Tíminn - 22.02.1990, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Fimmtudagur 22. febrúar 1990
AÐUTAN
Bók eftir Boris Jeltsín:
Ræist harkalega á Gorbatsjov
og forréttindi forystumanna
Mikhail Gorbatsjov er ógæfa Sovétríkjanna.
Hann er ófær um að taka mikilvægar ákvarð-
anir. Hann elskar að vera umkringdur mun-
aði og forréttindum.
í reyndinni er „glasnost“ og „perestrojka"
lítið annað en gaspur.
Þegar æðstu menn Sovétríkjanna safnast
saman til fundarhalda, er það líkast skrípa-
leik. Undirbúningurinn er lélegur, meðferð
mála yfirborðsleg og Gorbatsjov dáist að
sjálfum sér og ræðum sínum í þvílíkum
mæli að hann hefur misst skilninginn á
raunveruleikanum.
Þetta eru aðeins örfáar af sprengj-
unum sem sovéski stjórnmálamað-
urinn Boris Jeltsín kastar fram í bók
sem vakið hefur óhemju athygli. Þar
er að finna lýsingu á aðstæðum í
efstu valdalögum Sovétríkjanna sem
almenningi blöskrar gersamlega að
komast á snoðir um. Þar er Mikhail
Gorbatsjov, líf hans og háttalag
afhjúpað og gagnrýnt miskunnar-
laust. Þarna er sögð sagan af rotnu
pólitísku kerfi, þar sem lítið eða
ekkert breytist til hins betra. Og það
sem vekur allra mesta athygli er að
bókina skrifar maður sem lætur
hvað mest til sín taka á hinum
pólitíska vettvangi í Sovétríkjunum.
Og keppinautur Gorbatsjovs!
í bókinni segir Jeltsín nægan tíma
vera liðinn frá því Gorbatsjov kynnti
hina frægu umbótastefnu sína, per-
estrojku, fjögur ár sem samsvari
einu kjörtímabili Bandaríkjafor-
seta, til þess að árangur ætti að hafa
náðst. En því fari víðs fjarri enda
sýni Gorbatsjov hálfvelgju og vægi
fyrir íhaldssömum afturhaldsseggj-
um eins og Jegor Ligachev.
Þá hafa ekki síður vakið athygli
lýsingar Jeltsíns á forréttindum og
hlunnindum yfirstéttarinnar í
sovéska Kommúnistaflokknum, sem
hreint ekkert hafi dregið úr með
valdatöku Gorbatsjovs nema síður
sé. Hér á eftir endursegjum við að
nokkru úr The Sunday Times lýsing-
ar og hugleiðingar Jeltsíns um þessi
sérfríðindi og hver tilgangurinn sé
með þeim.
Forréttindin viðhalda
flokkshollustunni
Því hærra sem maður klifrar upp
metorðastigann í Kommúnistaflokki
Sovétríkjanna, því meiri þægindi
býr maður við og því sársaukafyllra
er að segja skilið við þau. Það leiðir
því af sjálfu sér að viðkomandi
heldur sér á mottunni, er hlýðinn og
tryggur.
Hér er komin orsök þess að
greindur og sjálfstætt hugsandi
meðlimur í miðstjórn flokksins er
blanda af svo þverstæðukenndum
orðum að tungan fer öll í hnút við
að reyna að segja þau. Þrælslund og
hlýðni eru svo endurgoldin nteð
forréttindum s.s. aðgangi að sérstök-
um sjúkrahúsum, sérstökum heilsu-
hælum, hinni frábæru matstofu
miðstjórnarinnar, hinni jafnfrábæru
þjónustu með heimsendingu mat-
væla og annarra vara, hinu lokaöa
símkerfi um Kremlarlínuna og
ókeypis flutningi milli staða.
Allt hefur þetta verið vandlega
skipulagt. Deildarstjóri hefur ekki
einkabíl, en hann hefur réttinn til að
panta bifreið úr bílaflota miðstjórn-
arinnar fyrir sjálfan sig og nánustu
samstarfsmenn. Aðstoðarráðuneyt-
isstjóri hefur þegar fengið sinn eigin
Volga-bíl, en yfirmaður hans ráðu-
neytisstjórinn hefur annan og betri
Volgu-bíl með bílsíma.
En sá sem hefur klifrað alla leið á
topp pýramída Kommúnistaflokks-
ins nýtur „algers kommúnisma“. Það
kemur í ljós að það var engin þörf
fyrir marxiska heimsbyltingu til að
komast í hið æðsta alsæla ástand
fyrirmyndarríkisins eins og Karl
Marx segir fyrir um. Frá hverjum
samkvæmt getu til hvers í samræmi
við þarfir var ekki slæm skilgreining
á kommúnisma. Og það er einmitt
það sem þeim sem efstir standa í
flokkspýramídanum hefur tekist að
ná. Geta þeirra er því miður ekki
framúrskarandi, en þarfir þeirra eru
svo miklar, enn sem komið er, að
aðeins hefur tekist að skapa raun-
verulegan kommúnisma fyrir innan
við 30 manns.
