Tíminn - 01.10.1988, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 1. október 1988
Títninn
MÁLSVARIFRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinnog
Framsóknarfélögin í Reykjavík
Framkvæmdastjóri Kristinn Finnbogason
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
IngvarGíslason
Aðstoðarritstjóri: OddurÓlafsson
Fréttastjórar: BirgirGuðmundsson
Eggert Skúlason
Auglýsingastjóri: SteingrímurGíslason
Skrifstofur: Lyngháls 9, Reykjavík. Sími: 686300. Auglýsingasími:
680001. Kvöldsímar: Áskrift og dreifing 686300, ritstjórn, fréttastjórar
686306, íþróttir 686332, tæknideild 686387. Setning og umbrot:
Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent h.f. Auglýsingaverð kr.
465,- pr. dálksentimetri.
Verð í lausasölu 60,- kr. og 70,- kr. um helgar. Áskrift 700.-
Áhættan mikla
Ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar hefur
komið fram bráðabirgðalögum á síðustu stundu
um endurreisn atvinnuvega og hjöðnun verð-
bólgu. Þessi stjórnaraðgerð ein og sér kemur í
veg fyrir stórfellt atvinnuleysi sem var yfirvof-
andi nú á síðustu mánuðum ársins, og hún
dregur úr þeirri gjaldþrotaskriðu, sem þegar er
hafin og mæðir mikið á einstaklingum og
fjölskyldum þeirra. Þetta eru staðreyndir, sem
blasa við hverjum manni. Tekist hefur að stöðva
þann ófarnað sem þjóðfélagið horfðist í augu
við.
Pað vekur því nokkra undrun, þegar Svavar
Gestsson, menntamálaráðherra, heldur því fram
í viðtali við Þjóðviljann, að með þátttöku í þeim
björgunaraðgerðum, sem nú standa yfir á pólit-
íska sviðinu hafi flokkur hans, Alþýðubandalag-
ið, tekið mikla áhættu. Um stjórnarþátttökuna
segir Svavar: „Við tökum áhættu og hana ekki
litla.“
Það er að vísu vitað, að Alþýðubandalagið er
sérkennilegt í meira lagi, og getur illa sætt sig við
að fá ekki að ráða einu og öllu við samninga um
myndun samsteypustjórna. í fyrstu heimtuðu
liðsoddar þeirra að launafrysting yrði afnumin.
Svavar bendir á í viðtalinu að þeim hafi tekist að
stytta tíma frystingarinnar, en bætir við að verið
sé að taka verðbólguna niður. Síðar segir
Svavar, líklega vegna þess hve áhættan er mikil
fyrir Alþýðubandalagið: „Ég tel að stöðvun
verðhækkana og það að komið verði á eðlilegri
verðlagsþróun, svipaðri því sem gerist í ná-
grannalöndunum, sé mjög mikil lífskjarabót
fyrir launafólk í þessu landi.“
Engu að síður er staðhæft í viðtalinu að
stjórnarþátttakan sé mikil áhætta fyrir flokkinn.
Þótt Svavar sé að reyna að berja í brestina og
benda hinum órólegu á að sitthvað í aðgerðum
stjórnarinnar sé mikil lífskjarabót fyrir launa-
fólk, hafa hinir órólegu svo lengi vafrað í
sósíalisma, að þeir sjá ekki einkenni hans þegar
þau birtast, enda blanda sósíalistar stjórnarsam-
starfi sínu einkum saman við hugmyndir um
„gullöld og gleðitíð,“ eins og segir í viðtalinu.
En það er ekki um það að ræða að menn séu að
koma hér á sósíalismanum, segir Svavar, líklega
vegna þess að gullöld og gleðitíð fyrirfinnst
engin. Það mun vera af þeim ástæðum, sem
farnar eru að birtast í Morgunblaðinu úrsagnir
úr Alþýðubandalaginu, nema orsökin sé lang-
varandi erfiðleikar innan bandalagsins. Áhættan
mikla er þá tvíþætt og ekki hægt að kenna nema
hluta hennar við stjórnarsamstarfið, sem von-
andi ríður ekki Alþýðubandalaginu að fullu,
enda lofar Svavar drjúgum áhrifum á framhald-
ið.
\
JL JL.TBURÐARÁS á vett-
vangi íslenskra stjórnmála hefur
sjaldan veriö jafn hröð og
undanfarnar vikur og mest síð-
ustu daga. Augljóst er að stjórn-
armyndunartilraun Steingríms
Hermannssonar, sem varaði
með hléum frá mánudegi í fyrri
viku fram á miðvikudagsnótt sl.,
er með skarpari lotum sem dæmi
eru um í viðræðum um stjórnar-
myndun milli svo margra flokka
og stjórnmálasamtaka.
íþróttir og stjórnmál
Það var því engin furða, að
ágreiningur, sem vissulega er
fyrir hendi milli þessara ólíku
stjórnmálaflokka, kom mjög
fram í þessum viðræðum og bar
ört fyrir, svo að oft var eins og á
lofti væru margar sólir í einu.
