Tíminn - 22.03.1990, Blaðsíða 11
10 Tíminn
r i i' /' > i •'..'i'T (' • í * •
Fimmtudagur 22. mars 1990
Fimmtudagur 22. mars .1.990
! I II
Tímínn
11
Á sama tíma og nágrannaþjóðirnar setja aukið fjármagn í rannsóknir og þróun
skera íslendingar niður fjármagn til þessara mála. Það er þó sannað mál að rannsóknir borga sig:
Er bylting
framundan í
línuveiðum
landsmanna?
Sigurbjöm A. Jónsson, trésmiður og upp-
finningamaður, hefur í nærri fimm ár unn-
ið að því að þróa alsjálfvirkt línukerfi sem
dregur línu úr sjó, skiptir um tauma, réttir
öngla, beitir þá og gerir línuna klára fyrir
næstu lögn. Mannshöndinni er ekki ætlað
að koma nærri beitingunni. Ef það tekst
sem stefnt er að, er hér á ferðinni bylting í
línuveiðum.
Rannsóknarsjóðurinn og íslenska jám-
blendifélagið fjármagna smíði vélarinnar
að stórum hluta. Þetta verkefni er eitt af
mörgum sem Rannsóknarsjóðurinn hefur
átt þátt í að ýta í ffamkvæmd í samvinnu
við atvinnufyrirtæki.
Er bylting framundan
í línuveiðum?
Nýja vélin á að gera það sem venjulegar
beitingavélar hafa aldrei getað gert,
þ.e.a.s. að skipta um tauma, bæta við öngl-
um sem hafa losnað af, rétta þá sem hafa
beyglast og síðast en ekki síst að beita.
Skipið þarf ekki að fara með línuna í land
til beitingar, en í því felst mikill spamaður
því að þá er hægt að margnota línuna í
sömu sjóferð. Beitingavélar sem hafa beitt
á sjó hafa beitt um leið og línan er lögð.
Það hefúr ekki gefist nægilega vel því að
vélamar hafa ekki ráðið við álagið og al-
gengt er að margir önglar fari útbyrðis
óbeittir eða illa beittir. Sumar af þeim beit-
ingavélum sem hafa verið á markaðinum
hafa ekki verið nægilega góðar og engin
þeirra er alsjálfvirk.
Um áramót hóf íslenska jámblendifélag-
ið að styrkja smíði vélarinnar. Það útveg-
aði Sigurbimi húspláss, tæki og mannskap
til að smíða vélina. Stefnt er að því að
ljúka smíði hennar í vor þannig að hægt
verði að reyna hana úti á sjó í sumar. Eftir
að vélin hefúr verið reynd verður ný vél
smíðuð og er ætlunin að sýna hana á al-
þjóðlegri sjávarútvegssýningu í Laugar-
dalshöll í september næstkomandi. Hluti
vélarinnar var sýndur á alþjóðlegri sjávar-
útvegssýningu hér á landi árið 1987.
Sigurbjöm sagði Rannsóknarsjóðinn hafa
stutt vel við bakið á sér og átt mjög mikinn
þátt í að eitthvað varð úr ffamkvæmdum.
Hann sagði jafnffamt að stuðningur Jám-
blendifélagsins væri mjög mikilvægur og
að það væri vel til þess að vita að forystu-
menn í atvinnulíf á Islandi gera sér grein
fyrir að það þarf að þróa hlutina og rann-
saka.
„Það er alltof lítið fé látið í rannsóknir og
þróun hér á landi. Kvikmyndir og skák em
vissulega af því góða, en við megum passa
okkur á að kafna ekki úr menningu,“ sagði
Sigurbjöm.
Minna fé er varið
til rannsókna í dag
en fyrir þremur árum
Fyrir skömmu vakti Rannsóknaráð ríkis-
ins athygli á þeirri staðreynd að á síðustu
ámm hefur dregið úr því fjármagni sem Is-
lendingar verja til rannsókna og þróunar.
