Tíminn - 18.01.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 18. janúar 1990
Jlllllllllllllllllllli AÐUTAN llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Landamæri Þýskalands og Póllands erfitt úrlausnarefni:
Voru þau dregin eftir
vitlausri á?
í breska blaðinu The Sunday Times er nýlega fjallað um
vandræöamálið landamæri Póllands og Þýskalands, sem
aldrei hefur veriö gengið frá eftir stríðslok með formlegum
samningum. Grunur hefur nú vaknað um að þau muni á
sínum tíma hafa verið sett við vitlausa á, Neisse eystri í stað
vestarí Neisse, sem vesturveldin hafi haft í huga. Nú, þegar
hillir undir að hér verði um að ræða austurlandamæri
sameinaðs Þýskalands verður brennandi að ganga skýrt og
greinilega frá málum.
Landamærín skipta borgum
í dögun á föstudagsmorgni
þrammar lítill hópur Pólverja yfir
brú yfír ána Oder inn í Austur-
Pýskaland. Aðeins 10 klukku-
stundum síðar halda þeir til baka,
eftir að hafa unnið dagsverkið sitt
og keypt inn.
Þetta gera þessir sömu menn á
hverjum degi. Pólski landamæra-
bærinn Slubice er gervibær - fyrr-
um austurúthverfi Frankfurt an
der Oder, gamallar iðnaðarborgar
sem í eina tíð teygði sig á báða
bakka árinnar Oder, þar sem flest
störfin voru öðrum megin og nokk-
ur heimilanna hinum megin.
1945 varð Oder landamæralínan
milli Póllands og Austur-Þýska-
lands, landamæri sem Helmut
Kohl kanslari Vestur-Þýskalands
neitaði að viðurkenna í nýárs-
ávarpi sínu nú um áramótin, frjáls-
lyndum samstarfsmönnum sínum í
ríkisstjórninni til mikillar gremju
en við fagnandi hneykslun stjórn-
arandstöðunnar. Eins og búast
mátti við hefur vofa þýskrar út-
þenslustefnu aftur gert vart við sig
til að ofsækja friðsamlega þróun í
átt að endursameiningu þýsku ríkj-
anna, sem virðist óhjákvæmileg.
Pólverjum er ekki skemmt.
Landamærin „óútkljáð“
vandamál
Austurlandamæri Þýskalands
hafa verið á lista yfir „óútkljáð“
vandamál Evrópu í fimm áratugi.
Á opinberum landabréfum í Vest-
ur-Þýskalandi eru landamærin milli
Austur-Þýskalands og Póllands
yfirleitt dregin með punktalínu
fremur en heilli. Það er ekki vegna
þess að embættismönnum sé ekki
ljóst hversu viðkvæmt mál hér er
um að ræða, sérstaklega þeim sem
eru vinstra megin við miðju í
pólitík. Þeir forðast að horfast í
augu við það og gefa bara út kort
með Vestur-Þýskalandi einu.
Hófsamir hægri menn studdust
við þá afsökun að „Sambandslýð-
veldið á engin landamæri með
Póllandi, því er það ekki okkar að
viðurkenna þau.“ En hrun Austur-
Þýskalands gerir þessa afsökun
léttvæga.
Landamæramálið er tilfinninga-
hlaðið. Þegar þess var minnst í
september sl. að 50 ár voru liðin frá
því síðari heimsstyrjöldin hófst
með innrás Þjóðverja í Pólland var
aftur vakin í Þýskalandi gamla
Willy Brandt laut höfði og fuss-
aði þegar hann hlýddi á ára-
mótaboðskap kanslarans.
sektarkenndin. Vestur-þýskir
vinstri menn, sem þegar hafa
áhyggjur af því að hrun sósíalism-
ans í austurhluta Evrópu kunni að
smita út frá sér, hafa hafið árás á
hugmyndina um einingu Þýska-
lands og gefa í skyn hliðstæður við
hina frægu yfirlýsingu Hitlers um
„síðustu landakröfu í Evrópu",
auk þess sem þeir saka Kohl um að
stefna öryggi Evrópu í hættu til að
sleikja sig upp við íhaldssama kjós-
endur.
Frammámaður í flokki Frjálsra
demókrata, flokki Hans-Dietrich
Genschers utanríkisráðherra, lét í
ljós óánægju með að forseti stjóm-
lagadómstólsins hefði lýst því yfir
að Þýska ríkið væri enn við lýði og
landamæri þess 1937 - og þar undir
félli helmingur Póllands eins og
það er nú og nokkur skiki af
Sovétríkjunum.
Enn engir friðarsamningar
efftir heimsstyrjóldina síðari
Kjami vandamálsins er að kalda
stríðið kom fast á hæla „heita
stríðsins" í Evrópu. Það hefur
aldrei verið gerður friðarsamning-
ur milli Þýskalands og bandamann-
anna sigursælu 1945. Þegar stríðinu
lauk var „Þýskaland" frekar lifnað-
arháttar- og menningarhugtak en
land og sigurvegaramir vom ekki
lengur bandamenn.
Á fundinum í Jalta í febrúar
1945 hafði verið komist að sam-
komulagi um að afhenda Póllandi
eitthvað af þýsku landsvæði í
skaðabætur, sérstaklega vegna
þess að Stalín hafði gert það lýðum
ljóst að hann hygðist halda fast í
það sem fyrir stríð hafði verið
austurhluti Póllands en hann hafði
lagt undir sig 1939 skv. samningi
hans við Hitler. Þar sem stríðið var
þá ekki enn unnið var þetta atriði
eitt af þeim sem vestrænu banda-
mennirnir vom bara ekkert að
þrasa um við „Jóa frænda“.