Það magnar auk þess andstæð-
urnar í augum almennings, sem
fylgist með fréttum útvarps- og
sjónvarpsstöðva, að hin al-
menna fréttastefna í landinu fel-
ur í sér að segja skuli fréttir eins
og skotið sé úr hríðskotabyssu.
Þessi stefna gerir þá kröfu til
fréttamanna að elta uppi hvert
orð og hverja hreyfingu flokks-
formanna og leggja jafnóðum út
af orðum þeirra, lesa úr svip
þeirra eða spá um óorðna hluti
eftir göngulagi og handatilburð-
um.
Ekki orkar tvímælis að þessi
hraði fréttaflutningur er áhrifa-
mikið fjölmiðlaefni og gerir
stjórnmál áhugaverð á sinn hátt.
Hins vegar er umhugsunarvert,
hvort rétt sé frá sjónarmiði upp-
lýsingagildis frétta, að beíta sömu
véltækni og sama frásagnarmáta
við fréttir af stjórnarmyndunar-
viðræðum og íþróttakappleikj-
um. Á stjórnmálum og íþrótt-
um er grundvallarmunur
Hér er um gjörólík svið að ræða.
Hið eina, sem segja má að sé
sameiginlegt með íþróttum og
stjórnmálum, er að á báðum
sviðum fer fram „keppni“, en þó
með næsta ólíkum hætti. Það
lýsir í rauninni kæruleysishugs-
un og einhvers konar kaldlyndi
í bland við samkeppnisandann,
þegar samtalsherbergjum við-
semjenda um ríkísstjóm er breytt í
íþróttavelli, eða látin líkjast
þeim, í frásögnum að hætti
þeirra, sem lýsa kappleikjum í
beinni útsendingu. Sá munur er
þó á, að snjallir lýsendur kapp-
leikja skila með orðum og hraðri
hugsun svo skýrum myndum af
því sem er að gerast, að það er
eins og áheyrandinn sé staddur í
áhorfendastúkunni. Þegar þess-
ari tækni og vettvangslýsingu er
beitt við frásagnir utan íþrótta-
sviðsins, þá verður minna úr
áhrifunum.
Afþreying
og upplýsingar
Sá, sem þessar línur ritar, fer
varlega í að fullyrða neitt um
það, sem þó heyrist, að hin
„nýja“ fréttamennska hafi bein
áhrif á gang stjórnmálavið-
ræðna, verki jafnvel sem íhlutun
í viðkvæm samtöl milli einstakra
manna eða flokka með ótíma-
bærum útleggingum á því, sem
farið hefur manna á milli. Ásök-
un á fréttamenn að þessu leyti er
ekki þess eðlis að af henni megi
draga víðtækar ályktanir. Hér
er ekki einungis verið að ætla
fréttamönnum annað en þeir
hafa í huga, heldur felst í þessu
ofmat á beinum áhrifum frétta-
mannsstarfsins. Þar fyrir getur
það hent að fréttamenn tilreiði
eina og eina frétt með þeim
hætti að sú tilreiðsla hafi afger-
andi áhrif á afmörkuðu sviði.
Við þessu er lítið að gera, enda
oftast þannig í pottinn búið, að
■ stjórnmálamenn eiga sjálfir sök
á því, hvað látið er fjúka, svo að
það veldur tortryggni og við-
ræðutöfum.
Að ætla að gagnrýna hina
„nýju fréttamennsku“ á þessum
grundvelli er því hæpið. Gallinn
við nýju fréttamennskuna er sá,
að hún ætlast ekki til þess að
fullnægt sé upplýsingaþörf varð-
andi stjórnmál, heldur felur hún
það eitt í sér að laga umfjöllun
um pólitík að ásælni hlustenda-,
lesenda- og áhorfendamarkað-
arins fyrir afþreyingu. Þetta er
sérstök fjölmiðlastefna, að sjálf-
sögðu ekki ætluð til ills, en eigi
að síður í andstöðu við þau
sjónarmið, sem aðrir aðhyllast,
að einhvers staðar sé rúm fyrir
upplýsandi fréttaþjónustu.
Nú gerist það nokkurn veginn
samtímis að stjórnarmyndunar-
keppninni er lokið og ólympíu-
leikarnir í Kóreu eru að fjara út.
Þá mætti að skaðlausu verða hlé
á spennandi fréttaflutningi af
íþrótta- og stjómmálagörpum,
enda snúi menn sér að upplýs-
andi frásögnum af ástandi ís-
lenskra þjóðmála og hvaða
möguleikar séu til þess að koma
lagi á óreiðu efnahagslífsins.
Aðalvandi
efnahagslífsins
Hinnar nýju ríkisstjórnar,
sem tók við völdum í vikunni,
bíður mikið og vandasamt starf.
Svo mikið er búið að hafa fyrir
því að koma þessari stjórn á
laggirnar og svo mikil nauðsyn
er að breyta um efnahagsstefnu,
að nýju ríkisstjórninni veitir
ekki af friði til þess að vinna að
sínum málum.
