Tíminn - 22.02.1990, Blaðsíða 18

18 Tíminn
iiiiniiiniiii ..................iiiiiiiiiiiiiiiii.......
Aldarminning og kveðjuorð:
Frú Ása Theódórs
Fædd 13. janúar 1890
Dáin 13. febrúar 1990
í dag, fimmtudaginn 22. febrúar,
verður til moldar borin frá Dóm-
kirkjunni í Reykjavík frú Ása Theó-
dórs, fyrrum símritari, sem iést í
hárri elli að Droplaugarstöðum hér
í borg þann 13. þ.m. á 101. aldursári
sínu.
Við þessi leiðarlok er mér bæði
ljúft og skylt að minnast örfáum
orðum þessarar elskulegu frænd-
konu minnar og þá ekki síst fyrir þær
sakir hversu margs góðs ég átti henni
upp að unna frá umliðnum tíma;
atvika sem nú merla í muna á
kveðjudegi.
Ása var fædd í svokölluðu Beykis-
húsi á ísafirði, þann 13. janúar 1890,
og var annað barn foreldra sinna,
þeirra Guðmundar Pálssonar beyk-
is, f. 1850 - d. 1937, og Guðfinnu
Rósinkransdóttur, f. 1854-d. 1923,
en þau voru bæði langt í ættir fram
komin af traustu vestfirsku alþýðu-
fólki, faðirinn af Arnardalsætt en
móðirin af svokallaðri Rósinkrans-
ætt frá Tröð í Önundarfirði.
Fyrir þá, sem ættfræði unna, má
e.t.v. geta þess að Ása og Páll
Halldórsson, skólastjóri Stýri-
mannaskólans og faðir Níelsar próf-
essors og þeirra Dungalbræðra, voru
bræðraböm og eins var hún systkin-
abarn að móðurkyni við börn Rós-
inkránsanna frá Tröð, þ.á m. Guð-
laug Rósinkrans, fyrrv. þjóðleikhús-
stjóra, og Guðlaugu, móður þeirra
Hvilftarsystkina.
Þá var móðuramma Ásu - Guð-
laug Pálsdóttir - þremenningur að
skyldleika við Berg Thorberg lands-
höfðingja; bæði niðjar ÞorbergsEin-
arssonar, prests að Eyri við Skutuls-
fjörð, en hann var dóttursonur völ-
undarins séra Hjalta Pórarinssonar í
Vatnsfirði.
Fram í ættir taldi hún - sem
reyndar flestir íslendingar - til skyld-
leika við ýmis kunn nöfn og til
gamans má geta að hún var 9.
ættliður í föðurætt frá Jóni Indía-
fara, d. 1679,17. ættliður frá Vatns-
fjarðar-Kristínu, d. 1458, og 19. frá
Grundar-Helgu, d. 1385. í móður-
kyn var hún 11. ættliður bæði frá
Guðbrandi Hólabiskupi, 1627, og
Ragnheiði, d. 1636, (móður Brynj-
ólfs biskups Sveinssonar) og dóttur
Helgu, sonardóttur Jóns Arasonar
Hólabiskups. En því nefni ég þessi
fræði til sögunnar að frænka mín var
einstaklega ættfróð kona, lang-
minnug og óljúgfróð og lagði hún
jafnan í vana sinn að inna ókunnuga
að ætterni til að fá fytlri skil á
viðmælanda sínum, e.t.v. minnug
þess fornkveðna að „sjaldan fellur
akarnið langt frá eikinni".
Á ísafirði laust um aldamótin -
sem þá var stærðarbær á íslenskan
mælikvarða-ólst Ása upp í glaðvær-
um systkinahópi þeirra: Páls
Ósrunn, f. 1888, Sigríðar, f. 1891,
Kjartans Rósinkranz, f. 1894, og
uppeldissystur sinnar, Maríu Sveins-
dóttur, f. 1901, en þau eru nú öll
látin fyrir allmörgum árum. Þar
gekk hún í barnaskóla í umsjá dr.
Björns Bjarnasonar frá Viðfirði,
þáverandi skólastjóra, en svo mjög
orkaði kennsla og kurteisi þessa
lærdómsmanns á barnið að hún taldi
hann jafnan í síðan í röð ágætustu
manna er hún hefði kynnst og hafði
orð um dr. Björn sem Jón Ögmunds-
son um fóstra sinn ísleif Gissurar-
son.
