjög mikilvægt í nýsköpun
atvinnulífsins. Of mikil íhaldssemi
og hræðsla við það, sem nýtt er, má
þá ekki ráð aí stjórn þess.
Þannig gæti ég lengi haldið áfram
að telja ýmis mikilvæg málefni, sem
í okkar höndum hafa verið eða við
fengið framgengt. Tíminn leyfir það
þó ekki.
Velferðarkerfið
Með þessu yfirliti er ég ekki að
halda því fram, að ráðherrar Sjálf-
stæðisflokksins hafi ekki komið
ýmsu góðu til leiðar. Það hafa þeir
gert og í flestum tilfellum hefur
samþykki beggja flokka verið nauð-
synlegt, þegar um mikilvægt mál
hefur verið að ræða.
Þegar þessi ríkisstjórn var
mynduð, óttuðust margir að mjög
yrði úr velferðarkerfinu dregið. Svo
hefur þó ekki orðið. Reyndin er, að
kostnaðar við heilsugæslu, trygging-
ar og menntakerfið hefur farið vax-
andi svo að áhyggjum veldur.
Ríkisfjármálin hafa ekki verið í
okkar höndum en um slík mál verður
að sjálfsögðu að vera víðtækt sam-
starf og samstaða. Við framsóknar-
menn höfum ekki verið talsmenn
þess að draga úr tekjuöflun ríkis-
sjóðs. Staðreyndin er, að endar ná
einfaldlega ekki lengur saman.
Skattheimta hér á landi er nú orðin
aðeins rúmlega helmingur af því,
sem hún er í Noregi og Svíþjóð. Ég
er alls ekki að mæla með slíkri
skattheimtu. Hún er komin út í
sóknarflokksins. Það hef ég talið
nauðsynlegt því um það mun verða
fjallað í kosningabaráttunni, störfin
munu verða vegin og metin. Ég geng
ánægður með störf framsóknar-
manna og ríkisstjórnarinnar fyrir
dóm kjósenda. Það getum við öll
gert.
í kosningabaráttunni er þó ekki
síður nauðsynlegt að setja fram
ákveðna og markvissa stefnu. Um
þá stefnu vil ég nú fara fáum orðum.
Efnahagsmálin
framundan
Þótt mjög mikið hafi áunnist í
efnahagsmálum, er langt frá því að
vegurinn framundan sé sléttur og
beinn. Sáralítið má út af bera til
þess, að verðbólgualda rísi á ný, og
erlendar skuldir fari vaxandi.
Að mati Þjóðhagsstofnunar mun
aukning þjóðarframleiðsiu á næsta
ári verða töluvert minni en á þessu
ári, líklega aðeins rúmlega tveir af
hundraði. Það ætti þó að veita
svigrúm til þess að treysta þann
kaupmátt sem áunnist hefur, og er
sá hæsti í sögu þessarar þjóðar.
Einnig á að vera unnt að bæta kjör
þeirra, sem við lægstu launin búa.
Þetta er í hnotskurn stefna okkar
framsóknarmanna í launamálum. Ef
um slíkt næst samstaða, á jafnframt
að vera unnt að draga enn úr verð-
bólgu, þannig að hún verði á næsta
ári aðeins um 4-5 af hundraði. Þá
næst hið langþráða markmið margra
ríkisstjórna, að verðbólga hér á
landi verði svipuð og í nágranna-
löndum okkar. Þá eiga erlendar
skuldir einnig að fara lækkandi og
stöðugleiki að skapast í efnahagslíf-
inu, ekki síst, ef sparnaður vex, eins
og gerst hefur á þessu ári. Það er í
fáum orðum stefnan í efnahagsmál-
um.
Styrkja ber grundvöll
atvinnulífsins
Batann er einnig nauðsynlegt að
nota til þess að styrkja grundvöll
atvinnulífsins.
[ sjávarútvegi vil ég sérstaklega
nefna erfiðleika allmargra frysti-
húsa. Þegar hafa verið gerðar ráð-
stafanir til þcss að aðstoða þessi hús.
Ég óttast að töluvert meira þurfi ef

duga skal. Þetta er ekki eingöngu
tnikilvægt byggðamál. Það ér einnig
mál þjóðarbúsins og framleiðslunnar
í heild. Með víðtækri fjárhagslegri
endurskipulagningu, skuldbreytingu
og mikilli lengingu lána er hægt að
gera langflestum þessara húsa kleift
að rétta úr kútnum með vaxandi afla
og hækkandi verði á erlendunt
mörkuðum. Þetta er forgangsverk-
eíni.
í landbúnaði ber að halda áfram
markvisst á þeirri braut, sem hefur
verið ákveðin. Hitt boðar aðeins
aukinn vanda. Að sjálfsögðu ber að
vinna að aðlögun landbúnaðarins að
búháttabreytingum í ntjög nánu
samstarfi við bændur og fulltrúa
þeirra.