Á fundinum í Potsdam sex mán-
uðum síðar, þegar Þýskaland var
þegar bútað niður í hemámssvæði
bandamanna, var mikilvægara að
taka afstöðu til niðursetningar
skriðdreka en pólitískrar niður-
stöðu. Orðalag samkomulagsins í
lok fundarins var snilldarverk í
diplómatískri tvíræðni og dró
bráðabirgðalandamæri eftir ánum
Oder og Neisse en lýsti því yfir að
„endanleg mörkun vesturlanda-
mæra Póllands ætti að bíða friðar-
sáttmála". Heimurinn bíður enn.
Var niglað saman ám?
Því hefur verið haldið fram að
vestrænu bandamennirnir hafi
mglað saman ám og hafi haft í
huga eystri ána Neisse (Nyse á
pólsku), sem hefði haldið meiri-
hluta Slésíu, m.a. borginni Breslau
(nú Wroclaw) innan Þýskalands.
Hins vegar hafi Pólverjar af öfga-
sinnaðri þjóðerniskennd teygt land
sitt að vestari Neisse og það verið
umborið um skamma hríð af kald-
hæðnum sovéskum einræðisherra
með ruddalegar áætlanir um að ná
fullri stjórn á landinu. Þar með var
sögulegur armur Þýskalands inn í
Austur-Evrópu aflimaður.
Helmut Kohl kom af stað miklu
fjaðrafoki með áramótaávarpi
sinu þar sem hann neitaði að
viðurkenna núverandi landa-
mæri Póllands og Austur-
Þýskalands.
Stalín hafði líka staðið fast á því
að landamærin sveigðu í vestur frá
Oder í norðri þannig að hin æva-
foma þýska hafnarborg Stettin
(Szczecin) lenti innan landamæra
Póllands. í augum Rússa virtist
það snjallt á þessum tíma, enn
vom engar áætlanir uppi um að
skipta Þýskalandi og sovéski ein-
ræðisherrann hafði skapað eilífa
uppsprettu fjandskapar milli gam-
algróinna óvina Rússaveldis.
Þetta tókst. Ekki síðaren á fyrra
ári átti Austur-Þýskaland í rifrildi
við yfirvöld í Varsjá út af hverjum
bæri að annast dýpkunarfram-
kvæmdir í Szczecin-flóa og vegna
aðgangs að höfninni, og það þrátt
fyrir að Austur-Þýskalandi bæri að
standa vörð um óbreytt ástand skv.
áætlunum Stalíns.
Á öðmm stöðum skám landa-
mærin í sundur fom samfélög.
Bærinn Görlitz, sem er snyrtilega
skorinn í tvennt af Neisse, var
neyddur til að taka upp pólska
tilveru undir nafninu Zgorzelec.
Þessi brotnu landamæri hafa mynd-
að undarleg afbrigði eins og Slu-
bice, þar sem Pólverjar, sem flestir
hafa verið fluttir þangað frá land-
svæðum sem Rússar hafa lagt undir
sig, hafa í reynd verið neyddir til
að vera daglegir „Gastarbeiter" í
Austur-Þýskalandi.
Þegar Stalínistamir í Austur-
Berlín lokuðu „vináttulandamær-
unum“ til að verjast frjálslyndis-
mengun frá Samstöðu, var verka-
mönnum frá Slubice áfram leyft að
fara yfir landamærin til vinnu,
m.a.s. af sínum eigin stjórnvöldum
á hinum dapurlega vetri eftir að
herlög vom sett 1981, þegar þeir
gerðu innrás í hinar tiltölulegu
velbirgu verslanir í Frankfurt til að
kaupa pylsur og jólatré.
Brottreknir Slésíumenn vilja
leiftréttingu sinna mála
Það var ekki bara að Oder-
Neisselínan skæri mikilvægan bút
af Þýska ríkinu. Hún varð líka til
þess að 13 milljónir Þjóðverja vom
reknir frá heimilum sínum með
valdi og settir niður vestar, í Þýska-
landi, undir því yfirskini að verið
væri að „senda þá heim“. Margir
þeirra brottreknu vom gamal-
menni og börn sem höfðu ekkert
haft með stríðsreksturinn að gera.
Það er kannski skiljanlegt að örlög
þessa fólks hafi vakið litla samúð á
meginlandi sem hafði orðið að líða
mikið vegna mddaskapar þýsks
hroka. En það er líka jafnskiljan-
legt að flest þessa fólks lét ekki
staðar numið á hemámssvæði
Rússa heldur hélt ferðinni áfram til
vesturhluta Þýskalands, þar sem
„útlagaklúbbar" þeirra em áhrifa-
miklir kjósendaþrýstihópar nú á
dögum.
Þetta skiptir miklu máli fyrir
Kohl, sem hefur farið halloka í
skoðanakönnunum og horfist í
augu við kosningar á þessu ári.
Hann má ekki til þess hugsa að
missa völdin einmitt þegar helst
lítur út fyrir að þýski draumurinn
um einingu ríkjanna tveggja sé að
rætast.
YAMALUBE-2
olían frá
YAMAHA
fyrir vélsleðann
BUNADARDEILD
KTT
ARMULA3 REYKJAVÍK SÍMI 38900