Gegnt beykishúsinu stóð hús yfir-
valds ísfirðinga, Hannesar Hafstein,
síðar ráðherra, og varð samgangur
barnanna í húsunum allmikill, enda
á líku reki, og héldust gagnvegir
milli Ásu og ráðherradætranna upp
frá því og til endadægurs, enda
vinfast fólk hvort tveggja.
Ekki var títt að stúlkur væru settar
til mennta á þessum tíma umfram
lögboðið skyldunám og þvf fór Ása
- að barnalærdómi loknum - aðeins
í framhaldsskólann á ísafirði, þrátt
fyrir að hún hefði sýnt prýðilega
námshæfileika, eins og skólavitnis-
burður um hana ber með sér frá
þessum löngu liðnu.dögum. í skóla
var hún jafnvíg á flestar greinar, en
þó mun hún hafa lagt mesta alúð við
íslenskunámið og dönskuna.
Ása var kvenna best mælt á móð-
urmálið, enda lagði hún sig ávallt í
líma við að tala og skrifa það sem
fallegast og í því skyni las hún mikið
- og kunni - af ljóðum góðskáld-
anna, svo og önnur öndvegisrit, en
var vönd að lestri bóka. Hún fylgdist
ávallt með útvarpsþáttunum „Um
íslenskt mál“ eftir að þeir hófust og
fannst mér oft furðu sæta hversu
djúpstæða þekkingu hún hafði á
máli og málnotkun, og heyjaði ég
mér oft þekkingar úr fórum hennar
á þessu sviði; sjálfur við nám og í
skjóli hennar fyrir margt löngu.
Góð kynni við Hafstein-fjölskyld-
una á ísafjarðarárunum leiddu til
þess að sumarið 1908 var henni
boðið að dvelja sumarlangt hjá fjöl-
skyldunni í ráðherrabústaðnum að
Tjarnargötu 32 við skammtímanám
í þýsku og fleiri námsgreinum en
einmitt þá síðsumars var auglýst
eftir tveimur stúlkum til starfa á
símstöðinni á ísafirði og hvatti
Hannes Ásu til að sækja um starfið.
Með siðferðisvottorð frá ráðherra
og umsókn stílaða sameiginlega af
henni og fyrrum lærimeistara, dr.
Bimi, var hún valin úr hópi umsækj-
enda ásamt æskuvinkonu sinni, frk.
Soffíu Thordarsen, og urðu þær því
fyrstu símritararnir vestra og áttu
síðan samstarfsleið - með nokkrum
hléum - vinkonumar, um hartnær
hálfrar aldar skeið.
Rétt er að nefna að á þessum tfma
þótti töluverð upphefð að komast í
slíkt fast starf, bæði nýjungarinnar
vegna og eins sökum atvinnuhorfa á
fyrstu tugum þessarar aldar.
Reyndar fór vel á því að Ása
skyldi kjósa sér þennan starfsvett-
vang - kannski forsjónin fyrir hennar
hönd - bæði sakir þess að faðir
hennar, Guðmundur beykir, átti
þarna „inniegg“ sem fyrsti símalagn-
ingamaður landsins; sbr. Saga lsa-
fjarðar eftir Jón Þ. Þór sagnfræðing;
þegar beykirinn sá um símlagning-
una á milli ísafjarðar og Hnífsdals.
árið 1892, og eins vegna þess að með
símrituninni gat hún séð sér farborða
hin mörgu ekkjudómsár sín, meðan
entist starfsþrek og heimild til að
vinna.
Við símritun á Isafirði vann Ása -
með sumarhléum um 1913 þegar
hún var beðin um að annast ritsím-
ann á Siglufirði, m.a. vegna síld-
veiðiflotans - og bjó í foreldrahús-
um, uns heillastjarna og hamingju-
stund hennar rann upp þann 21. maí
1919, er hún giftist Hendrik Elísi
Theódórs, f. 8. ágúst 1889, og flutti
með honum til Borðeyrar, en hann
var þar verslunarstjóri Riis-verslun-
arinnar, eins og verið hafði faðir
hans á undan honum.
Á Borðeyri stóð hennar mesta
hamingjutíð og varaði í röskan tug
ára. Þar fæddist þeim einnig dýrmæt-
ur einkasonur, á sumardaginn fyrsta,
þann 22. apríl 1920, og þar sáu þau
stolt sitt og prýði vaxa úr grasi og
lofa góðu sem mannsefni; en sveinn-
inn ungi var skírður Richard Pétur,
í höfuðið á vini og eiganda fyrir-
tækisins, sem þeir feðgar, verslun-
arstjórarnir, höfðu starfað við svo
langan dag. Sonurinn varð lánsmað-
ur, sómi þeirra hjóna beggja, en lést
langt um aldur fram, þann 19. janúar
1988, rúmlega 67 ára að aldri.