I húsnæðismálum er svo góðurn
áfanga náð, að ekki er þörf á miklu
þar til viðbótar að sinni. Yfirboð
stjórnarandstöðunnar eru mark-
leysa. Fyrst og fremst er þörf á að
kynna vel það sem gert hefur verið
og tryggja framkvæmd hinna nýju
laga.
1 málefnum þroskahcftra ber að
halda áfram á sömu braut og verið
hefur og bæta þannig jafnt og þétt
aðstöðu þeirra, sem eiga erfitt í
lífsbaráttunni. Það er skylda velferð-
arþjóðfélags.
Nýsköpun atvinnulífs
Nýtingu náttúruauðlinda, al-
menna iönvæðingu og nýsköpun í
íslcnsku atvinnulífi verður cnn aö
auka. Möguleikar eru margir. Sumt
er komið á sæmilegan rekspöl, eins
og t.d. loðdýrarækt. Fiskeldi mun
einnig vaxa mjög á næstu árum. Þar
hefur mikið starf verið unnið, en
betur má ef duga skal.
Mikill vöxtur getur orðiö í ferða-
mannaþjónustu. Áætlanir á þeim
sviðum er nauðsynlegt að endur-
skoða. Þótt sjálfsagt sé að sníða
stakk cftir vexti í þeim málunr getur
þjónusta við ferðamenn orðið einn
mikilvægasti atvinnuvegur þessarar
þjóðar, ef rétt er að málum staðið.
Til þess að standa frcmstu þjóðum
á sporði, og ná eðlilegum hlut af
batnandi lífskjörum, er jafnfram
óhjákvæmilegt að við höslum okkur
völl á sviði hátækni. Þeim sem sáu
nýlega sýningu tölvunarfræðinema,
er Ijóst, að það eigum við að geta.
Ótrúlegur kraftur býr í því unga
fólki. Það er sannfæring mín, að
möguleikarnir séu miklir, sérstak-
lega í gerð hugbúnaðar. Að því
viljum við framsóknarmenn stuðla.
Til þess að svo megi vcröa, cr
óhjákvæmilegt að bæta menntakerf-
ið og auka rannsóknir á ýmsum
mikilvægum sviðum. Nýleg skýrsla
Efnahags- og framfarastofnunar
Evrópu um íslenska menntun vekur
verulegan ugg í mínu brjósti. Ég
óttast, að menntakerfið hafi ekki
þróast með hinum gífurlegu tækni-
og þjóðfélagsbreytingum. Bætt
menntun sem fullnægir kröfum hins
nýja tíma og auknar rannsóknir
verða forgangserkefni.
Byggðamál
Á undanförnum árum hefurorðið
veruleg byggðaröskun. Það hefur
reyndar ætíð gerst, þegar erfiðleikar
hafa verið í sjávarútvegi og landbún-
aði. Með batnandi tíð mun þetta
eflaust lagast að nokkru. Þó óttast
ég að svo verði ekki að fullu, m.a.
vegna þess, að vaxtarmöguleikar í
landbúnaði og sjávarútvegi cru tak-
markaðir. Sjálfstæðogöflugbyggða-
stofnun er því nauðsynleg. Skýrslu
byggðanefndar þingflokkanna ber
og að taka til ýtarlegrar athugunar.
í þessu sambandi er mikilvægt að
Ijúka endurskoðun á skiptingu verk-
efna og tckna á milli ríkis og sveitar-
félaga. Það ber að gera þannig að
framkvæmd og fjárhagsleg ábyrgð
verði sem mest á einni og sömu
hendi. Ég óttast, að enn muni verða,
lítið úr slíkri tilfærslu á meðan
sveitarfélögin eru mörg og máttlítil.
Ég tel því, að sú hugmynd nefndar-
innar að setja á fót þriðja stjórn-
sýslustigið, sé athugunarverð.
Til þess verður flokkurinn að taka
afstöðu. Hugmyndin um byggingu
stjórnsýslustöðva sem víðast um
landið er mjög áhugaverð og hlýtur
að verða eitt af okkar baráttumálum.
Velferð
Velferðarkerfið viljum við
styrkja. Það er kjarni þess jafnræðis
og öryggis, sem við viljum hafa með
öllum þegnum landsins, óháð bú-
setu, aldri og atvinnu. Það er hins
vegar að komast í þrot. Tekjur
hrökkva hvergi nærri fyrir gjöldum.