Niðurstaða Rannsóknaráðs er að ffá árinu
1987 til fjárlaga 1990 hefúr samdráttur í
fjármagni til rannsóknum í þágu atvinnu-
veganna numið 480 milljónum króna eða
22% og er þá miðað við verðlag í ársbyij-
un 1990. Af þessari upphæð má rekja 290
milljónir til samdráttar í beinum fjárveit-
ingum og mörkuðum tekjustofnum sam-
kvæmt fjárlögum. Afgangurinn er sam-
dráttur í raunvirði sértekna hjá umræddum
stofnunum.
Rannsóknaráðið segist hafa fúllan skiln-
ing á vanda fjárveitingarvaldsins við nú-
verandi aðstæður í þjóðarbúskapnum og
að ekki sé hægt að uppfýlla allar óskir sem
ffam koma um fjárveitingar. Ráðið bendir
hins vegar á að sú staða sé að verulegu
leyti til komin vegna þess að ekki hefúr
verið lögð nægilega rík áhersla á að beina
efnahagsþróuninni inn á nýjar brautir og
beita til þess vísinda- og tækniþekkingu
með markvissum hætti. Mikil fjárfesting í
Sigurbjörn vildi ekki leyfa Ijósmyndara Tímans mynda vélina, sagfti hana hernaðarleyndarmál. Sigurbjörn hefur aðstöðu sína í gríðarmiklum húsakynnum Járnblendifélagsins.
nýjum greinum eins og fiskeldi hefúr t.d.
ekki nýst sem skyldi m.a. vegna þess að
þekking og reynsla byggða á rannsóknum
skorti til að stofúa og reka slíkt eldi við
hérlendar aðstæður. A þetta var m.a. bent í
skýrslu Rannsóknaráðs ríkisins um „Þróun
fiskeldis", sem send var ríkisstjóminni
1986. Mörg önnur dæmi em um það
hvemig skortur á þekkingu hefúr leitt til
stórfells tjóns. Það mun því enn auka á
efnahagsvanda þjóðarinnar í ffamtíðinni
og þá draga úr getu til að sinna hinum
margvíslegu félagslegu óskum, ef stöðugt
er haldið niðri eða, eins og horfir, dregið úr
því sem varið er til grunnþátta nýsköpunar.
Stjórnvöld sýndu framsýni
þegar Rannsóknarsjóöurinn
var stofnaöur áriö 1985, en...
Þegar Rannsóknasjóður var stofnaður
með sérstakri ákvörðun þáverandi ríkis-
stjómar Steingríms Hermannssonar árið
1985 var 50 milljónum veitt í sjóðinn. A
verðlagi í ársbyijun 1990 væri þetta 140
milljónir króna. Horfur em á að í ár verði
85 milljónum varið til sjóðsins. I nýsam-
þykktum fjárlögum var gert ráð fyrir 95
milljón króna framlagi, en fyrir Alþingi
liggur nú tillaga ffá ríkisstjóminni að skera
ffamlagið niður um 10 milljónir. Framlag
til sjóðsins hefúr þannig rýmað um 55
milljónir króna á verðlagi ársins 1990 eða
nærri 40%
Frestur til að sækja um styrk til Rann-
sóknarsjóðs í ár rann út 1. mars síðastlið-
inn. I þetta sinn bámst 147 umsóknir og
hafa aldrei verið fleiri. Heildarapphæð
umsókna er 325 milljónir króna en á móti
bjóðast umsækjendur til að leggja fram
407 milljónir. Þannig er heildarumfang
fyrirhugaðra verkefna 732 milljónir. Vem-
legur hluti þessara mótffamlaga er ffá fyr-
irtækjum en þau eiga aðild að 70% allra
umsóknanna. Þetta ber þess merki að all-
mikill hugur er í fyrirtækjum að leggja í
rannsóknir, þrátt fyrir að ekki hefúr árað
vel að undanfomu. Samkvæmt þessu þarf
að hafna 3/4 umsóknanna og eða skera
styrki niður vemlega ffá því sem beðið er
um.
Búið er að fara einu sinni í gegnum um-
sóknimar og taka þær út sem taldar em
styrkhæfar. Það em um helmingur af um-
sóknunum að upphæð rúmar 150 milljónir
króna. Fyrir utan þá upphæð em t.d. verk-
efni sem lúta að samstarfi fyrirtækja og
stofnanna í Evrópusamstarfi.