Á Borðeyri stóð Ása með miklu
öryggi fyrir rómuðu menningar-
heimili, sem svo vel var kynnt að
hún var oftsinnis beðin um að taka
að sér stúlkur til verklegra leiðbein-
inga um búsýslustörf, um lengri eða
skemmri tíma, svo og aðrar hand-
menntir. Bæði af þeirri stjórnsýslu
og vegna eðlislægrar alúðar eignaðist
hún á Borðeyri ævilanga vináttu
fjölda samtíðarmanna sinna þar um
slóðir, sem síðan - áratugum saman
- sýndu henni ræktarsemi og vinar-
þel með svo margvíslegum hætti að
tók hjarta hennar nær.
Á Borðeyri tóku þau hjónin til
fósturs, frá 7 ára aldri, uppeldisdótt-
ur sína, frú Þórunni Valgerði
Björnsdóttur, síðar prestsfrú á ísa-
firði og að Valþjófsstað í Fljótsdals-
hreppi, en hún lést einnig um aldur
fram, tæplega 67 ára gömul, árið
1984.
Til góðvina Ásu ber að telja frú
Dýrfinnu Tómasdóttur frá Borðeyri,
sem galt vináttu Ásu með ævilangri
tryggð og hjálpsemi.
Þegar þau Hendrik; en hann var
sonur Theódórs Ólafssonar, verslun-
arstjóra á Borðeyri, Ólafssonar
dómkirkjuprests í Reykjavík, Páls-
sonar og Árndísar Guðmundsdótt-
ur, prests að Borg á Mýrum, Vigfús-
sonar; komu til ísafjarðar, endumýj-
uðust dagleg samskifti og vinskapur
Ásu við stöllur sínar frá fyrri tíð.
Við fráfall eiginmannsins, sem
bar að í Reykjavík í ágústmánuði
1939 - ári eftir að sonur þeirra,
Richard, hafði lokið verslunar-
skólaprófi vorið 1938 - ákvað Ása
að flytja suður til að vera nær syni
sfnum; eins með það í huga að fá
atvinnu við sitt hæfi hjá ritsímanum.
En þar starfaði hún upp frá því allan
sinn vinnudag í Reykjavík eða í rösk
20 ár, uns hún varð að láta af föstum
störfum sjötug að aldri á árinu 1960.
Sinnti samt ígripavinnu hjá ritsíman-
um öðru hverju í nokkum tíma eftir
það, enda starfsöm í besta lagi,
stundvís, traust og ábyggileg.
Fyrst bjó frændkona mín syni
sfnum heimili í borginni í rösk 10 ár,
en frá 1950 bjó hún ein að frátöldum
þeim fjómm ámm sem ég naut
skjóls hjá henni við nám og störf hér
syðra á ámnum 1951-1955, og minn-
ist ég þeirra ára þakklátum huga,
enda var hún mér bæði hollráður
leiðbeinandi og góður félagi.
Um haustið 1952 réðst hún í
íbúðarkaup og minnist ég enn hversu
þakklát hún var forsjóninni þegar
hún loksins - rúmlega sextug -
komst í eigið húsaskjól eftir langar
leiguíbúðasetur, en að Hringbraut
47 bjó hún uns elli knúði hana til
síðustu vistaskiftanna hér - að Drop-
laugarstöðum árið 1983.
Að Hringbraut hélt hún upp á 90
ára afmælið sitt árið 1980 með reisn
og myndarskap og þar heiðraði hana
með heimsóknum mikið frændalið
og vinir, en hún þá ern í besta lagi.
Hélt hún nær óskertri andlegri heilsu
fram yfir miðjan lokaáratug aldurs
síns.
Annar hamingjudagur rann upp á
árinu 1951, þegar Richard festi ráð
sitt, þann 11. ágúst það ár, og gekk
að eiga Dóru Sigurjónsdóttur, versl-
unarstjóra Jónssonar og eiginkonu
hans, frú Guðfinnu Vigfúsdóttur frá
Hlíð undir Eyjafjöllum.
Hamingja Ásu var fólgin í hlut-
deild í gæfu sonarins með góða konu
sem stóð honum fyllilega jafnfætis,
enda ber heimili þeirra órækan vitn-
isburð um sérstaka fágun og smekk-
vísi. En ávallt var Richard móður
sinni nærgætinn og góður sonur.
