Tíminn - 31.12.1988, Síða 19

Laugardagur 31. desember 1988
Tíminn 19
inn í Massachusetts, Michael Duka-
kis. Blökkumaðurinn og predikarinn
Jesse Jackson stóð hvað lengst í
ríkisstjóranum og gafst ekki upp fyrr
en í fulla hnefana.
Kosningaslagur þeirra Dukakis og
Bush var einn sá sóðalegasti í manna
minnum. Bush þótti setja niður við
val á varaforsetaefni sínu, ungæð-
ingnum Dan Quayle. Það kom ekki
að sök því Bush sigraði forsetakosn-
ingarnar 18. nóvember þrátt fyrir að
hafa verið langt að baki Dukakis í
fyrstu skoðanakönnunum. Hinn virti
öldungadcildarþingntaður frá Texas
Lloyd Bentsen sem Dukakis valdi
sem varaforsetaefni fékk engu þar
um breytt.
En það voru einnig sögulegar
forsetakosningar í Frakklandi.
Hægri menn gátu ekki komið sér
saman um einn frambjóðenda gegn
sósíalistanum Frangois Mitterrand
sem gegnt hafði forsetaembættinu
sjö ár eins og lög gera ráð fyrir.
Forsætisráðherra landsins hægri
maðurinn Jacques Chirac og miðju-
maðurinn Raymond Barre buðu sig
fram. Það gerði einnig hægri öfga-
maðurinn og kynþáttahatarinn Jean-
Marie Le Pen.
Fyrri umferð kosninganna fór
fram 24. apríl. Mesta athygli vakti
góður árangur Le Pen sem fékk
rúmlega 14% atkvæða. Það var hins
vegar Mitterrand sem hlaut flest
atkvæði eins og við var búist. Chirac
fékk næstflest atkvæði og því var
kosið milli þeirra tveggja 8. maí. Þá
sigraði Mitterrand örugglega.
í kjölfar þessa leysti Mitterrand
upp þing og boðaði til kosninga.
Sósíalistar unnu sigur í þeim kosn-
ingum, þó naumur væri og mynduðu
stjórn með stuðningi miðjumanna.
í Mexíkó fóru fram forsetakosn-
ingar 6. júlí. Forsetaframbjóðandi
Byltingarflokksins Carlos Salinas de
Gortari sigraði með rétt rúmlega
50% atkvæða sem er minnsta at-
kvæðamagn sem frambjóðandi
1977 og Zia lét taka af lífi tveimur
árum seinna.
í Kanada sigraði Brian Mulroney
og íhaldsflokkur hans í þingkosning-
um þar sem aðalmálið vár fríverslun-
arsamningur við Bandaríkin. Mul-
roney varð því fyrsti forsætisráð-
herra íhaldsflokksins í rúma öld sem
leiðir flokkinn til sigurs tvennar
kosningar í röð.
Frændur vorir og vinir á Norður-
löndunum stóðu í kosningastússi á
árinu. Danir kusu sér nýtt þing í
maímánuði. Þar bar nijög á afstöðu
til NATO. Glistrup gamli og Fram-
faraflokkur hans var ótvíræður sig-
urvegari kosninganna en komst ekki
í stjórn. Vonbrigði jafnaðarmanna
voru rnikil þar sem þeir vonuðust til
að ná meirihluta ásamt öðrum
vinstriflokkum. Poul Schlúter for-
maður íhaldsflokksins myndaði aft-
ur minnihlutastjórn Ihaldsflokksins,
Radikale venstre og Venstre.
í Finnlandi voru forsetakosningar
í byrjun júní. Mauno Koivisto gaf
aftur kost á sér til forsetaembættisins
og sigraði hann örugglega.
í september gengu Svi'ar að kjör-
borðinu og kusu nýtt þing. Þrátt
fyrir fjöld hneykslismála héldu jafn-
aðarmenn velli undirforystu Ingvars
Carlssonar er tók við forsætisráð-
herraembættinu við lát Olof Palme
fyrir þremur áruni. Meintur morð-
ingi Palme náðist nú í desember.
