Tíminn - 24.10.1987, Blaðsíða 11

Laugardagur 24. október 1987
Tíminn 11
VETTVANGUR
llllllllllllllllllllillllllllllllllllll
Skúli G. Johnsen og Katrín Fjeldsted:
Eru forvarnir klisja?
Athugasemdir viö viötal viö Gunnar Sigurösson, yfirlækni
Þriðjudaginn 28. júlí, $1. var birt
viðtal í blaðinu við Gunnars Sig-
urösson, yHrlækni.
Af því tilefni vilja undirrituð
koma á framfæri cftirfarandi at-
hugasemdum:
I inngangi að viðtalinu kcmur
fram sá misskilningur, að í skýrsl-
um borgarlæknis sé samanburður
við sjúkrakostnað í Stokkhólmi.
Svo er þó ekki. Borgarlæknisem-
bættið bar saman sjúkrarúmanotk-
un Islendinga annars vegar og íbúa
í Stokkhólmsléni hins vegar og
þróunina á því sviði síöasta áratug-
inn. Enginn samanburður hefur
verið gerður á sjúkrakostnaði í
Stokkhólmi og á íslandi. Kostnað-
arathuganir, sem fjallað var um í
viðtalinu og greint frá á fundi
heilbrigðisráðs í byrjun júlímánað-
ar, voru athuganir á kostnaði við
hina ýmsu þætti heilbrigðisþjón-
ustu, sem veitt er Reykvíkingum á
tímabilinu 1982-1985. Áður höfðu
verið birtar í tímaritinu Sveitar-
stjórnarmál sömu athuganir fyrir
tímabilið 1970-1981, en ekki er
ætlunin að birta hina fyrri, fyrr en
allar upplýsingar fyrir árið 1986
liggja fyrir. Yfirlæknirinn telur, að
útreikningum borgarlæknis sé ekki
að treysta, því að kostnaður sem
ekki tengist beint sjúkrahússrekstr-
inum sé ekki tekinn út úr dæminu.
Hér er átt við kostnað vegna
göngusjúklinga og kostnað við
kennslu heilbrigðisstétta. Þessu er
þannig til að svara, að upphæðir
þær sem hér um ræðir skipta litlu
máli, því þær eru aðeins lítið
brotabrot af rekstrarkostnaði
sjúkrahúsa.
Hins vegar skal hér tekið undir
það sjónarmið, að æskilegt væri,
að sjúkrahúsin fengju greiddan
sannanlegan útlagðan kostnað við
rannsóknir og meðferð utanspít-
alasjúklinga og ættu þau því að
leggja áherslu á að fá breytt töxtum
þeim, sern eru ákveðnir af dag-
gjaldanefnd sjúkrahúsa eða ráðast
af samningum við sjúkrasamlögin í
landinu. Einnig skal tekið undir
það sjónarmið að verkleg kennsla
nemenda í heilbrigðisstéttum, sem
að miklu leyti fer fram á sjúkrahús-
um, ætti að greiðast af viðkomandi
skólum í ríkari mæli en nú er.
Lögð skal á það áhersla, að
tilgangurinn með athugunum borg-
arlæknisembættisins á þessu sviði,
er að fá fram upplýsingar um þrjú
megin atriði, sem ekki voru áður
kunn:
Skúli G. Johnsen
1. Að draga saman á cinn stað úr
sannkölluðum frumskógi greiðslu-
leiða rekstrarfjár, sem er við lýði
hér á landi eina heildartölu um
kostnað fyrir heilbrigðisþjónustu
við íbúa eins byggðarlags. Þessar
upplýsingar hafa ekki legið fyrir
annars staðar.
2. Að athuga kostnaðarbreytingar
við hina ýmsu þætti í þjónustunni
yfir tiltekið tímabil. Hér skiptir
mestu máli að reikningsskil séu
sambærileg frá ári til árs. Það sem
hefur vakið sérstaka athygli í því
sambandi, er hve kostnaður við
sjúkrahússþjónustu Reykvíkinga
hefur vaxið mikið í samanburði við
kostnað við þjónustu utan sjúkra-
húsa.
3. Að skoða breytingu á vægi
hinna ýmsu þátta í kostnaðinum.
Þar vekur athygli að hlutur sjúkra-
hússkostnaðar í heildarkostnaði
við heilbrigðisþjónustu Reykvík-
inga, sem hækkaði á árabilinu
1970-1981 úr 66,2% í 75%, hefur
heldur lækkað hin síðari ár. Hins
vegar hefur hlutur lyfjakostnaðar
hækkað verulega eða úr 8,3% 1981
í 12,3% 1985.