Vilhjálmur Lúðvíksson, ffamkvæmda-
stjóri Rannsóknaráðs ríkisins, er mjög
harðorður í garð stjómvalda. Honum
finnst stjómmálamenn sýna Rannsóknar-
sjóðnum litla ræktarsemi.
,Jlannsóknarsjóðurinn hefúr haft mikil
og góð áhrif á rannsóknir í landinu. Það
var mikil ffamsýni og stórt skref ffam á
við að stofúa sjóðinn. Hins vegar finnst
manni það með ólíkindum að þetta skuli
meðvitað látið drabbast niður. í nágranna-
löndum okkar segja menn, við verðum að
auka þessa undirstöðu starfsemi til að til-
einka okkur nýja tækni og aðlaga atvinnu-
lífið að nýjum aðstæðum. A Islandi segja
menn þetta líka, en síðan gera menn alveg
þveröfiigt,“ sagði Vilhjálmur.
Svavar Gestsson menntamálaráðherra var
spurður hveiju hann svaraði gagnrýni Vil-
hjálms Lúðvíkssonar varðandi stefnu
stjómvalda í rannsóknarstarfsemi.
„Aðalatriðið er að menn snúi bökum
saman í því augnamiði að búa til einhveija
sóknaráætlun fyrir vísindi, rannsóknir og
þróun í þessu landi. Niðurskurðurinn sem
gerð er tillaga um í fjáraukalögunum sam-
svarar um 0,2% af því fé sem varið er til
rannsókna hér á landi. Miðað við það sem
aðrir verða að þola í niðurskurði um þess-
ar mundir er þetta í sjálfú sér engin
ósköp.“
Atvinnulífið sýnir rannsókn-
um og þróun vaxandi áhuga
„Atvinnulífið hefur sýnt rannsóknum
aukinn áhuga á síðari árum,“ sagði Vil-
hjálmur Lúðvíksson. „Menn tala mikið um
að það verði að draga úr opinberum fjár-
veitingum til allra hluta og þar á meðal til
rannsóknarstofnanna. Talað er um að gera
þær sjálfstæðari og láta atvinnulífið borga
fyrir þær. En þetta er eins og hvert annað
bull. Hér á landi hafa stofnanimar í aukn-
um mæli verið fjármagnaðar af sértekjum,
reyndar meira heldur en víða erlendis.
Hvergi í heiminum þekkist að ekki sé gert
ráð fýrir opinberum stuðningi við áhættu-
sama þróun og rannsóknir. Þetta á sérstak-
lega við þar sem atvinnulífið er samsett
eins og hér á landi. Menn tala um þessi
mál oft af fúllkominni vanþekkingu.
Það tala allir um að Rannsóknarsjóðurinn
hafi skilað miklu og jákvæðu starfi. Rann-
sóknir taka alltaf tíma og svona verkefni
em lengi í gerjun. Styrkir úr sjóðnum hafa
m.a. farið í langtímaverkefni eins og í
rannsóknir í líftækni og upplýsingatækni.
Núna leggjum við mjög mikla áherslu á
verkefni sem skila sér í nýjum fýrirtækjum
og nýjum vömm.
Við trúum því að með því að tengja rann-
sóknir atvinnulífinu verði meiri skilvirkni
í rannsóknum. Fyrirtækin taka þá þátt í að
ákveða hvemig á að gera hlutina, hvar
áherslan á að vera og hvemig verkefnin
eigi að líta út. Þegar fýrirtækin setja pen-
inga í þetta bíða þau líka eftir niðurstöðun-
um og hagnýta sér þær fýrr. Við höfúm
lagt mikla áherslu á að byggja svona brýr á
milli rannsóknarstofnanna og atvinnulífs-
ins.
Ahrifin á samskipti stofnananna innbyrð-
is og samvinnunnar milli stofnanna og at-
vinnulífs em kannski stærsti ávinningur-
inn af starfi Rannsóknarsjóðsins,“ sagði
Vilhjálmur að lokum.