í þessu efni skiptir öllu að.
ríkisstjórnin verði í framkvæmd
sammála um skýrgreiningu á
höfuðvandamáli íslensks efna-
hagskerfis. Að sjálfsögðu liggur
þessi skýrgreining hins bráða
vanda fyrir í efni bráðabirgða-
laga um efnahagsaðgeröir, sem
nú hafa verið gefin út. Þessar
aðgerðir eru furðu umfangs-
miklar og koma víða við. Það
sýnir auðvitað að vandinn er
margvíslegur, og verður þeim
mun fjölþættari sem fleiri hópar
og hagsmunasamtök fara að
rekja raunir sínar.
Samt er það nú svo, að höfuð-
vandi efnahagslífs og þjóðar-
búskapar er tiltölulega afmark-
aður. Eins og við er að búast,
leiðir ýmsan annan vanda þjóð-
félagsins af sjálfum höfuðvand-
anum. Hér er einfaldlega átt við
það, sem Tíminn hefur ætíð lagt
áherslu á að túlka fyrir lesendum
sínum, að grundvöllur gjaldeyr-
isskapandi fyrirtækja í landinu
var löngu brostinn, sjálf drif-
fjöðrin í gangverki efnahagslífs-
ins var brotin.
Persónur og málefni
E.t.v. deildu menn ekki um
þessa hryggilegu staðreynd í-
fráfarandi ríkisstjórn. Hins veg-
ar var þar ríkjandi megn ágrem-
ingur um, hvernig bregðast
skyldi við vandanum. Stjórn
Þorsteins Pálssonar féll vegna
málefnaágreinings. Fall. ríkis-
stjórnarinnar átti sér langan að-
draganda. Enginn einstakur at-
burður felldi ríkisstjórnina,
heldur atvikaröð og ágreiningur,
sem staðið hafði mánuðum og
misserum saman. Það fór fyrir
stjórn Þorsteins Pálssonar, eins
og fleiri ríkisstjórnum, að hún
sat of lengi, þótt lífdagar hennar
væru annars fáir. Stjórnin var
getulaus og hefði átt að víkja
fyrr. Sjaldan hefur það verið
jafnbrýnt í stjórnarsamstarfi að
gera sér grein fyrir, að það var
málefnaágreiningur en enginn
mannamunur eða persónukritur
sem felldi stjórnina. Það er m.a.
lítilvægt í þessu sambandi að
vera með dómgirni í garð fráfar-
andi forsætisráðherra, Þorsteins
Pálssonar, eða gera hann að
eilífum skotspæni í pólitískum
mannjöfnuði. Þorsteinn Pálsson
er sífellt að glíma við innan-
flokksvanda.
Á þeim tímamótum sem orðið
hafa í stjórnmálum með myndun
nýrrar ríkisstjórnar, eiga menn
því að gefa sér tíma til að hugsa
málefnalega. Þar liggur beinast
við að krefjast þess af hinni nýju
stjórn, að hún vinni betur saman
en sú, sem fór frá, á grundvelli
málefnasamningsins, en þó um-
fram allt að ríkisstjórnin geri sér
rétta grein fyrir, hver sé höfuð-
vandi efnahagslífsins, hvers vegna
framleiðslufyrirtækin eru að fara
á hausinn og hvaða afleiðing
ar það hefur fyrir atvinnulífið í
landinu í bráð og lengd, en þó
framar öðru hvaða áhrif það
hefur á eignatilfærslu og framtíð
landsbyggðarinnar, ef gjald-
þrotastefna kapitalismans festir
rætur til langframa.
Neðri deild Alþingis
Þótt þessi ríkisstjórn hafi ver-
ið tímabær og sé svo lánsöm að
vera undir forsæti Steingríms
Hermannssonar, sem ótvírætt
er vinsæll stjórnmálamaður og
vel til forystu fallinn, þá mega
menn ekki gleyma því, að form-
lega eru veikar stoðir undir ríkis-
stjórninni, þótt stjórnarstefnan
sé vel hugsuð og eigi sér traustan
grundvöll. Ríkisstjórnin hefur
ekki þann meirihlutastyrk í söl-
um Álþingis, sem gerir henni
kleift að eiga um framgang þing-
mála við yfirlýsta stuðnings-
flokka eina saman. Þessi ríkis-
stjórn á mikið undir stjórnar-
andstöðunni um gengi mála
sinna í neðri deild Alþingis, en
þar er að jafnaði aðalvettvangur
pólitískra átaka í þinginu, og
þar eru löggjafarmál ítarlegast
rædd.
Horft til Danmerkur
Þrátt fyrir allt sem á undan er
gengið í stjórnarmyndunarvið-
ræðum, er nauðsynlegt að ríkis-
stjórnin leggi rækt við samskipti
sín við alþingismenn, eins og
þingstyrk hennar er háttað. Al-
þingi er óvenjulegt að flokka-
samsetningu og erfitt er að ná
saman fullvirkum þingmeiri-
hluta. Ef flokkafjöldinn á Al-
þingi á eftir að haldast til fram-
búðar, er hugsanlegt að íslenskt
þingræði sé á sömu leið og í