Tíminn - 27.03.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 27. mars 1993
„Brasilía, land framtíðar-
innar,“ skrifaði austurríski
rithöfundurinn Stefan
Zweig eftir að hafa leitað
þar hælis undan nasisma og
stríði í Evrópu. Zweig
horíði með söknuði um öxl
til frekar friðsamlegrar Evr-
ópu túnans íyrir heims-
styrjöldina fyrri.
I Brasilíu, þar sem fólk af
margvíslegum uppruna
hafði blandað blóði, fannst
Zweig að hann sæi fyrir sér
gróandi þjóðlíf, er þróast
myndi í friði og spekt til
mikils þroska.
Kannski hefur hann þó
ekki verið alveg sannfærður
um það, a.m.k. svipti hann
sig lífi eftir skamma dvöl í
óskalandinu.
Til stórveldisframtíð-
ar
Fleiri hafa orðið til að gera sér
glæstar vonir um Brasilíu, ekki síst
Brasilíumenn sjálfir. Á sjötta og sjö-
unda áratug og ívið lengur trúðu
a.m.k. efri samfélagslög landsins því
nokkuð almennt að það væri að
verða stórveldi í efnahagsmálum og
í framhaldi af því í stjómmálum. Er-
lendis trúðu því og margir. Til
marks um það komst Brasilía á list-
ann yfir þau riki, sem líkleg voru tal-
in til að eignast kjamasprengju inn-
an skamms.
Hlutlægt skoðað virtust framtíðar-
möguleikar Brasilíu og sæmilegir.
Ríki þetta er eitt þeirra víðlendustu í
heimi, 8.511.965 ferkílómetrar, íbú-
ar vom 1960 um 66 milljónir, auð-
lindir virtust óþrjótandi og hættur
utan frá vart teljandi.
Allvemleg þjóðernishyggja mátti
sín mikils í viðhorfum Brasilíu-
manna um þær mundir. Menn settu
sér það mark og mið að breyta Bras-
ilíu úr Iandbúnaðarlandi fyrst og
fremst í iðnvætt ríki, sem ekki stæði
Norður- Ameríku, Vestur-Evrópu
eða Japan að baki. Efnahagssérfræð-
ingar Brasilíustjóma, hvort sem
þær töldust Iýðræðislegar eða vom
einræðisstjómir hershöfðingja,
héldu því fram að þessu marki yrði
skjótast náð með því að loka landinu
fyrir innflutningi. Landsmenn yrðu
þá að láta eigin framleiðslu duga og
innlendur iðnaður hlyti að stóreflast
á skömmum tíma, ef hann losnaði
við samkeppni frá innfluttum iðn-
varningi. Ríkið skyldi standa fyrir
iðnvæðingunni og greiða fyrir at-
vinnurekendum í einu og öllu.
Út frá þessum fyrirætlunum hefur
stefnan verið í þjóðarbúskap Brasil-
íu síðustu áratugina. Gríðarháir
tollar vom settir á innflutning og
náið samráð var með stjórnvöldum,
embættismönnum og stóriðnrek-
endum. Ríkiskapítalismi, segja sum-
ir fréttamenn um það.
Stóð í stað í
félagsmálum
Um skeið var hagvöxtur mikill og í
augum margra, bæði Brasilíu-
manna og útlendinga, ólgaði þetta
stóra þjóðfélag af framfarakrafti og
framtíðartrú. En ekki var allt með
felldu um þá glansmynd. Hvað sem
„Efnahagsundur“ sem reyndist spilaborg:
leið sæluríkisdraumi Zweigs, hefur
misrétti og kúgun eftir stéttum og
kynþáttum verið drjúgur liður í
sögu samfélags þessa, svo að segja
frá upphafi þess, og er það svipuð
saga og víðar að úr Rómönsku Am-
eríku. Norðuramerískir indíánar
mega hrósa happi miðað við þá
áníðslu sem brasilískir indíánar hafa
mátt sæta og sæta enn. Brasilíu-
menn héldu áfram innflutningi
þræla frá Afríku löngu eftir að Evr-
ópuþjóðir flestar voru hættar slíku
alveg og Norður- Ameríkumenn að
mestu leyti. Þrælahald aflagði Bras-
ilía ekki að fullu fyrr en 1888, síðar
en nokkurt Ameríkuland annað.
Munur á kjörum, möguleikum og
virðingu innan samfélagsins er gíf-
urlegur þarlendis, líkt og í fleiri
löndum Rómönsku Ameríku. Það er
sumpart rómanskur/rómverskur
arfur, sem tók á sig nýjar og stærri
myndir í nýju löndunum, með því
að landnemar frá Pýreneaskaga
gerðust stóreignastétt yfir indíánum
og svertingjum, ánauðugum í einu
eða öðru formi.
Um þetta breytti iðnvæðingin litlu.
Þótt Brasilíu fleygði fram í efna-
hagsmálum, gerðist þar fátt nýtt í
félagsmálum. Og iðnvæðingin
breikkaði bilið milli Iandshluta.
Efnahagsþróunin varð langmest í
suðurhluta landsins, sem best var
stæður fyrir, en náði lítt til norður-
Franco Brasiliuforseti: engin
stefna i efnahagsmálum.
Sao Paulo-búar sem lifa á því
sem þeir tina á sorphaugunum:
borgarbúar veröa orönir yfir 22
milljónir um aldamót.
hlutans. Fyrstu aldir portúgölsku-
mælandi samfélags þar í landi hafði
norðausturlandið verið mikilvæg-
asti hluti þess, vegna mikillar eftir-
spurnar á sykri, sem þar var ræktaö-
ur á plantekrum með svarta þræla
sem vinnuafl. Á síðustu öldum hefur
þessi landshluti dregist aftur úr í
efnahagsmálum. Stórjarðeigendur
eru þar enn eitthvað álíka alráðir og
á þrælahaldstímanum og verkalýður
þeirra varla mikið betur settur en
voru þrælarnir, forfeður hans.
Stjómlausar risa-
borgir
Snauðir norðausturlendingar
streymdu til stórborga suðurlands-
ins, í von um eitthvað betra í glys-
dýrð iðnvæðingarinnar, og söfnuð-
ust þar saman í slömmum, favelum
eins og þessháttar byggðarsvæði eru
kölluð þar í landi. Sérstaklega hljóp
við þetta gríðarlegur vöxtur í Sao
Paulo og Rio de Janeiro. Aðstreymi
þetta gífurlegt á skömmum tíma, í
samfélagi þar sem félagsleg vitund
er á einskonar lénsaldarstigi, hefur
þegar valdið í risaborgum þessum
ástandi sem fussandi vestrænir
fréttamenn segja að sé ekkert annað
Frá karnival I Rio: spurt hvort ekki sé eins gott að láta skemmtikrafta stjórna.
i