Tíminn - 08.12.1987, Blaðsíða 13

Þriðjudagur 8. desember 1987 Tíminn 13
Tugir dauðadæmdra Banda-
ríkjamanna eiga nú sína helstu
lífsvon í höndum bresks lögfræð-
ings. Hann er aðeins 28 ára gamall
og heitir Clive Stafford-Smith.
Stafford-Smith starfar á vegum
„Southern Prisoners' Defence
Committee", góðgerðastofnunar
sem hefur bækistöðvar í Atlanta í
Georgíu. Af þeim 7 lögfræðingum
sem vinna á vegum stofnunarinnar
er hann sá eini sem einbeitir sér að
því að gæta hagsmuna dauða-
dæmdra og nú hefur hann 35
skjólstæðinga á dauðadeildum allt
frá Florida til Virginia.
Dauðastríðið í gas
klefanum stóð í 8
mínútur
Nýlega var sýnd í sjónvarpi í
Bretlandi mynd frá BBC um bar-
áttu Stafford-Smiths fyrir lífi
Edwards Earls Johnson, sem
dæmdur hafði verið til að láta lífið
í gasklefa ríkisfangelsis Mississ-
ippi. Baráttan varð árangurslaus.
Hálfri stundu áður en Johnson,
26 ára svertingi, var tekinn af lífí í
maí sl., dæmdur fyrir morð á
hvítum lögregluforingja 8 árum
áður fóru sjónvarpsmennirnir af
staðnum. Stafford-Smith var kyrr.
„Ég varð að vera viðstaddur dauða
Edwards þar sem ég gerði mér
fulla grein fyrir að ég hefði brugðist
honum sem lögfræðingur hans.
Mér hefur aldrei liðið eins illa á
ævinni,“ segir hann.
Sjónvarpsáhorfendum var ekki
skýrt frá því að það tók átta
kvalafullar mínútur áður en öndin
skrapp úr líkama Johnsons. Hins
vegar fengu áhorfendur að heyra
fangelsisvörðinn skýra blaðamönn-
um frá því eftir aftökuna að John-
son hefði misst meðvitund innan
mínútu eftir að blásýrugasið náði
að vitum hans. „Það er ekki satt,“
segir Stafford-Smith. Hann segir
að Johnson hafi barist um á hæl og
Liðhlaupi líflátinn
fyrir 42 árum loks
kominn heim
lllllllllll LESENDUR SKRIFA llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Barnamorð Heródesar og
barnamorð nútímans
Hér er komið að endataflinu. Clive Stafford-Smith og Edward Earl
Johnson skömmu áður en Johnson var tekinn af lífi.
hnakka og fengið krampaflog í allt
að átta mínútur.
Johnson, sem hafði haldið fram
sakleysi sínu til hinstu stundar og
var að öllum líkindum sýkn saka,
var svo ólánssamur að vera fátæk-
ur, svartur og búa í suðurríkjum
Bandaríkjanna og það hefur Staff-
ords-Smith rekið sig á að er hættu-
leg blanda.
Fór í laganám vegna
andstöðu við dauða-
refsingu
Clive Stafford-Smith settist í
lagadeild Columbia-háskóla í New
York að loknu hefðbundnu námi í
Englandi. Hann segist hafa farið í
laganám vegna eindreginnar and-
stöðu sinnar við dauðarefsingu og
afnemi Bandaríkjamenn hana ein-
hvern tíma snúi hann sér að öðrum
verkefnum. Að námi loknu gerðist
hann starfsmaður góðgerðastofn-
unarinnar í Atlanta, sem hefur
tekið upp á sína arma þriðjung
fanganna á dauðadeilduin í suður-
ríkjunum.
Breti, sem hefur tekið að sér að
verja svarta morðingja í þeim ríkj-
um Bandaríkjanna sem kynþátta-
fordómar eru hvað rótgrónastir, á
vísa nokkra andúð. En þó fá lög-
fræðingarnir frá norðurríkjunum
enn frekar að kenna á fjandskapn-
um, segir Stafford-Smith og bætir
við að enska málfarinu hans sé
sýnd viss virðing. Samt hefur hann
orðið að sæta ógnunum og orðið
fyrir því að skotið hefur verið á
bi'linn hans.
