Tíminn - 16.04.1987, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Aftidc; 5
Páskáblaö
UTRYMINGAR
HERFERÐ
GEGN
• •
DONSKUM
BÆNDUM
- þúsundaherskarar umhverfistrúboða hafa
loks fundið sinn andskota -
bændurna sem nú er verið að útrýma!
Nýlega birtist í danska
blaðinu Information grein
eftir Ejnar Jensen, fyrrum
skólastjóra Kjærgard land-
búnaðarskóla. Þar dregur
hann upp þróun og hrun
dansks landbúnaðar síðustu
300 árin og skýringu á því
hvernig komið er.
að lítur út fyrir að vera orðin
regla að afdrifaríkustu atburðir
í dönskum landbúnaði eigi sér
stað á níunda áratug aldarinnar.
- 1682 tók Kristján V. af
skarið og tryggði rétt smábýl-
anna.
- 1784 varð stjórnlagarof sem
tryggði það að umbætur á stöðu
bænda tóku rétta stefnu.
- 1882 voru stofnuð fyrstu
samvinnufyrirtækin. Bændur
tóku sjálfir stjórnina í sínar
hendur.
- Á yfirstandandi áratug 20.
aldarinnar eru að eiga sér stað
átakanlegustu breytingar sögu-
nnar í dönskum landbúnaði. f>að
líður að leikslokum.
Réttur bænda tryggður
- og endurbætur
Höfundur rekur síðan aðdrag-
anda og afleiðingar áðurnefndra
atburða.
Eftir að einveldi komst á
stefndi þróunin í þá átt að Ieggja
niður smábýli og þorp bænda.
Nýja aðalsstéttin átti að berast
mikið á til að varpa ljóma á hirð
konungs og til að hafa ráð á því
greip hún til þess ráðs að stækka
landareignir sínar með því að
leggja niður smábændabúskap.
En kóngurinn og embættis-
menn hans sáu í þessu atferli
ógnun gegn valdajafnvægi og
matvælaöflun í landinu. Þar af
leiðandi bannaði kóngur að
lagður yrði niður smábúskapur-
inn og gaf út þá tilskipun 1682
að þegar losnaði ábúð á leig-
ujörð yrði annar ábúandi að
hafa tekið við innan tveggja ára.
Leigujarðir voru lagðar niður
eftir 1682, en þá var líka meira
land tekið til ræktunar, svo að
fjöldi smábýlanna var sá sami,
60.000, og flest bændaþorpin
héldust í byggð. Bændurnir á
leigubýlunum nýttu 85-90%
ræktaðs lands og bændaþorpin
ráku landbúnaðinn í samvinnu.
Kóngurinn og aðallinn áttu 98%
Taflið er búið og leikurinn
tapaður. Dönskum sjálfseign-
arbændum útrýmt og rauð-
grænn og miðstýrður sam-
yrkjubúskapur tekur við.
Sáðmaðurinn, málverk eftir
danska kirkjumálarann Joak-
im Skovgaard, málað 1918.
Myndin er í eigu Búnaðar-
banka íslands. Stritandi
danskur bóndi sem yrkir jörð
sína er hér málaður í líki
Krists.
jarðnæðisins en ræktuðu aðeins
10-15% landsins sjálfir með því
að nýta plægingaskyldu leigulið-
anna.
Þetta fyrirkomulag hélst
óbreytt til í kringum 1750. Þá
var farið að skipta jörðunum,
bændur fluttu burt og samvinnu-
reksturinn lagðist niður. Ráð-
gjafar konungs, sem flestir voru
útlendir, fengu hann til að ganga
lengra í að breyta ríkjandi kerfi.
Sumir landeigendur voru því
meðmæltir en fleiri voru andvíg-
ir. Þeir höfðu ekki trú á því að
bændur væru færir um að hafa
hið minnst vit fyrir sér sjálfir,
þeir væru heimskir, latir, for-
drukknir og ýmislegt annað.
Deilan var hörð.
1784 komast hins vegar réttir
menn til valda við stjórnlagarof
og bjarga enn einu sinni dönsk-
um landbúnaði. Þessir menn
höfðu trú á frelsi og hæfileikum
frjáls fólks til að sjá sér farborða
og leysa af höndum verkefni.
Haldið var áfram að koma á
endurbótum af enn meiri ákafa
og átthagafjötrarnir leystir án
mikilla deilna. Herskylda - og
lausn frá henni var nú í höndum
fógeta, amtmanna og heryfir-
valda.
Bændur vakna til
vitundar um mátt sinn
og megin
Upp úr 1800 ríður hver ógæf-
an eftir aðra yfir landið og
endurbótavinnan leggst niður.
Það er ekki fyrr en um miðja 19.
öldina sem aftur kemst hreyfing
á, en þá blása ýmsir vindar um
þjóðfélagið. Trúarleg, þjóðfé-
lagsleg og þjóðernisleg hreyfing
á sér stað og 1849 fær bænda-
stéttin kosningarétt. En aukin