í störfum fór þeim mæðginunum
líkt, að bæði unnu með alúð og
kunnáttusemi allt það sem þeim var
tiltrúað og lauk Richard starfsferli
sínum sem skrifstofustjóri Reykja-
víkurhafnar til margra ára og var
öllum starfsmönnum til eftirsjár þeg-
ar hann lét af störfum sökum heilsu-
brests fyrir röskum 6 árum.
Hin síðari ár var frænka mín mjög
höll úr heimi, en mun þó hafa
skynjað umhverfi sitt að einhverju
leyti. Hún hafði óskað sér þess lengi
að þurfa ekki að verða upp á aðra
komin eða lifa sjálfa sig, en það er
hér sem í öðru að mennirnir ráðslaga
en almættið ræður. Henni var þó
hlíft við því reiðarslagi að vita um
fráfall sonar síns fyrir tveimur árum
og hefur máttarhöndin þar lagt líkn
með þraut.
Við ferðarlok skulu tengdadóttur
hennar færðar hjartans þakkir okkar
skyldmennanna er álengdar höfum
staðið og vitni orðið að þeim kær-
leika er hún hefur umvafið tengda-
móður sína. Fyrir hennar fórnfúsu
hjálp erum við þakklát og skynjum
að það eru þeir feðgar einnig, sem á
undan eru farnir, svo og aðrir ástvin-
ir af öðrum heimi.
Ása var í lægra meðallagi, svo sem
hún átti kyn til, svarthærð á yngri
árum, djúpbláeygð, vel limuð, kvik
í hreyfingum og bar sig með reisn.
Hún var félagslynd, en staðföst, og
orð hennar voru betri en flestra
annarra manna. Hún hafði að leið-
arljósi það eitt að gjöra rétt og láta
gott af sér leiða. Hún var alþýðu-
kona, stór af sjálfri sér og þurfti ekki
að taka undir með þjóðskáldinu úr
Fagraskógi, sem segir svo í einu
erinda sinna:
Segið það móður minni
að mig hafi eitt sinn þrotið
hug og dáð til að duga
og duftinu lotið.
Duftinu laut hún ekki.
Ég hygg að hún eigi góðrar heim-
komu von. Fari föðursystir mín í
friði.
Hún var væn kona og drengur
góður.
Kjartan P. Kjartansson
Góð vinkona mín, frú Ása Theó-
dórs frá ísafirði, lést á Droplaugar-
stöðum þann 13. þessa mánaðar,
réttum mánuði eftir 100 ára afmælis-
daginn.
Mig langar til að minnast Ásu,
sem var ávallt svo eiskuleg, hlý og
traustvekjandi, á meðan heilsan
leyfði. Fyrirmannleg framkoma
hennar og reisn var henni eðlislæg
og góðvildin skein úr svipnum, enda
var hlýleikinn og hjálpsemin í garð
annarra grunntónninn í lífi hennar.
Kynni okkar Ásu má rekja 60 ár
eða meira aftur í tímann, allt til
barnæsku minnar á ísafirði. Sonur
hennar, Richard, sem andaðist fyrir
tveimur árum langt um aldur fram,
var æskuvinur minn, leikbróðir og
skólafélagi um áratuga skeið. Síðan
útskrifuðumst við báðir frá Verslun-
arskóla íslands vorið 1938.
Mér er ljúft að geta þess að móðir
mín, Lára Eðvarðsdóttir, og Ása
voru einlægar vinkonur frá æskudög-
um þeirra beggja, enda voru þær
jafnöldrur. Ljúf minning af frásögn
móður minnar flýgur mér í hug. Það
var fyrir löngu síðan í byrjun skóla-
árs á ísafirði að mamma gekk hik-
andi inn í þéttsetna skólastofu, þá
nýlega komin í bæinn eftir nokkurra
ára dvöl hjá föðursystur sinni í
Reykjavík. Allt í einu heyrir hún
hlýlega rödd segja: „Má bjóða þér
sæti hjá mér?“ Þetta var rödd Ásu,
sem var að bjóða mömmu velkomna
í skólann. Siík framkoma gefur til
kynna að góð vinátta er gulli betri.
Um sfðustu aldamót var ísafjörð-
ur annar stærsti bær landsins. Þar
var líf og fjör og mikið um að vera,
næg atvinna og mikil umsvif í fram-
kvæmdum hjá bænum.