Til þessara tveggja liða, sjúkra-
hússkostnaðar og lyfjakostnaðar,
fóru árið 1985 samtals 83% af
öllum kostnaði við heilbrigðisþjón-
ustu fyrir Reykvíkinga. Ekki verð-
ur annað séð af viðtalinu við yfir-
lækninn, en að hann sjái miklum
ofsjónum yfir þeim kostnaði sem
leiðir af heilsuvernd og starfi
heilsugæslustöðva. Telur hann. að
ekki hafi verið færð nægjanleg rök
fyrir því að hagkvæmt sé að auka
hlut þessara þátta. Það er vissulega
óþarfi að sjá ofsjónunt yfir þessuni
kostnaði, því áriö 1985 var hlutur
Heilsuverndarstöðvarinnar og
heilsugæslustöðvanna samanlagt
einungis 1,6% af hcildarkostnaði
við heilbrigöisþjónustu Kcykvík-
inga.
Það scm við viljum sérstaklega
gcra athugasemd við og lýsa undr-
un okkar yfir, er að yfirlæknirinn
virðist ekki gera sér grein fyrir gildi
forvarnarstarfs í heilbrigðismálum
nú á dögum. Talar hann um klisjur
í því sambandi og gefur í skyn, að
væru forvarnirnar krufnar til
mergjar þá myndi koma í ljós, að
þýðing forvarna og hcilsuvcrndar
hafi vcrið blásin út umfram það
sem raunhæft mcgi tcljast.
Þessar yfirlýsingar yfirlæknisins
sæma illa manni í hans stööu og
geta varla verið meintar í alvöru.
Skal nú grein frá nokkrum alkunn-
um staðreyndum í þessu sambandi:
Flcstir hinna alvarlcgu smitsjúk-
dóma cru horfnir úr þjóðfélaginu
með auknu hrcinlæti, bættum að-
búnaði og næringu og með bólu-
setningum. Mæðradauði og annar
varanlegur skaði af völdum barns-
fæðinga er nú hverfandi m.a. vcgna
þess aö mæðravcrnd á íslandi cr
alhliða og vcl skipulögð. Bætt
tækni við fæðingarhjálp á hér einn-
ig hlut að máli. Hér á landi cr
burðarmálsdauði af sömu ástæðum
einungis 6-8 af þúsundi, cn mcðal
annarra ríkra iðnaðarþjóða, þar
sem mæðravcrndin cr vcrr skipu-
lögð er ungbarnadauði hærri.
Fáir cða engir láta sér til hugar
koma að cfast um ofangrcindan
árangur af skipulögðu forvarnar-
starfi. Ef horft cr til framtíðar-
möguleika á þessu sviði. scm auö-
vitað eru háðir því skilyrði, að
fjárvcitingar til heilsuverndar og
heilsugæslustöðva séu auknar og
að menntun og þjálfun hcilbrigðis-
stétta beinist í ríkara mæli að
hcilsuvernd hcldur en hingaö til
hefur verið, þá má m.a. mcð fullri
vissu gera ráð fyrir cftirfarandi:
1. Með bættri tannverndarstarf-
scmi má minnka tannskcmmdir
um 60-70% frá því scm nú cr.
2. Mcð því að sctja meiri kraft í
krabbamcinsvarnir og rcykinga-
varnir. má fækka tilfcllum
krabbamcins í lungum, brjósti og
lcghálsi mjög verulcga frá því scm
Katrín Fjeldstcd
nú er. Viðurkennt cr aö 7/8 hluta
af lungnakrabbameinstilfcllum cr
unnt aö rckja bcint til rcykingti.
3. Mcö því aö vinna aö því aö
draga úr ýmsum þekktum áhættu-
þáttum hjarta- og æðasjúkdóma,
s.s. dniga úr fituncyslu, bæta nær-
ingu, auka líkamshrcyfingu og
draga úr rcykingum, má dragti úr
t íð n i k ra n sæð asj ú k d ó m a.
4. Mcð því aö vinna gcgn offitu
má draga úr tíðni háþrýstings,
sykursýki og æðakölkunar. Vekja
má athygli á því, að yfirlæknirinn
hefur sjálfur stundaö rannsóknir á
þeim sviðum scm tcngjast 3. og 4.
liö og ætti því manna bcst aö
þekkja gildi forvarna á því sviöi.
5. Fækka má fósturcyöingum meö
bættri ráögjöf um gctnaðarvarnir
og mcö kynfræöslu í skólum.
