Tíminn - 22.07.1989, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 22. júlí 1989
Steingrímur Hermannsson, forsaetisráðherra, í viðtali
um árangur og horfur í stjórnun efnahagsmála:
Stöndum á tímamótum
Ríkisstjórnin samþykkti í vikunni umfangsmiklar aðgerðir til
að ráðast gegn fyrirsjáanlegum fjárlagahalla í ár, halla sem
m.a. er til kominn vegna breytinga í efnahagsumhverfi
þjóðarinnar. Þær breytingar hafa ekki hvað síst markast af
þrengingum í atvinnurekstri og kjarasamningum. Steingrímur
Hermannsson, forsætisráðherra, er ábyrgur fyrir efnahags-
stefnu ríkisstjórnarinnar, er hann ánægður með árangur
ríkisstjórnarinnar þann tíma sem hún hefur setið við völd?
„Erfiðleikarnir voru miklu meiri þeg-
ar ríkisstjórnin tók við en menn gerðu
sér grein fyrir. Ég er sannfærður um að
forsvarsmenn atvinnuveganna gerðu
sér ekki grein fyrir því hve þeir voru í
rauninni djúpt sokknir í skuldir og
erfiða rekstrarstöðu. Miðað við þetta
þá er ég ánægður með þann árangur
sem náðst hefur. Það var ráðist í
björgunaraðgerðir sem má segja að séu
fólgnar í nokkrum atriðum.
I fyrsta lagi hefur verið staðið fyrir
gífurlega mikilli skuldbreytingu hjá
útflutningsatvinnuvegunum en henni
er nú að ljúka. Atvinnutryggingasjóður
hefur samþykkt skuldbreytingar og
hagræðingarlán til um 140 fyrirtækja.
Þau fyrirtæki sem eftir eru, eru fyrst og
fremst fyrirtæki sem lent hafa hjá
Hlutafjársjóðnum. Það eru fyrirtæki
sem eru meginstoðir í viðkomandi
byggðalögum og þurfa víðtækari að-
stoð heldur en Atvinnutryggingasjóður
getur veitt.
Það hefur tekið miklu lengri tíma en
ég gerði mér vonir um, að ljúka þessum
málum, en staðreyndin er sú að umfang
þeirra var miklu meira en menn töldu
í upphafi. Talið er að til að bjarga
þessum ellefu fyrirtækjum sem eftir eru
þurfi að auka hlutafé þeirra sem nemur
nær tveimur milljörðum, sem er meira
en nokkurn óraði fyrir. Það hefur
einnig tafið mjög fyrir að Fiskveiða-
sjóður hefur verið mun tregari til að
veita fyrirgreiðslu en við gerðum okkur
vonir um. Satt að segja er ótrúlegt að
hagsmunaaðilar í sjávarútvegi skuli
standa svo gegn þessum björgunarað-
gerðum eins og í ljós hefur komið, ég
trúi því varla enn. Fulltrúar útgerðar-
manna og sjómanna hafa til dæmis
verið hörðustu andstæðingar þessara
aðgerða í Fiskveiðasjóði. Samt sem
áður sér fyrir endann á þessu og ég
vona að öllum málum verði lokið í
byrjun næsta mánaðar.“
Vissulega eru nokkur fyrirtæki sem
ekki verður bjargað. Það er óhjá-
kvæmileg að gjaldþrot verði í kjölfar
þeirrar óráðsíu sem verið hefur á
undanförnum árum. Ég er út af fyrir sig
ekki að kenna neinum um, hvorki
ríkisstjórninni né atvinnuvegunum
sjálfum. Enda tel ég að menn eigi að
reyna að leggja slíkar vangaveltur til
hliðar.
í öðru lagi eru þessar björgunarað-
gerðir fólgnar í því að rétta smám
saman af gengið og við erum nærri því
markmiði að fiskvinnslan nái núlli.
í þriðja lagi gerðu menn sér vonir um
að ná hógværum kjarasamningum og
ég held að ekki verði annað sagt en að
svo hafi orðið. Þar sýndu launþegar og
verkalýðshreyfingin vissulega skilning,
sérstaklega þegar tillit er tekið til þess
að samningunum fylgir kaupmáttar-
minnkun sem var óhjákvæmileg.
