Tíminn - 22.03.1990, Blaðsíða 7

Tíminn - 22.03.1990, Blaðsíða 7
Fimmtudagur 22. mars 1990 Tíminn 7 Umræðan um eyð- ingu ósonlagsins hefur verið heldur hljóðlátarí að undanfömu en var um skeið. Þar með er ekki sagt að hættunni hafi veríð bægt frá og sökum óvenju vinda- samrar veðráttu í Evr- ópu vetur—samfara óvenju miklum hlýind- um — hefur mönnum æ oftar dottið í hug að nú sé gróðurhúsaáhrífa faríð að gæta á loftslag- ið. Ekki taka veðurfræð- ingar undir það en sjálf- sagt er að almenningur haldi vöku sinni og ýti á að þær pólitísku ákvarðanir verði teknar um allan heim sem dugi til að hindra frekarí eyð- ingu ósonlagsins og viðhaldi þannig heið- hvolfinu sem ómenguð- ustu, en vitað er að mengun sem þangað berst eyðist ekki svo auðveidlega aftur og það er hún sem veldur gróðurhúsaáhrífunum á jörðu niðrí. Almenningur hefur átt erfitt með að fylgjast með umræðunni, sem helst hefur borist í sundurleitum fréttaskrifum, og þar hafa upplýsingamar oft stangast á. Nýlega eru komnar út í Bandarikjunum tvær bækur sem fjalla um þessi mál og er umræðan þar tekin föstum tökum. Þar kemur skýrt fram að sjaldgæft sé að vís- indamenn séu sammála um mál sem varða plánetumar, en um gróðurhúsa- áhrifin séu þeir á einu máli. Gróðurhúsa- áhrifui eru staðreynd. Gripið er niður í rit- dóm um bækumar í bókakálfi The New York Times. Uppgötvun Bretanna á Suðurskautinu 1981 1981 tóku breskir vísindamenn í ís- köldum, vindasömum bækistöðvum á Suðurheimskautslandinu eftir því að minnkun haföi orðið á samsafni ósons í heiðhvolfmu en óson er tilbrigði af venju- legu súrefni sem á sinn þátt í að vcija plánetuna okkar ftá skaðlegum útfjólu- bláum geislum. Hér var ekki um að ræða ofurlítið varla merkjanlegt fiávik heldur hreint fall. Fyrsta hugsun Bretanna var sú að þetta gæti ekki verið rétt. Kannski væm tækin þeirra vitlaust stillt. Þegar allt kom til alls vom niðurstöður þeirra I al- gerri mótsögn við niðurstöður bandaríska gervitunglsins Nimbus sem hafði verið á braut síðan 1978. En það kom I ljós að Bretamir höfðu rétt fyrir sér en Nimbus skjátlaðist. Þegar kom ftam á árið 1984 hafði ósonlagið minnkað um 30%. Það var risastórt og sí- stækkandi gat í lagið yfir Suðurskautinu. Þar sem Nimbus-visindamennimir vom aðeins að gá að smáfrávikum í stöðl- uðu ósonmælingunum höfðu þeir forritað tölvumar sínar til að horfa ftam hjá svo fölskum frávikum frá því eðlilega sem næmu meira en örfáum prósentum. í reyndinni blinduðu þeir sjálfa sig gagn- vart ósongatinu og eftirlétu þannig Bret- unum, á jörðu niðri, þá vafasömu ánægju að komast að raun um tilvist þess. Þessa sögu má lesa sem lexíu í þvi hversu skeikul vísindin em, þ.e. að þegar kemur að flóknum vísindalegum málum sem snerta jörðina væri vissast að trúa engum. En innan hins rúma samhengis sem finna má í bókum Davids E. Fisher (Fire & Ice) og Jonathans Weiner (The Next One Hundred Years) má líta á sög- una sem röksemd fyrir allt annarri niður- stöðu. Ef, eins og báðir höfúndamir sýna af ríkulega fram á, vísindi sem lúta að plánetum em svo viðsjál, svo kveljandi háð fyrirfram viðtekinni hugmynd við gerð tölvulíkana, svo tætt af skoðana- Gróðurhúsaáhrifin eru staðreynd: Mannkyn grípi til skynsam- legra og hug- vitssamlegra aðgerða strax ágreiningi, hvaða merldngu hefúr það þá þegar vísindamenn em því sem næst á einu máli? Vísindamenn á einu máli, aldrei þessu vant! Höfundamir tveft fúllvissa lesendur sína um að í þessu tilfelli séu vísinda- mennimir á einu máli, gróðurhúsaáhrifm séu raunveruleg. Það er að hitna á jörð- inni. Stjóm mannsins á jörðinni er ógnað. Gróðurhúsaáhrifin, metan, vatnsgufúr og þó sérstaklega koltvisýringur safhast saman I andrúmsloftinu og mynda ein- angrunarlag umhverfis jörðina. Ef það lag þykknar vegna bruna á jarðefhaelds- neyti, s.s. olíu, kolum og gasi, og annarra þátta, helst jörðinni á meira af hitanum fra sólinni. Afleiðftigin? Hitnandi loftslag um alla jörðina. Hversu mikið má búast við að hitni? A þessu sviði greinir vísindamennina á. Ef gripið verður til ákveðinna pólitískra að- gerða, samfara talsverðri heppni, getur farið svo að hitaaukningin verði ekki mefta en kannski þijár gráður á Fahren- heit, sem hefði í för með sér vægar loft- lagsbreytingar sem við gætum aðlagast án of mikillar fyrirhafhar. En það er allt eins líklegt, að áliti margra vísindamanna, að hitaaulmingin nemi 10,15 eða jafnvel 20 gráðum — sem væri nóg til þess að jökulhettur heimskautanna bráðnuðu, fjöruborð hækkaði og færði