Þá er að minnast kosninga í Sovét-
ríkjunum. Gorbatsjof styrkti mjög
stöðu sína í byrjun október er hann
kallaði skyndilega saman stjórnar-
nefnd sovéska kommúnistaflokksins
og Æðsta ráð Sovétríkjanna. Gamli
refurinn Andrei Gromyko sem
gegndi embætti forseta Sovétríkj-
anna sagði þar af sér stöðu sinni og
var Gorbatsjof kjörinn forseti Sovét-
ríkjanna af Æðsta ráðinu með 1500
atkvæðum gegn engu. Þrír gamlir
íhaldsmenn viku úr stjórnarnefnd-
inni og voru stuðningsmenn Gorba-
tsjofs kjörnir í þeirra stað.
Sovéski herinn hóf brottflutning frá Afganistan á árinu. Samningur þess efnis var aðeins einn af mörgum
friðarsamningum árs friðardúfunnar.
flokksins hefur fengið í 60 ár. Aðal-
andstæðingur hans var Cuauthtémoc
Cardenas sonur ástsælasta forseta
Mexíkó fékk 31% atkvæða og hægri
maðurinn Manuel Clouthier hlaut
17%. Cardenas sagði að kosninga-
svindl hefði verið haft í frammi og
að hann sjálfur væri réttkjörinn
forseti Mexíkó. Cardenas hefur síð-
an barist fyrir því að kosningarnar
verði dæmdar ógildar og nýtur til
þess stuðnings Clouthier.
Einræðisherrann í Chile Augusto
Pinochet og herforingjastjórn hans
gáfu landsmönnum kost á að greiða
atkvæði um hvort Pinochet ætti að
verða forseti næstu sjö árin eður ei.
Dómur þjóðarinnar var skýr, Pino-
chet var hafnað. Því verða haldnar
nýjar kosningar seinni part árs 1989.
Pakistanar gengu að kjörborðinu
16. nóvember. Það var forseti lands-
ins Zia ul-Haq sem boðaði til þeirra
kosninga sem voru þær fyrstu frjálsu
í ellefu ár. Zia ul-Haq lifði þó ekki
kosningadaginn því hann fórst í
flugvél sem að öllum líkindum var
sprengd í loft upp í ágústmánuði.
Kosningarnar voru mjög sögulcgar
því kvenskörungurinn Benazir
Bhutto leiddi flokk sinn til sigurs og
er nú forsætisráðherra Pakistan. Er
það í fyrsta sinn sem kona er kjörin
í slíka stöðu í ríki múslíma. Benazir
er dóttir Ali Bhuttos sem var forsæt-
isráðherra er Zia gerði byltingu árið
11111111111111] ERLENT YFIRLIT
Þórarinn Þorarinsson:
Bandaríkin hafa notið friðar
í stjórnartíð Reagans
Hinn 20. janúar 1989 verða húsbóndaskipti í Hvíta
húsinu í Washington. Ronald Wilson Reagan lætur þá af
embætti forseta Bandaríkjanna eftir að hafa gegnt því í átta
ár en George Herbert Walker Bush, sem verið hefur
varaforseti jafnlengi, færist þá í húsbóndasætið.
Vafalaust hafa þessi forseta-
skipti ýmsar breytingar í för með
sér en erfitt er að spá í hverju þær
verða fólgnar. Bush hefur fylgt
þeirri reglu flestra varaforseta að
flíka lítið persónulegum skoðunum
sínum en styðja þeim mun betur
sjónarmið forsetans, þótt vitað
væri, að hann væri þeim ekki alltaf
samþykkur. Það má því segja um
Bush, þótt ótrúlegt sé, að hann sé
eins og óskrifað blað, þegar hann
flytur í Hvíta húsið. Án efa munu
þó ýmsar breytingar fylgja forseta-
skiptunum, en þær verða ekki
tilkynntar strax, því að Bush fer
ekki að neinu óðslega. Þær munu
koma hægt og hægt. Bush var
talinn til miðjumanna í flokki rep-
úblikana áður en hann varð varaf-
orseti, en síðan hefur hann ekki
haldið uppi ágreiningi við Reagan.
Margir spá því, að nú komi hinn
gamli Bush aftur til sögu og stjórn
hans muni færast til miðju frá
hægri. Hvort þetta reynist rétt á
tíminn eftir að leiða í ljós.
Það virðist ekki fjarri lagi að
reikna með því, að eitt helsta
umræðuefnið við forsetaskiptin
snúist um það, hvernig Reagan
hafi reynst sem forseti. Spádóm-
arnir voru ekki glæsilegir, þegar
hann tók við forsetaembættinu fyr-
ir átta árum. Hægri menn fögnuðu
að vísu og væntu þess, að nú yrði
mikil sveifla til hægri. Sú varð líka
raunin, en þó ekki eins mikil og
áköfustu hægri menn bjuggust við.