í framhaldi af þessu get ég ekki sagt
annað en að ég sé sæmilega ánægður
með árangurinn þegar ég lít til baka.
Þetta voru þau meginatriði sem ríkis-
stjómin lagði áherslu á og vildi ljúka á
fyrstu mánuðum síns starfs.“
- Hvernig líst þér á framtíðina?
Erum við að fara inn í uppsveiflu á ný?
„Við stöndum tvímælalaust á tíma-
mótum um þessar mundir. En erfið-
leikunum er ekki lokið, langt frá því. -
Fiskverðshækkun erframundan, einnig
verður að draga úr greiðslum til fisk-
vinnslunnar úr Verðjöfnunarsjóði sjáv-
arútvegsins. Það þýðir að fisícvinnslan
verður á ný komin töluvert undir núllið
og spurning hvernig því verður smám
saman mætt.
Sömuleiðis er langt frá því að við
sjáum fyrir endann á hinum gífurlega
fjármagnskostnaði sem atvinnuvegimir
búa við. Við þurfum enn að ná vöxtun-
um verulega niður. Raunvextir hafa
vissulega verið að lækka en ég varð
fyrir vonbrigðum með hvað bankamir
lækkuðu nafnvextina lítið nú, þrátt
fyrir mjög minnkandi verðbólgu. Það
verður áfram eitt af okkar stóra verk-
efnum að ná vöxtunum og fjármagns-
kostnaðinum niður.“
- En eru þeir aðilar ekki þungir í
skauti sem ekki vilja lækka vextina og
það valdamiklir að erfiðlega gengur að
ráða við þá?
„Jú, því miður hefur það verið helsti
þrándur í götu þessarar ríkisstjórnar.
Það eru mjög valdamiklir menn í þessu
afar sjálfstæða peningakerfi sem virðast
trúa á kreppuna til að leysa vandamál-
in. Þessir menn hafa sagt að það sé ekki
um annað að ræða en fyrirtækin verði
að fara á hausinn. Þeir hugsa þá ekki
um afleiðingarnar sem því fylgja.
Fyrir nokkra fékk ég bréf frá Gunn-
ari Tómassyni hagfræðingi, sem er einn
lærðasti hagfræðingur Islendinga og
býr í Bandaríkjunum. Gunnar vitnar
m.a. í Keynes sem hann telur einn
merkasta hagfræðing aldarinnar. Hann
gerir að umtalsefni þau fölsku verðmæti
sem felast í verðtryggingu fjármagns ef
ekki standa verðmæti á bakvið í fram-
leiðslu þjóðarbúsins. Orðrétt segir
hann: „Með aðskilnaði eignaraðildar
og rekstrarábyrgðar í atvinnulífi mark-
aðskerfisins opnast möguleiki fyrir
vexti „pappírseigna“, eða skulda um-
fram raunvirði,“ en þessi orð eru tekin
beint frá Keynes. Síðan segir Gunnar:
„Reglubundnar kreppur eru ráð mark-
aðskerfa með slíkum umframvexti til
að stinga á kýlinu og pappírseignir era
afskrifaðar. Kreppa er frumstætt hag-
stjórnartæki og allsendis ósamboðið
siðuðu samfélagi, annar og betri kostur
er bein afskrift gervieigna pappírsauð-
valds“. Og það er einmitt þetta sem við
erum að reyna að gera. Við erum að
stinga á kýlinu.
Það markmið sem ríkisstjórnin setti
sér í peningamálum og vaxtamálum
hefur að hluta náðst, sem er mikilvægt
en alls ekki nægilegt. Framundan er að
lækka fjármagnskostnaðinn og að af-
nema verðtrygginguna.“
- Stóð ekki tíl ■ vetur að afnema
vísitöluna?