93 dauðadæmdir líf látnir
á síðustu 10 árum
í janúar 1977 voru 10 ár liðin frá
því síðast var fullnægt dauðadómi
í Bandaríkjunum. En þá var orðið
við ósk Garys Gilmore að fullnægja
hans dómi og síðan hafa 92 aðrir
dæmdir glæpamenn verið líflátnir
með lögbundnum aðferðum: fyrir
framan aftökusveit, í rafmagns-
stólnum, gasklefa eða með dauða-
sprautu. Því sem næst undantekn-
ingarlaust hafa þeir verið fátækir,
ómenntaðir og í langflestum tilfell-
um svartir.
„í rauninni þarf varla í nokkru
tilfelli að koma til fullnægingar
dauðadóms í Bandaríkjunum ef sá
dæmdi nýtur liðsinnis hæfs lögfræð-
ings. En það er sorgleg staðreynd
að margir hinna dæmdu hafa ekki
ráð á slíkri þjónustu,“ segir Staff-
ord-Smith.
Óhæfur kviðdómandi
bjargaði lífi hins
dauðadæmda
Aðeins tveim klefum frá John-
son á dauðadeildinni var t.d. al-
ræmdasti drápsmaður Mississippi,
kallaður „Óði hundur“. Hann var
dæmdur til dauða í tveim ríkjunt
fyrir mannrán og morð. Dómi hans
var breytt í ævilangt fangelsi eftir
að góðgerðastofnunin í Atlanta
hafði tekið mál hans að sér. Staf-
ford-Smith segir að í augum leik-
manns byggist sú breyting á
„heimskulegu tæknilegu atriði“, en
dauðadómi „Óða hundsins“ hafi
verið breytt vegna þess að óhæfur
kviðdómandi hafi tekið þátt í upp-
haflegu dómsuppkvaðningunni.
Vitni um sakleysi f undust
eftir aftökuna
Viku eftir að dómnum yfir John-
son var fullnægt fann Stafford-
Smith loks konu, sem hafði verið
með Johnson á biljarðstofu á þeim
tíma sem morðið á lögregluforing-
janum var framið. Hún hafði áður
gefið sig fram við lögregluna, en
hvítur lögregluforingi þá sagt henni
að „fara heim og skipta sér ekki af
því sem henni kæmi ekki við“.
Síðan hafa fleiri vitni gefið sig fram
og vottað sakleysi Johnsons, þ.á
m. maður sem var viðstaddur
morðið og segir að Johnson hafi
ekki verið þar að verki.
Johnson hélt því alla tíð fram að
hann hafi verið neyddur til að
undirrita játningu sem leynilög-
reglumenn hefðu samið, eða „vera
skotinn á flótta“ ella. Og hann hélt
sálarró sinni meðan hann beið
örlaga sinna, fullviss þess að guð
myndi bjarga Iífi hans.
„Hann viðurkenndi einfaldlega
ekki að það væri hann sjálfur sem
væri staddur í þessari hættulegu
klípu,“ segir Stafford-Smith.
„Hann var góður náungi og gat
ekki skilið hvað það var hrikalegt
sem dómstólarnir voru að gera
honum. Hann trúði því ekki að
hann ætti að deyja fyrr en hann var
bundinn niður í stólinn í gasklefan-
um. Hann varmiklurólegri en ég.“
Stafford-Smith hafði ekki nema
3 vikur til stefnu til að reyna að
bjarga lífi Johnsons. Það var alltof
skammur tími. Hæstiréttur neitaði
að taka til greina náðunarbeiðni og
almenningsálitið í Mississippi var
yfirgnæfandi honum í óhag.
Því fór sem fór og allar líkur
benda til að einn eitt dómsmorðið
hafi verið framið.
„En er Heródes sá, að hann var
gabbaður af vitringunum, varð hann
afar reiður, sendi út og lét myrða öll
sveinbörn í Betlehem og öllum ná-
lægum héruðum, tvævetur og þaðan
af yngri...“.
Svo segir biblían frá í Mattheusar
Guðspjalli, og hefur jafnan sett
hrylling að fólki, við tilhugsunina
eina saman, um þennan verknað
hins grimma harðstjóra.
Enginn veit hversu mörg börn
voru líflátin í Betlehem og nágrenni
af böðlum hins illa konungs. Heró-
des hefur um aldir verið einskonar
persónugervingur hinnar mestu
grimmdar í hugum fólks. Alla hefur
hryllt við barnamorðum hans.
En nú er öldin önnur. Tiltölulega
fáir virðast taka sér það nærri þótt
fréttist um barnamorð í stórum stíl
og það á okkar eigin landi, íslandi.