Kostnaður við þetta kerfi mun þó
jafnt og þétt aukast eftir því sem
ævilíkur lengjast og öldruðum
fjölgar. Því er jafnframt óhjákvæmi-
legt, að endurskoða alla tekjuöflun
ríkisins. Tekjuskatti og söluskatti er
stórkostlega ábótavant í
framkvæmd. Það vekur furðu hve
seint og treglega gengur að fá endur-
bætur gerðar. Ég vil aðeins nefna
fáein atriði, sem mér virðast augljós.
Skattamál
Viðurlög vegna skattsvika verður
að herða stórlega, m.a. svifta ntenn
atvinnuleyfi, a.m.k. við ítrekað
brot. Heimila ber skattstjórum að
áætla tekjuskatt eftir efnum og á-
stæðum. Lög um tekjuskatt tel ég,
að einfalda beri, fækka undanþágum
og löglegum tilfærslum, sem í raun
leiða til skattsvika. Við framsóknar-
menn höfum þegar samþykkt að
taka upp virðisaukaskatt. Nauðsyn-
legt er að framkvæma hann þannig,
að hann valdi sem minnstri hækkun
á framfærslukostnaði heimilanna.
Það ersannfæring mín, að stórlega
ntegi auka tekjur ríkissjóðs og sveit-
árfélaga með betri skattalögum og
stórhertri innheimtu. Við munum
setja fram ákveðnar, mark'ússar til-
lögur i þessum efnum.
Umhverfismál
Ég hef áður nefnt, að ekki tókst á
þessu kjörtímabili að skipa umhverf-
ismálum eins og nauðsynlegt er.
Viðkvæm náttúra þessa lands krefst
þess þó, að vel sé að þeim málum
staðið. Hún þolir m.a. illa stóraukið
álag ferðamanna.
Þessi ntál eru auk þcss ekki lengur
einangrað innlent fyrirbæri. Mengun
og spilling umhverfis- og náttúru er
orðiö alþjóðlegt vandamál. Við ís-
lendingar höfum verið svo lánsamir,
m.a. vcgna fjarlægðar frá rnegin-
landi, að liafa að mestu verið lausir
við niengun frá umheiminum. Ólík-
legt er, að svo verði um alla framtíð.
Ljóst er orðið að notkun kjarn-
orku bæði í stríði og friði stofnar
umhverfi mannsins og manninum
sjálfum í stórkostlega hættu. Mjög
stór kjarnorkuvinnslustöðsem Efna-
hagsbandalagið ráðgerir að byggja í
Norður-Skotlandi gæti, ef slys
verður, eytt lífi í hafi og á landi á
mjög stóru svæði í Norður-Evrópu,
svo dæmi sé nefnt.
Okkur íslendingum ber því ekki
aðeins að koma okkar eigin málum
í lag heldur einnig, að gerast virkir
þátttakendur í baráttu umhverf-
isverndarmanna um heim allan.
Ráðuneyti umhverfismála verður að
setja á fót. Því verður að veita
heimildir til að skipa svo fyrir í þeim
málum að dugi.
Utanríkismál
Þótt við framsóknarmenn höfum
árum saman farið meö utanríkismál,
hefur mér oft þótt flokkurinn heldur
afskiptalítill af þeim málum, jafnvel
svo að ætla mætti, að þau kæmu
okkur ísiendingum heldur lítið við.
Þetta er löngu liðin tíð. Við íslend-
ingar erum orðnir svo háðir umheim-
inum, að heita má að við og hann
séum runnin saman í eitt. Það er
vandasöm staða, sem krefst mikillar
aðgæslu. Til þess að varðveita okkar
þjóðareinkenni og sjálfstæði er
nauðsynlegt að huga vel að sam-
skiptum okkar við umheiminn og
leitast við að hafa áhrif á gang rnála
til betri vegar. Það er ekki aðeins
okkar réttur, heldur skylda.
Þótt eðlilegt sé að taka þátt í
varnarsamtökum vestrænna þjóða,
ber okkur, að mínu mati, að móta
sjálfstæða stefnu í utanríkismálum.
Við tókum t.d. lítinn sem engan þátt
í því að móta stefnu Atlantshafs-
bandalagsins í hermálum en tökum
við því, sem góðu og gildu, sem aðrir
ákveða. Hver er t.d. afstaða okkar
íslendinga til stjörnustríðsáætlunar
Bandaríkjanna? Ég get ekki sætt
mig við, að sú áætlun, sem margir
færustu vísindamenn telja reyndar
draumóra eina, leiði til stóraukins
kjarnorkuvopnakapphlaups eða
komi í veg fyrir langþráð samkomu-
lag um fækkun eða jafnvel útrým-
ingu kjarnorkuvopna.
Fundur leiðtoga stórveldanna
færði okkur heim sannir um það hve
við og öll lönd heims erum háð því,
að samkomulag náist um að hverfa
af braut hins vitfirrta kjarnorku-