„Það stendur í málefnasáttmála
ríkisstjórnarinnar að koma eigi í veg
fyrir sjálfvirkja víxlverkun fjármagns
og verðlags. Það verkefni er framundan
og ég mun leggja áherslu á að það verði
gert.
Svo ég haldi áfram að fjalla um það
sem framundan er þá fer verðbólgan
mjög hjaðnandi. Ef okkur tekst að
halda sjávarútveginum í sæmilegri
rekstrarstöðu með minnkandi verð-
bólgu og minnkandi fjármagnskostnaði
þá er ég bjartsýnn á framtíðina.
Ég held í raun og vera að ástandið í
þjóðfélaginu sé orðið slíkt að við
verðum að stefna að minnkun verð-
bólgu í mjög vaxandi mæli. Þó ekki
beita sömu aðferðum og gert var á
áranum 1987-’88 á kostnað útflutnings-
greinanna. Við verðum að halda jafn-
vægi; rata hinn gullna meðalveg.
Ég tel að framundan séu tímamót.
Ríkisstjórnin á að segja, þegar telja má
að útflutningsatvinnuvegimir séu í
sæmilegu jafnvægi: „Nú ætlum við ekki
að skipta okkur af ykkar samningum.
Þið skuluð semja sj álfir. “ Ég tel mjög
koma til greina að leggja niður yfir-
nefnd Verðlagsráðs sjávarútvegsins, að
minnsta kosti að oddamaður ríkisins
hverfi úr þeirri nefnd. Meðan hann
situr þar tekur ríkið óbeina ábyrgð á
því sem þar er gert, en það er óhjá-
kvæmilegt að í framtíðinni verði samið
á ábyrgð atvinnurekenda og launþega.
Vitanlega kemur ríkið inn í þá samn-
inga með gerð samninga við sína laun-
þega en ég vona að í næstu samningum
verði atvinnulífið á undan. Það er
heppilegra fyrir alla aðila. Með þessu
er ég ekki að segja að ríkið eigi að sitja
með hendur í skauti eða að við eigum
að festa gengið. Gengið er hagstjómar-
tæki sem ríkisvaldið verður að nota
samkvæmt eigin mati á stöðu efnahags-
mála.
Ég er heldur ekki að segja að engar
aðgerðir til hagsbóta komi til greina af
hálfu ríkisins. Vitanlega verður svo
áfram en þær eiga ekki að vera liður í
samningsgerðinni. “
- Hvað með ríkisstjórnina sjálfa? Nú
hefur Ólafur Ragnar viðrað þá hug-
mynd að bjóða upp á samstarf þessara
þriggja flokka tíl lengri tíma?
„Eg vil ekki útiloka slíkt en tel aftur
á móti of snemmt að segja til um það.
Það hefur verið venja hér á landi að
flokkar gangi til kosninga óbundnir og
mér finnst langlíklegast að svo verði
áfram.
Samstarfið innan þessarar ríkis-
stjórnar hefur verið gott og í raun og
veru það besta sem ég hef kynnst.
Vitanlega hafa verið misjafnar skoðan-
ir. En við höfum hist reglulega og þá
leyst úr þeim málum.
Veikleiki þessarar ríkisstjórnar er
fyrst og fremst veik staða hennar á
Alþingi, ég neita því ekki. Ég hef vissar
áhyggjur af þinginu í vetur. Ég get
varla gert mér vonir um að við vinnum
öll hlutkestin aftur og vitanlega verður
starfið miklu erfiðara ef stjórnarand-
staðan, ég tala nú ekki um ef óábyrg
stjómarandstaða, fer með formennsku
í ýmsum nefndum neðri deildar. Slík
stjómarandstaða gæti stöðvað mörg mál.