Þau eru meira að segja vel skipulögð
og löghelguð af yfirvöldum og fram-
kvæmd af læknum, sem annars hafa
það göfuga hlutverk með höndum
að hlúa að lífi og vernda líf. Hvers-
konar tvískinnungsháttur er hér á
ferðinni?
Ég er að tala hér um fóstureyðing-
ar. Éftir að þær urðu lögvemdaðar
hafa þær skipt hundruðum árlega. Á
síðustu 10 árum hafa þannig verið
deydd um 7000 fóstur. Þetta er
mikið mannfall fyrir svo fámenna
þjóð sem íslendingar eru og hörmu-
legt til þess að vita, að öll hafa þessi
börn fallið í valinn fyrir eigin hendi
landsbúa sjálfra, hinna fullorðnu,
sem töldu hag sínum best borgið
með því, að losna við þessa væntan-
legu íbúa landsins, út úr tilverunni.
Ef félagslegar ástæður eru svo
bágar, að þess vegna verði að drepa
böm í hundraðatali, hversvegna er
þá ekki fremur reynt, að veita verð-
andi mæðrum þá félagslegu aðstoð,
sem duga myndi til að ganga með
börn sín, eftir að þau eru á annað
borð getin, og síðan að annast
sómasamlegt uppeldi þeirra? Eða í
næstbesta tilviki, að gefa þau nýfædd
til góðra fósturforeldra, sem bíða
þess hundruðum saman með
óþreyju, að fá að eignast kjörbörn.
Væri það ekki ólíkt mannúðlegra
heldur en að drepa þau ófædd?
Þessu ómannúðlega réttleysi ó-
fæddra barna verður að linna. Finna
verður ráð sem dugar til að skapa
hverju barni þann rétt til lífsins sem
því ber.
Lotning fyrir lífinu er undirstaða
sannrar hamtngju, og þá ekki síst
lotning fyrir lífi barna okkar, sem
taka eiga við því vandasama en
áríðandi hlutverki, að breyta lífinu
hér til betri vegar en okkur, hinum
eldri, hefur enn tekist. Og ráðið til
þess er ekki að útskúfa þeim og
útrýma á viðkvæmasta aldursskeiði,
heldur að bjóða þau velkomin og
hlúa að þeim eftir föngum.
Ingvar Agnarsson
Fyrir 42 árum var Eddie Slovik,
óbreyttum bandarískum her-
manni, stillt upp fyrir framan aft-
ökusveit í Frakklandi. Afbrot hans
var liðhlaup og er hann eini Banda-
ríkjamaðurinn sem hefur verið tek-
inn af lífi fyrir þær sakir síðan á
dögum borgarastyrjaldarinnar
1861-65.
Líkami Eddies hefur síðan hvílt
í franskri mold þar til í sumar að
hann hlaut hinstu hvílu í grafreit í
heimaborg sinni Detroit, við hlið
konu sinnar Antoinette. Bernard
B. Calka, sextugur fyrrverandi her-
maður, hefur haft forgöngu um að
Eddie hefur loks fengið að koma
heim, og nú vinnur Bernard að því
að óbreytti hermaðurinn Eddie
Slovik fái uppreisn æru. í því skyni
skrifaði hann Reagan forseta bréf
í ágúst sl. “Ég fór þess aðeins á leit
að Eddie yrði veitt sakaruppgjöf.
Ég fór alls ekki fram á neinar
bætur, hlunnindi eða peninga."
Athygli Bemards Calka á máli
Eddie Slovik vaknaði þegar hann
las bók um mál Eddies. Bernard
sagðist varla hafa trúað sínum
eigin augum, slíkt og þvílíkt fannst
honum ekki hafa getað gerst. Sér-
staklega er honum óskiljanlegt að
mál Eddies skyldi látið óhreyft
svona lengi í Ijósi þess að bandarísk
yfirvöld hafa veitt þeim sakarupp-
gjöf sem neituðu að gegna herþjón-
ustu í Víetnamstríðinu og „verstu
óvinum Bandaríkjanna" úr öðrum
styrjöldum.
Bernard Calka segist hafa unnið
að máli Eddies fyrir hönd systra
hans þriggja, sem búsettar eru í
Detroit og nágrenni, og hann hafi
þegar fengið vinsamlegt svar úr
Hvíta húsinu. Hann hefur því góða
trú á að mál Eddies Slovik fái
farsælan endi að lokum, enda eigi
hann slíka samúð að margir leggi
leið sína að gröf hans þó að þeir
hafi aldrei þekkt hann.