Foreldrar Ásu voru hjónin Guð-
finna Rósinkransdóttir og Guð-
mundur Pálsson beykir eru bjuggu
Fimmtudagur 22. febrúar 1990
að Mánagötu 2. í húsinu gegnt þeim
bjó Hannes Hafstein sýslumaður og
fjölskylda hans. Töluverður sam-
gangur og vinsemd ríkti á milli
heimilanna og hélst sú vinátta alla
tíð.
Ása varð fyrsta símadaman á
ísafirði. Hún mundi vel tímana
tvenna þar í bæ, þar sem hún fylgdist
vel með öllu sem gerðist í félags- og
atvinnumálum staðarins. Þar skipt-
ust á skin og skúrir eins og gengur.
Ásu farnaðist alltaf vel í lífi og
starfi. Hún eignaðist brátt ágætan
lífsförunaut, Hendrik Theódórs,
verslunarstjóra Riisverslunar á
Borðeyri, og fluttist Ása til Borðeyr-
ar um skeið en kom svo aftur til
ísafjarðar árið 1930. Hendrik gerðist
starfsmaður Landsbanka íslands á
fsafirði og þótti afburða fær skrif-
stofumaður. Þar starfaði hann til
dauðadags sumarið 1939. Þess má
geta að sérstök og náin vinátta var
með foreldrum okkar Dicks.
Ógleymanlegar samverustundir og
skemmtiferðir að sumri til inn í
Tunguskóg og víðar í nágrenni ísa-
fjarðar líða seint úr minni.
Það var mikið áfall fyrir Ásu að
missa eiginmanninn á besta aldri.
En hún og sonurinn létu ekki bugast
við andstreymið. Þar hjálpaði trúin
á góðan guð sem öllu réði. Mæðginin
tóku sig upp og fluttust til Reykja-
víkur. Þarvoru möguleikamirmeiri.
Aftur tók Ása upp fyrri störf hjá
ritsímanum og vann þar þangað til
hún varð að hætta sökum aldurs.
Húsbændur hennar kunnu vel að
meta störf hennar þar og þökkuðu
þeir henni fyrir dygga og góða þjón-
ustu á löngum æviferli.
Á ísafirði kom það í minn hlut að
taka við starfi Hendriks í Lands-
bankanum um miðjan september
1939. Nokkru áður var hann reyndar
búinn að birtast mér í draumi og
segja: „Tak þú við starfi mínu í
bankanum." Enginn tók mark á
draumnum sem rættist þó. Svona
gerast örlögin.
Eftir að ég fluttist alfarinn til
Reykjavíkur árið 1955, heimsótti ég
Ásu eins oft og færi gafst. Þá ræddum
við mikið saman og rifjuðum upp
liðnu árin fyrir vestan og alltaf
hýrnaði yfir henni þegar ísafjörð bar
á góma.
Ása var mjög vel gefin, ennfremur
fljúgandi mælsk og munaði lítið um
að flytja frábærar afmælis- og tæki-
færisræður ef því var að skipta. Eina
slíka ræðu, er hún flutti fyrir löngu
síðan, minnast vinir hennar oft á, en
þá var Ása komin yfir áttrætt.
Minningarnar sækja á, hver af
annarri, en nú skal staðar numið.
Inn í þessa mynd verður þó að koma
Dóra Sigurjónsdóttir, tengdadóttir
Ásu, sem hefur sýnt tengdamóður
sinni einstaka umhyggju í gegnum
árin. Sá sérstaki þáttur er geymdur
en ekki gleymdur.
Að leiðarlokum fylgja eftirfarandi
vísuorð Herdísar Andrésdóttur:
Lækkar lífdaga sól.
Löng er orðin mín ferð
fauk í faranda skjól,
fegin hvíldinni verð.
Guð minn, gefðu þinn frið,
gleddu og blessaðu þá,
sem að lögðu mér lið.
Ljósið kveiktu mér hjá.
Haft er að orði: Þar sem góðir
menn fara eru guðs vegir. Nú er
gatan greið fyrir Ásu, því að „upp-
himin fegri en augað sér, mót öllum
oss faðminn breiðir“. (E.Ben.)
Innilegar samúðarkveðjur frá
okkur hjónum og uppeldissystur
minni til Dóru og annarra ástvina
Ásu Theódórs.
Sveinn Elíasson
Afmælis- og
minningargreinar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og
eða minningargreinum í blaðinu, er
bent á, að þær þurfa að berast a.m.k.
tveim dögum fyrir birtingardag. Þær
þurfa að vera vélritaðar.