Tíminn - 30.01.1993, Blaðsíða 5

Laugardagur 30. janúar 1993
Tíminn 5
Tímamynd: Aml BJama
Atvinnusti
vinnslan
Jón Kristjánsson skrifar
ast við það að laða að sér Qármagn til íjárfesting-
Mesta vandamál þjóðarinnar um þessar mundir
er vaxandi atvinnuleysi. Allt síðasta ár var sýnt
hvert stefndi, og hefur verið jafn stígandi í spám
þeirra stofnana sem hafa það að atvinnu að gera
sér grein fyrir horfunum. Skilaboð stjómvalda
til stjómenda fyrirtækja eru þau að sameina þau
og hagræða, sem þýðir í flestum tílfellum að
fólki fækkar. Jafnfiamt hefur sú stefna stjóm-
valda ríkt, að þeir sem ekki bjarga sér sjálfir feri
á hausinn, verði gjaldþrota, og nú síðast fyrir
nokkrum dögum var forsætísráðherra að flytja
þann boðskap á fúndi á Akureyri að nokkur fyr-
irtæki í sjávarútvegi yrðu gjaldþrota á næstu
vikum. Það hefúr vissulega ferið minna fyrir
umræðum um hvert á að beina því fólki sem
missir atvinnuna, og hvaða leiðir em til nýsköp-
unar í atvinnulífinu, sem mundi leiða til fleiri
atvinnutækifera.
Staðan 15. desember
og 19. janúar
Þann 15. desember síðastliðinn mættu fúlltrú-
ar frá Þjóðhagsstofnun á fúnd fjárlaganefndar
Alþingis. Þá bókaði ég í minnisbók mína eftír-
ferandi setningu:
.Atvinnuleysisspáin er í endurskoðun. Verður
sennilega fyrir ofan 4% á næsta ári. Þetta hefúr
áhrif á ýmislegt annað.“
Rúmlega mánuði seinna, eða þann 19. janúar
síðastliðinn, gaf Þjóðhagsstofnun út endur-
skoðaða áætlun um efnahagshorfúr á næsta ári
og þar stendur eftirfarandi setning um atvinnu-
horfun
, Atvinnuhorfúr á þessu ári em óhagstæðar. At-
vinnulausum fiölgaði um 2100 manns ffá upp-
hafi tíl loka árs. fdesember síðastliðnum vom
6100 manns skráðir atvinnulausir eða sem svar-
ar 4.8% af mannafla. Líklega ágerist atvinnu-
leysið enn á næstu mánuðum, en dregur svo úr
því með vorinu. Atvinnuástand er venjulega
verst á þessum árstíma. Engu að síður má bú-
ast við miklu atvinnukysi aSt árið og spáir
Þjóðhagsstofnun að það verði að meðattali um
5%. Það er því deginum Ijósara að atvinnuleysi
er orðið eitt af biýnustu viðfangsefnum hag-
stjómar hér á landL“ (Leturbreyting múi).
Vítahringur
Að matí Þjóðhagsstofnunar, sem hefúr verið
varferin í spám sínum, hafa horfúr versnað sem
svarar 1% á aðeins einum mánuði. Eins og ég
bókaði í minnisbók mína í desember hefur þetta
áhrif á „ýmislegt annað“.
Þetta minnkar veltu í þjóðfélaginu, hefúr
keðjuverkandi áhrif í þjónustu og viðskiptum,
þar á meðal á
tekjur ríkis-
sjóðs, og veldur
beinum út-
gjaidavanda hjá
atvinnuleysis-
tryggingarsjóði
upp á um 600
milljónir króna.
Þessi mál eru í
vítahring, sem
ekki verður séð
að barist sé
gegn með öllum þeim ráðum sem tiltæk eru.
Endimörk vaxtarins?
Ég minnist þess að þegar ég fór að fylgjast að
marki með umræðum um þjóðmál og atvinnu-
mál fyrir tveimur áratugum eða svo, kepptust
menn við að gefa yfirlýsingar um að sjávarút-
vegur væri kominn að endimörkum vaxtarins
og það þyrftí ekki að reikna með atvinnuaukn-
ingu þar. Iðnaður og þjónusta yrði að taka við
því fólki sem út á vinnumarkaðinn kæmi á
næstu áratugum. Þetta hefúr gengið eftír hvað
þjónustuna varðar. Mikil aukning hefur orðið í
þjónustugreinum, og margir telja hana um of.
Hins vegar blasir sú ískyggilega staðreynd við að
almennur iðnaður hefúr ekki vaxið, og vemleg-
ir erfiðleikar em nú í orkufrekum iðnaði, þótt
vonandi sé þar um sveiflur að ræða.
Erlend Qárfesting
Ég hef fengið tíl þess tækiferi á síðasta ári að
sitja fúndi á alþjóðavettvangi þar sem þingmenn
frá Evrópuþjóðum, Bandaríkjunum og Kanada
bám saman bækur sínar um eftiahagsmál og
hlýddu á fyrirlestra um þau eftii. Eitt skilja þess-
ir fúndir eftín Allar nágrannaþjóðir okkar kepp-
ar, hvar sem það er að finna.