í kaf láglendi frá Bangladesh til New York, loftslag breyttist tilfinnanlega og heföi í för með sér efnahagslega og pólitíska ringulreið þegar milljarðar hungraðra og þyrstra beijast við að halda lífi I upplausninni. Höfhndamir eru á merkilega líkum slóðum I bókum sínum. Báðir segja þeft okkur af hveiju gróðurhúsaáhrifin stafa, hvemig fyrst vom færðar sönnur á þau (með kerfisbundnum mælingum eins vís- indamanns á koltvísýringi í andrúmsloft- inu), hvemig eyðftig regnskóga Amazon á sinn þátt í þeim, hvers vegna það er svo erfitt að spá nákvæmlega hversu mikil hitaaukningin verður, hvenær hún hefjist og hversu hratt hún verði. Og hvemig skaðleg efni sem notuð em í úðabrúsum og kæliefhið freon eta upp ósonlagið. David E. Fisher, prófessor við háskólann í Miami stækkar sjónar- hom sitt nógu mikið til að ná til al- heimskjamorkuvetrar, sem trúlcga myndi fylgja í kjölfar meiriháttar kjamorkustríðs. í þeirri mynd myndi sót og reykur frá hundrað eyðilögðum stórborgum mynda loftslagsábreiðu yfir jörðinni, sem kældi hana og kynni jafnvel að kæfa mest allt líf þar. Jonathan Weiner sýnir að öfúgt við lægri lög andrúmsloftsins losn- ar heiðhvolfið ekki svo auðveld- lega við mengunarvalda. Hann skrifar: „Það er eins óg auga án tára“. Myndræn lýsing á einangrunaráhrifun- um Til að sýna hvemig gróðurhúsa- áhrifin hafa ekki eingöngu í for með sér að andrúmsloft jarðarinnar hitnar heldur kólnar líka í efri loft- lögum skýrir hann út að ef verið er úti í stórhríð f þunnri skyrtu bráðna snjókomin sem á henni lenda. Ef hins vegar maðurinn er í nokkrum þykkum peysum, lenda snjókomin á ytra borði þeirrar ystu, sem nú er einangruð ffá líkamshitanum. Þau haldast áffam frosin. „Jörðin svífúr um í ískulda geimsins og andrúms- loftið era einu hlífðarfotin hennar. Þegar gróðurhúsalofttegundum er bætt við loftið er það svipað því að klæðast fleiri og fleiri ullarflíkum.“ Fisher á það til að taka óvænta útúrdúra til að hamra á hugmynd. „Að lifa í þessum heimi er ekki ólíkt því að horfa á Alfred Hitchcock kvikmynd. Rétt um það leyti sem við höldum að við höftim fúndið út endalokin, láta hann — og náttúran — dynja á okkur annað áfall. Munið eftir „Psycho?“ segir hann. En „í þessu tilfelli reynist hnífastunguvitleysingurinn vera baktería sem leynist í Ioftinu,“ sem tekur sér bólstað í sumum mauram, nærist á felldum trjám úr regnskóg- um Amazon og dælir ffá sér metan, gróðurhúsagasi. Mannkynið þarf að bregðast skynsam- lega og hugvitssam- lega við A öðram stað tekur Fisher að láni myndbreytingu ffá Richard Feynman eðlisffæðingi, þar sem borið er saman að það sé álika erfitt að skilja plánetuna og uppgötva reglumar í skák með því að virða fýrir sér mannganginn á einhverju litlu homi taflborðsins. Það má þakka fýrir að hvoragur höfúndanna fellur í örvæntingu við að skrifa um svona ömurlegt efni. Báðir halda að mannkynið geti bragðist skynsamlega og hugvits- samlega við og komið í veg fýrir endalok sín. Amsterdam er reyndar byggt á hafsbotni þar sem Norður- sjónum er haldið í skefjum með flóðgörðum. Og olíuverðshækkan- imar snemma á áttunda áratugnum hrintu Bandaríkjamönnum út í að framleiða og kaupa spameytna bíla sem hafa hægt á koltvísýringsút- spýtingunni. 1988 samþykkt flestar þjóðir heimsins að draga úr notkun ósoneyðandi efria í úðabrúsum, kælikerfúm o.fl. um helming innan næsta áratugar. Höfundamir trúa því að svipaðar aðgerðir, sem brýn hætta rekur á cftir, gætu dregið úr hitunaráhrifúnum, og þeir leggja ffam eigin lista yfir ráðstafanir til vemdar umhverfinu. Fátt af því sem fram kemur er nýtt. Við höfúm lifað með alheims- hitun, ósongatinu og líkunum á kjamorkuvetri um þó nokkum tíma. Þetta er orðið hluti af daglegu máli fólks. Reyndar er það einmitt vandamálið sem báðir höfundamir verða að takast á við. Lesendur þeirra hafa fengið yfir sig svo mik- ið af blaðamannaflugeldasýningum sem varða þessi mál, svo mikið flóð af að því er virðist andstæðum fýr- irsögnum í blöðunum, að enginn veit hveiju á að trúa lengur. Báðir þesir höfúndar berjast gegn sjóvg- andi áhrifúm svo raglingslegra upplýsinga. Og það tekst þeim báðum, af ástríðuhita og trúverðugleika. Hvoraga bókina er hægt að lesa og komast að neinni annarri niður- stöðu en þeirri, að ef þjóðum heimsins tekst ekki að gripa til að- gerða, eða svíkjast um að grípa til aðgerða sem fýrst, era það ekki að- eins fjarlægir niðjar okkar sem súpa seyðið heldur okkar eigin böm.

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.