6. Fullyrða má, aö draga mcgi úr
helstu tegundum slysa,s.s. umfcrö-
arslysum, heimaslysum og vinnu-
slysum mcöauknu forvarnarstarfi,
7. Skv. nýlcgum athugunum í Nor-
egi eru gcösjúkdómar og ýmsir
gcðrænir kviilar, þ.á m. álcngis-
sýki og lyfjafíkn, dýrastir aílra
sjúkdóma fyrir samfélagið. Á
undanförnum árum hcfur þekking
á eðli þcssara kvilla aukist og þann
ávinning þarf að nýta til þess aö
prófa aðfcrðir til aö fækka nýjunt
tilfcllum ávanasjúkdóma og draga
úr gcðrænum kvillum. Þetta svið
forvarna crenn lítið reynt en flcstir
tclja þó, að nýja þckkingu á eðli
sjúkdóma bcri ckki síst aö nota til
þcss að reyna að koma í vcg fyrir
áföll af þcirra sökum. Þctta sjón-
armið cr ráðandi nú á dögunt og
raddir sem mötmæla því cru scm
betur fer fáar.
Hér að ofan hcfur vcrið gerð
grcin fyrir því í örstuttu máli hvcrs
incgi vænta af forvarnarstarfi, cn
yfirlæknirinn taldi að það lægi ckki
nógu Ijóst fyrir. Hann tclur cinnig
að það skorti á að skilgrcint hafi
verið livaö átt sé við mcö forvörn-
unum. Til upplýsinga um það cfni
er rétt að greitia frá cftirfarandi
skilgreiningu á forvörnum:
Forvarnarstarfi cöa heilsuvernd-
arstarfi cr skipt í tvö til þrjú stig.
Fyrsta stig í hcilsuvernd bcinist
aö því aö vinna gcgn ýmsum þeim
þáttum scm cru undirrót sjúkdóma.
Það starf cr unnið meöal hcil-
brigöra og hcl'ur þaö aö markmiöi
að koma algjörlega í veg fyrir
sjúkdóma cöa scinka aöför þcirrti.
Um þetta mál má m.a. vísa til
greinar scm birtist í Morgunblaö-
inu 27. mars sl.
Annað stig hcilsuvcrndar beinist
aö því aö finna sjúkdómana á
frumstigi, mcöan þeir cru cnn
læknanlegir og áöur cn þeir hafa
náö aö valda vcrulcgum
skemmdum. Hclsta aöfcröin á
þessu sviöi cr svoncfnd skinum,
þ.c. leit aö sjúkdómum, s.s.
krabbamcini, háþrýstingi, hjarta-
sjúkdómum o.s.frv.
M.irgir tala cinnig um þriöja stig
heilsuvcrndar og á það við um
starfsemi sem bcinist aö því, aö
konta í vcg fyrir að ólæknanlegir
kvillar og sjúkdómar versni frá því
sent orðiö cr. Skoöanir eru skiptar
um hvort þetta starf geti flokkast
undir heilsuvernd.
Forvarnir, þar á mcöal íslcnsk
hciibrigöisáætlun, sem lögð var
Iram á Alþingi sl. vetur cru því
ckki klisjur stjórnmálamanna, cins
og sagt cr í viötalinu. Þvcrt á móli
ciga auknar forvarnir sífcllt mcira
fylgi aö fagna um allan hcim því aö
þannig cr líklegra að unnt vcrði að
ná árangri í að bæta hcilsufar,
hcldur en mcð lækningum sjúk-
dóma cinum sér. Þettti þýöir þó
ckki aö lækningum vcröi minni
gauntur gcfinn.
Grundvöllur og gildi forvarna
kemur m.a. fram í þeirri stcfnu
Alþjóðahcilbrigðismálastofnunar-
innar aö áriö 2000 hafi allar þjóðir
hcims náö vissum lágmarksárangri
í hcilsufarsmálum frá því scm nú
er.
t
Móðir okkar, tengdamóðir og amma
Lilja Ingveldur Guðmundsdóttir
Vegamótum 2, Seltjarnarnesi
verður jarðsungin frá Fossvogskirkju mánudaginn 26. október kl.
13.30.
Börn, tengdabörn og barnabörn
Afmælis- og minningar-
greinar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og eða
minningargreinum í blaðinu, er bent á, að þær
þurfa að berast a.m.k. tveim dögum fyrir
birtingardag. Þær þurfa að vera vélritaðar.
BÆNDUR
Mykjudælur og
dreifarar til
afgreiðslu
strax.
Mjög góð
greiðslukjör.
BOÐI
Flatahraun 29,
220 Hafnarfjörður
sími 91-651800.