Hér á landi er oft rætt um erlenda fjárfestingu.
Mér finnst hins vegar umræðan vera á þann veg
að slík tækifæri komi upp í hendumar á okkur.
Kraftar opinberra aðila, svo sem markaðsskrif-
stofú iðnaðarráðuneytisins, hafa í ríkum mæli
beinst að leit að stóriðjukostum. Mér er ekki
kunnugt um að
skipulega hafi verið
unnið að því að leita
samstarfe við er-
lenda aðila um fjár-
magn eða tækni-
þekkingu í minni
eða meðalstómm
fyrirtækjum á okkar
mælikvarða.
Það sjást þess
merki nú að hugar-
farsbreytíng sé að
verða í þessum efnum, og vonandi mælir Þórar-
inn Þórarinsson hjá Vinnuveitendasambandinu
fyrir munn sinna umbjóðenda, þegar hann ræð-
ir um nauðsyn þess að stofna markaðsskrifstofu
sem sinni þessum þætti betur.
Fjárfestingar í sjávarútvegi
Það er þjóðarsamstaða um að halda sjávarút-
veginum fyrir utan fjárfestíngarírelsið, þó að
kratar séu að halda fúndi um annað. Það er ein-
faldlega vegna þess að sjávarútvegurinn er þvílík
stærð í efnahag okkar íslendinga að fjárfesting-
ar erlendra aðila í honum gætu í raun svipt okk-
ur umráðaréttí yfir auðlindinni. Það hefúr verið
fjárfest mjög mikið á þessu sviði á undanföm-
um árum, og atvinnugreinin hefúr tekið mikl-
um breytingum.
Ein af þeim er ffystítogaravæðingin, sem kost-
ar mikla fjármuni og hefur verið mjög umdeild.
Það er ekki sfet vegna áhrifanna á atvinnuna í
landi. Landverkafólki þykir það eðlilega blóðugt
að horfa upp á tómar fiskvinnslustöðvar, þegar
búið er að flytja vinnsluna út á sjó. Oft koma upp
þær raddir að við svo búið megi ekki standa, og
það þurfi að setja skorður við þessari vinnslu og
banna flutning ísfisks úr landi.
Fullvinnsla eða framhalds-
vinnsia
Ég hef oft fúrðað mig á því hvað litlar umræð-
ur eru um það í sjávarútveginum og hjá al-
menningi í landinu hvort möguleikar eru á því
að fullvinna afurðir af ftystítogumm í stærri stíl
hérlendis. Sjófrystur fiskur er í hæsta gæða-
flokki sem hráefni, og það verður mjög erfitt að
keppa við hann í gæðum. Mér segja fróðir menn
að sjóftystíng sé algengasta aðferð við veiðar í
veröldinni. Ég held að ffystítogaramir séu
komnir tíl þess að vera, en auðvitað þyrfti að
þróa til þess aðferðir að nýta betur það hráefrii
sem fer í hafið aftur við vinnslu útí á sjó.
Hvað gera sölu- og
hagsmunasamtökín?
Sú spuming er áleitín hvort hin sterku hags-
muna- og sölusamtök í sjávarútvegi hafi sinnt
þeim málum sem skyldi að efla rannsóknir og
samráð um sem mesta fúllvinnslu í landinu.
Það er tvímælalaust þeirra hlutverk að hafa for-
ustu í slíku, og í ljósi síðustu ffétta um fjárhags-
lega stöðu þessara samtaka ættí þeim ekki að
verða skotaskuld úr því að gera átak í þessu efni,
þótt það kostaði einhveija fjármuni.
íslensk fyrirtæki bæði í iðnaði og sjávarútvegi
gjalda þess að litlu fjármagni hefúr verið varið
tíl rannsókna og markaðsstarfsemi. Þar kemur
tíl slæm staða margra fyrirtækja, og einnig hef-
ur ríkið varið takmörkuðum íjármunum tíl
rannsókna. Þama er mjög aðkallandi verkefni í
sjávarútvegi, að koma afurðum ffystítogaranna,
þessu úrvals hráefni, til frekari vinnslu innan-
lands.
Þetta er stórmál varðandi atvinnusköpunina í
landinu. Eins og nú standa sakir er þetta hráefni
unnið frekar erlendis, þótt vafalaust feri einhver
hluti af því beint tíl neytenda.
Samráð útgerðaraðila, forsvarsmanna fisk-
vinnslunnar og samtaka sjómanna er ekki síst
nauðsyn í þessum efnum, og að það ríki sá
ásetningur að vinna fiskinn sem mest innan-
lands. Til þess að svo megi verða þuría þessir að-
ilar að stííla saman krafta sína, það gætí leitt til
framfara og atvinnusköpunar.