Snilldarleg hugmynd
Kommúnismi er skapaður fyrir
þessa menn af níundu framkvæmda-
stjórn KGB. Þessi alvalda fram-
kvæmdastjórn getur gert hvað sem
er. Líf flokksleiðtogans er vaktað af
sfvakandi, alsjáandi auga ogstjórnin
fullnægir öllum kenjum hans, þ.á m.
má telja „dacha" (sveitasetur) bak
við háa græna girðingu umhverfis
stórar lendur við Moskvuá, með
garði, tennisvöllum og veiðilendum,
lífverði við hvern glugga og viðvör-
unarkerfi.
Jafnvel stöðuþrepi mínu sem
áheyrnarfulltrúi forsætisnefndarinn-
ar fylgdi þjónustulið sem í var 3
kokkar, 3 framreiðslustúlkur, stofu-
stúlka og garðyrkjumaður með að-
stoðarmenn. Konan mín, fjölskylda
mín og ég, sem höfðum alltaf vanist
því að gera alla hluti með okkar
eigin höndum, vissum einfaldlega
ekki hvað við ættum að gera af
okkur. Og þó að undarlegt megi
telja gat allur þessi munaður ekki
veitt okkur þægindi eða gert okkur
lífið léttara. Hvaða hlýju er að finna
í marmaraklæddu húsi?
Það var því sem næst ógerlegt að
hitta eða hafa samband við einn eða
neinn á venjulegan, eðlilegan hátt.
Ef okkur langaði til að fara í bíó,
leikhús, á safn, satt best að segja
hvaða opinberan stað sem er, var
heill hópur þungaviktarmanna send-
ur þangað fyrirfram til að kanna
staðinn gaumgæfilega og girða allt
svæðið af. Það var ekki fyrr en öllu
þessu var lokið að við gátum farið á
staðinn. En það var einkabíó á lóð
sveitasetranna og þar voru alltaf
sýningar á föstudögum, laugardög-
um og sunnudögum. Þá kom sýning-
armaður með úrval af kvikmyndum.
Hvað varðar læknisþjónustu eru
öll lyf og útbúnaður innflutt, allt af
nýjasta tagi úr vísindarannsóknum
og tækniþróun. Sjúkrastofurnar í
„Kremlarsjúkrahúsinu" eru geysi-
stórar íbúðir, og þar flæðir lúxusinn
um allt, postulín, krystall, gólfteppi
og kertastjakar. Einstakur læknir
tekur aldrei neina ákvörðun af
hræðslu við að taka á sig ábyrgð, og
sjúkdómsgreining og meðferð er all-
taf ákveðin af hópi 5-10 lækna,
stundum eru meðal þeirra mjög
virtir sérfræðingar. Þegar ég var
flokksleiðtogi í Sverdlovsk var
læknirinn minn venjulegur heimilis-
læknir.
Fyrir „Kremlarskammtinn", sem
er sérstök úthlutun á varningi sem
venjulega er ófáanlegur, greiða
æðstu flokksgæðingarnir einungis
hálft kostnaðarverð en þar er um að
ræða hágæðamatvörur. í Moskvu
eru það alls um 40.000 háttsettir
flokksfélagar sem njóta þeirra for-
réttinda að taka við þessum sér-
skömmtum af mismunandi magn- og
gæðastigum. Heilar deildir í Gum,
hinu geysistóra verslunarhúsi við
Rauða torg eru lokaðar almenningi
og sérstaklega fráteknar fyrir æðstu
menn flokksins. Síðan eru aðrar
sérverslanir fyrir embættismenn einu
eða tveim þrepum neðar í stiganum,
o.s.frv. niður mannvirðingastigann,
allar flokkaðar eftir metorðum.
Allar eru deildirnar kallaðar „sér-
stakar", „sérstök" verkstæði, „sér-
stakar“ efnalaugar, „sérstakar"
sjúkradeildir, „sérstakir" spítalar,
“sérstök“ hús, „sérstök" þjónusta. í
Sovétríkjunum hefur orðið „sérstak-
ur“ ákveðna merkingu sem okkur er
öllum óþarflega augljós. Orðinu er
klínt á hinn ágæta mat sem búinn er
til í „sérstökum" eldhúsum og verða
að gangast undir „sérstakar" holl-
ustuprófanir, á lyfin sem pakkað er
inn í mörg lög af umbúðapappír og
öryggi þeirra ábyrgst með undirritun
margra lækna. Engin lyf án slíkrar
ábyrgðartryggingar má gefa hæst-
setta fólkinu í Kreml.