Tíminn - 16.04.1987, Blaðsíða 3

Páskablað
Tíminn 3
Bjarni Thorarensen amtmað
ur og skáld.
ósköpum sem Símon og Guðrún
Hjálmarsdóttir vilja vera láta.
Þeir mega sem best hafa hist
þannig að minna færi fyrir því,
og þá án þess að heimilisfólki
Bjarna þyrfti að verða það sér-
staklega minnisstætt, enda hafa
vafalaust margir gestir sótt heim
amtmanninn á Möðruvöllum.
Enn fremur er naumast hægt
að ganga þegjandi fram hjá
frásögn Guðrúnar Hjálmars-
dóttur í þessu efni. Hún ólst upp
með föður sínum og dvaldist
með honum þar til hann lést, og
var hún þá komin hátt á fertugs-
aldur. Að vísu hefur hún ekki
munað þetta sjálf, því að hún
fæddist ekki fyrr en 1839, en
vegna hinna nánu kynna hennar
af föður sínum er mjög ósenni-
legt að hún hefði sagt svo
afdráttarlaust frá för hans til
Möðruvalla á fund Bjarna ef
hún hefði ekki haft fyrir sér
einhver ummæli hans sjálfs þar
að lútandi. Þó að veigamiklar
skekkjur séu í frásögn hennar
þarna af sauðaþjófnaðarmálinu,
ef borið er saman við málskjölin,
eru þær þó þess eðlis að þar eru
eingöngu á ferðinni atriði sem
annað tveggja hafa auðveldlega
getað brenglast í minni hennar,
eða þá þeirrar tegundar að
hvorki er hægt að sanna þau né
afsanna. Það er líka athyglisvert
í frásögn hennar að hún segir
aðeins frá öðrum samkveðlingi
þeirra (Vondir menn með véla-
þras...), en getur hins ekki.
Eftir stendur þá sú röksemd
Jóns Helgasonar að í þeim sam-
kveðlingi sé augljóst að gert hafi
verið ofan við en ekki neðan
við, sem dugar þó ekki ein sér til
að hrinda öllum heimildunum.
Það verður að hafa hugfast að
hér voru engir venjulegir rím-
skussar að verki, heldur hvorki
meira né minna en tvö af mestu
skáldum þjóðarinnar.
Niðurstaða þessara athugana
verður því sú að nægilegar heim-
ildir séu fyrir hendi til að álíta að
vísan Vondir menn með vél-
aþras o.s.frv. geti verið orðin til
við fund þeirra Bjarna og
Hjálmars. Hvort þeir hafa hist á
Möðruvöllum eða einhverjum
öðrum stað, og með hve miklum
ósköpum fundur þeirra kann að
hafa orðið, verður hér hvort
tveggja að láta liggja á milli
hluta. Hins vegar má telja það
líklegt að Hjálmar hafi leitað til
amtmanns um það að fá réttan
hlut sinn af sauðaþjófnaðar-
ákærunni, en árangurslaust.
Hann dró fram heimild sem
sýnir að síðari helmingur fyrri
samkveðlingsins (þ.e. Hæg er
leið til helvítis, hún er undan
fæti) er sannanlega eldri en frá
þessum tíma, því að hann kemur
fyrir í bréfi frá Bjarna til Gríms
Jónssonar frá 1836 og er þar
sagður vera þýðing Björns Jóns-
sonar í Lundi á latnesku vísu-
orði, „facilis descensus Averni.“
Telur Jón Helgason þetta sýna
að bæði sögurnar um tilorðningu
fyrri vísunnar, sem þeir eiga að
hafa kveðið saman, og vísunnar,
sem Hjálmar á að hafa kveðið í
Grafarósi, séu tóm endileysa.
Sömuleiðis ályktar hann að í
síðari vísunni sé augljóst að gert
hafi verið ofan við en ekki
neðan við; hún geti því ekki
verið fram komin á þann hátt
sem munnmælin hafi viljað vera
láta. Þá vitnar hann líka í um-
mæli Steinunnar dóttur Bjarna,
þar sem hún segist aldrei hafa
vitað til þess að Hjálmar kæmi
að Möðruvöllum. Kemst hann
síðan að þeirri niðurstöðu að
allar þessar sagnir séu markleysa
ein.