Ríkisstjórnin er að vinna að ýmsum
mjög róttækum hugmyndum á sviði
fjármála, sem eru tímabærar og hefði
átt að skoða miklu fyrr. Við þurfum
gott samstarf á Alþingi til að ná fram
þessum markmiðum. Iþessu sambandi
verða vissulega ýmsir sársaukafullir
þættir eins og niðurskurður á ýmsum
sviðum og stjórnarandstaðan á mjög
auðvelt með að gera úlfalda úr mýflugu
í þeim efnum ef hún af ábyrgðarleysi
skoðar ekki jafnframt tekjuhlið ríkis-
sjóðs. Meðal annars vegna þessa sárs-
aukafulla niðurskurðar sem er fram-
undan, samþykkti Framsóknarflokkur-
inn síðastliðinn fimmtudag umboð til
mín til að leita eftir samstarfí við
Borgaraflokkinn. Jafnframt er form-
lega búið að ganga frá því að Fram-
sóknarflokkurinn er reiðubúinn að af-
henda ráðuneyti í því skyni.
Mér virðist mjög lítill málefnalegur
ágreiningur vera á milli okkar og Borg-
araflokksins og það yrði styrkur fyrir
ríkisstjórnina ef hann kæmi til liðs við
hana.“
- Hefurðu trú á því að það gangí fyrir
haustið?
„Ég geri mér vonir um það og held
að það vanti aðeins herslumuninn þar
á. Kannski strandar þessi málaleitan á
stjómarflokkunum, að þeir geti ekki
orðið samstíga um það hvað Borgara-
flokknum verður boðið upp á. Eg er
þeirrar skoðunar að hver flokkur verði
að bjóða eitt ráðuneyti. Ég viðurkenni
þó að þrjú ráðuneyti fyrir fimm manna
þingflokk er mikið, en mér sýnist
dæmið ekki ganga upp öðravísi, því
miður.“
- Hvaða ráðuneyti er það sem á að
bjóða Borgaraflokknum?
„Auðveldast er að bjóða ráðuneyti
þar sem tvö era hjá einum ráðherra, þá
verður röskunin minnst. Við höfum
nefnt dómsmálaráðuneyti sem er mjög
mikilvægt ráðuneyti.“
- Hvað vinnst með því að fá Borgara-
flokkinn inn í rfldsstjóm frekar en að
hafa hlutleysi þeirra?
„Það hefur ekki verið um það rætt að
tryggja hlutleysi þeirra. Þeir hafa að
vísu sýnt vilja til samstarfs og það
höfum við einnig gert. Við létum þá til
dæmis fá fulltrúa í stjórn Áburðarverk-
smiðjunnar. Mér finnst mjög eðlilegt
að Borgaraflokkurinn vilji hafa meiri
áhrif gegnum þátttöku í ríkisstjórn.
Satt að segja finnst mér staða þeirra án
þess afar óljós, einhversstaðar á milli
Sjálfstæðisflokksins og ríkisstjórnar-
innar.“
- Hafið þið ekki sett einhver tíma-
mörk á hvenær þessu máli verður
lokið?
„Ég hefði viljað ganga frá þessum
málum fyrir löngu og hef stefnt mark-
visst að því en því miður hefur það ekki
tekist. Ég get ekki sagt að það séu föst
tímamörk í þessari viðleitni önnur en
þau, en því fyrr sem niðurstaða fæst,
því betra.“
- Ertu sáttur við Framsóknarflokk-
inn og telurðu að framsóknarmenn séu
sáttír við sína þingmenn?
„Ég skal nú ekki um það segja hvort
menn eru sáttir við okkur, en ég er
mjög sáttur við flokkinn. Við höfum
tekið að okkur gífurlega erfitt verkefni
og miklu erfiðara en ég gerði mér grein
fyrir. Ég veit að mjög margir era
óánægðir með að hlutimir gangi of
seint. Þeir verða bara að skilja það að
verkefnið var miklu stærra en við
töldum. Ég hef ekki starfað í ríkisstjóm
undir meiri erfiðleikum og þrýstingi
heldur en nú og hef ég þó lengi átt sæti
í ríkisstjórnum. Ég er sannfærður um
að við munum ljúka því verkefni sem
við höfum tekið að okkur ef við fáum
til þess frið og þjóðarbúið mun þá eflast
á ný. Þá vona ég að flokknum verði
þakkaður sá þáttur sem hann hefur átt
í þessu erfiða verkefni.“
Ámi Gunnarsson/Sigrún S. Hafstein