Það átti sinn þátt í því að hægri
sveiflan varð minni en búist hafði
verið við, að demókratar, sem
voru í stjórnarandstöðu, höfðu oft-
ast meirihluta á þingi og beittu
honum til að stöðva ýmsar fyrirætl-
anir forsetans. Það sýndi sig hvað
eftir annað í stjórnartíð Reagans,
að aðskilnaður löggjafarvalds og
framkvæmdavalds reynist oft
heppilegt stjórnskipulag. Óhætt er
að fullyrða, að hægri sveiflan hefði
orðið meiri og stjómarfarið rang-
látara, ef þingið hefði ekki verið á
verði.
Þingið getur ekki haft svipuð
áhrif á utanríkisstefnuna og innan-
landsmálin. Forsetinn getur ráðið
mestu um hana. Þar bjuggust
margir við ótíðindum, þegar Rea-
gan kom til valda. Reagan var
mikill andstæðingur kommúnista-
ríkjanna og virtist reiðubúinn til að
láta þar kné fylgja kviði. Hann
valdi mikla hauka til að stjórna
varnarmálaráðuneytinu og sömdu
þeir m.a. áætlun um að sækja
Sovétríkin heim um Norður-Atl-
antshaf eða um ísland og Noreg og
nærliggjandi hafsvæði. Sennilega
hefur þá kviknað hugmyndin um
Natóflugvöll í Aðaldal, sem gæti
komið sér vel í slíkum hernaði.
Sem betur fer blasir við allt
önnur mynd af heimsmálum, þegar
Reagan lætur af forsetaembættinu,
en sú, sem olli mönnum ótta þegar
hann tók við embættinu. Kalda
stríðið milli Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna virðist vera að
hverfa úr sögunni. Sambúð risa-
veldanna hefur allt annan og betri
svip en var. Þótt mest megi þakka
þetta Gorbatsjov og frumkvæði
hans, væri með öllu rangt að van-
meta þátt Reagans. Hann hefur
sýnt bæði meiri sveigju og sáttfýsi
en menn áttu almennt von á. Bætt
sambúð risaveldanna hefur dregið
úr vígbúnaðarkapphlaupinu, þótt
það sé reyndar ærið enn, og aukið
trú á, að friðurinn verði varðveitt-
ur.
Áhrif þessarar breyttu og bættu
sambúðar sjást nú víða. Palestínu-
menn undir forustu Arafats hafa
viðurkennt ísrael og þannig rutt úr
vegi einni helstu hindruninni á leið
til friðar við Miðjarðarhaf. í Suður-
Afríku hefur náðst samkomulag
um sjálfstæði Namibíu og von er
um sættir í Afganistan. Fleira
mætti telja. Það er ástæða til að
vera bjartsýnni nú á friðarhorfur
en þegar Reagan kom til valda.
Það verður að viðurkennast, að
hann hefur átt sinn þátt í því.
Á þessu stigi er þó vart tímabært
að fella einhvern endanlegan dóm
um forsetastjórn Reagans. Það
eiga vafalítið margir eftir að skrifa
um hana og fella misjafna dóma.
Sennilega á hann eftir að teljast
með hæfari forsetum Bandaríkj-
anna og einn sá fyrirmannlegasti í
máli, framkomu og fasi og hafa
þannig fullnægt vel draumi Banda-
ríkjamanna um forsetann.
Þá mun verða mikið rætt um
ráðgjafa forsetans, en þeir eru
taldir hafa ráðið miklu um störf
hans. Best virðast hafa gefist hon-
um Shultz utanríkisráðherra og
Baker fjármálaráðherra, sem nú
verður utanrfkisráðherra.
Margt bendir til þess að besti
ráðgjafi Reagans hafi verið Nancy
kona hans, en hún hafi m.a. ráðið
því, að hann valdi þá Shultz og
Baker sem nánustu samstarfs-
menn. Vænta má margra bóka um
þetta efni og mörg fleiri, sem
snerta stjórnartíð Reagans.
Það er ekki ólíkleg tilgáta, að
þegar tímar líða verði þess lengst
minnst, að þann tíma, sem Reagan
var forseti, nutu Bandaríkin friðar
og þeirrar hamingju sem því fylgir.