Einnig hefur Sigurður Guð-
mundsson skólameistari vikið að
þessu og haldið fram sömu skoð-
un (í Samtíð og sögu, 3. bindi).
Bætir hann við þeim upplýsing-
um að Hildur dóttir Bjarna hafi
líka látið hafa eftir sér að Hjálm-
ar hafi aldrei að Möðruvöllum
komið.
Hér kann þó að vera fulldjúpt
í árinni tekið, því að eins og
komið er fram hér að framan er
vitað með vissu að Bjarni hefur
haft bein afskipti af máli
Hjálmars. Líka gætir Jón Helga-
son þess ekki að vísurnar eru
eftir sitt hvorri heimildinni í
útgáfunni frá 1884. Sömuleiðis
má ekki láta frásögn Símonar
villa fyrir sér, því að allur blær
hennar ber það með sér að hún
er mjög munnmælakennd. Þess
vegna er sennilega óhugsandi að
treysta því sem hann segir þar
að þeir Hjálmar og Bjarni hafi
setið saman kvöldstund á
Möðruvöllum við hávaðasamar
umræður um skáldskap Hjálm-
ars og samkveðlingagerð.
En á hinn bóginn er á það að
líta að við vitum að Hjálmari
hefur af einhverjum ástæðum
verið mjög í nöp við Bjarna.
Sést það af því hve hörðum
orðum hann fer um Bjarna og
skáldskap hans í kvæðinu Amt-
mannavísur, sem virðist ort við
andlát hans 1841.
Hið eina, sem kunnugt er um
og hægt er að giska á að hafi
getað orðið til að valda þessari
óvild, eru ummæli Lárusar
Thorarensens sýslumanns Skag-
firðinga í stefnu hans frá 14.
sept. 1839, en þar kemst hann
svo að orði að amtmaður hafi
boðið sér að höfða lögsókn gegn
þeim Hjálmari og Guðnýju.
Yrði þá að ætla að Hjálmar hafi
skilið þau ummæli svo að Bjarni
hafi ráðið því að dómur var
kveðinn upp yfir honum.
Heldur virðist þó vafasamt að
útskýra óvild Hjálmars í garð
Bjarna með þessu atriði einu
saman, og auk þess er á það að
líta að margsinnis kemur fram
að Hjálmar hefur verið höfð-
ingjadjarfur að eðlisfari og ó-
feiminn við þá sem voru hærra
settir í mannfélagsstiganum. Er
raunar fátt líklegra en að hann
hafi getað tekið það upp hjá sér
að halda á fund Bjarna til að tala
máli sínu við hann.
Og þó að Bjarni sé víðast
talinn hafa verið svarinn and-
stæðingur allra sakamanna, þá
má eigi að síður vel vera að hann
hafi vitað einhver deili á Hjálm-
ari og kveðskap hans, og því
hafi hann verið fús til að reyna í
honum þolrifin á því sviði.
Heimildin um að dætur
Bjarna hafi ekki vitað til þess að
Hjálmar kæmi að Möðruvöllum
sker heldur ekki úr í þessu efni
þegar betur er að gáð. Bæði hafa
þær verið ungar á þessum tíma
(Steinunn f. 1824 og Hildur
1835), og einnig er með öllu
óvíst að fundur þeirra Hjálmars
og Bjarna hafi orðið með þeim
Landeigendur smáir og stórir
GIRÐING ER VÖRN
FYRIR VIÐKVÆMAN GRÓÐUR
Pú færð allar tegundir af
GIRÐINGAEFNI í BYKO
Járnstaurar, tréstaurar,
gaddavír og girðinganet af öllu tagi.
Motio®
Hcxagonal
BYGGINGAVORUVERZLUN BYKO
SKEMMUVEGI
KÓPAVOGS
VEGI 2 SÍMI:41000
Lux Ursus®