Tíminn - 27.03.1993, Blaðsíða 18

18 Tíminn
Laugardagur 27. mars 1993
Sigríður Kristjánsdóttir
Uppi á sjónvarpstæki norður á
Húsavík eru myndir af fjórum ung-
um mönnum sem hafa nýlokið stúd-
entsprófi og horfa glaðbeittir og
ákveðnir fram í bjarta stofu, prýdda
hannyrðum og blómskrúði innan
um pluss og fagurlega smíðað orgel
frá upphafi aldarinnar. Einn þessara
myndarmanna, Tryggvi Finnsson,
stýrir nú Fiskiðjusamlagi Húsavík-
ur, hinir þrír, Mörður Arnason og
við bræður, hafa lagt sig eftir ís-
lenskum fræðum í Reykjavík. í
aesku voru allir fjórir kúarektorar og
kaupamenn í fullu fæði, þjónustu,
uppeldi og umönnun hjá Sigríði
(Karitas) Kristjánsdóttur á Hall-
dórsstöðum í Kinn, sem verður átt-
ræð á morgun, 28. mars. Nú er hún
flutt til Húsavíkur þar sem hún
heldur heimili með uppeldisbróður
sínum Birni Böðvarssyni (f. 1911).
Hann er farinn að heyra illa og sjón
hennar hrakar en saman bæta þau
hvort annað upp. Andleg heilsa
beggja er með besta móti, minnið
traust og grunnt á gamanseminni.
Sigga er líka svo kvik og snör í snún-
ingum að á göngu verður maður
ekki var við háan aldur.
Faðir Sigríðar var Kristján (1868-
1952), sonur Sigurðar Sigurðssonar
og Helgu Jónasdóttur sem fluttust
frá Þóroddsstað að Halldórsstöðum
árið 1876. Kristján stýrði Sparisjóði
Kinnunga frá upphafi (1889) og var
gjaldkeri við byggingu Laugaskóla.
Hann átti fimm systkini, þ.á m. Sig-
urð hreppstjóra sem ól upp þrjú
böm með konu sinni Sigríði Hall-
grímsdóttur frá Fremstafelli. Þau
áttu heima á Halldórsstöðum til
1923 að þau fluttust í Landamót.
Eitt fósturbama þeirra var Sigurður
Geirfinnsson, hreppstjóri á Landa-
móti sem var náinn vinur fólksins á
Halldórsstöðum.
Kona Kristjáns og móðir Sigríðar
var Guðrún Sigurðardóttir (1875-
1937), Jónssonar og Helgu Sigurð-
ardóttur á Draflastöðum í Fnjóska-
dal. Guðrún var systir Sigurðar bún-
aðarmálastjóra, föður Helgu skóla-
stjóra Húsmæðrakennaraskóla
íslands, Páls, lengi gestgjafa í Foma-
hvammi, Rögnu sem stofnaði og rak
blómaverslunina Flóm um árabil og
Ingimars garðyrkjubónda í Fagra-
hvammi í Hveragerði, sem vom öll
góðvinir foreldra okkar löngu áður
en við kynntumst Halldórsstaða-
fólkinu. Önnur systir Guðrúnar var
Karitas sem var gift Karli Amgríms-
syni. Þau bjuggu á Landamóti og í
Veisu og er einn sona þeirra Arnór
sem rekur blómabúðina Laufás á
Akureyri og hefur alltaf haldið góðu
sambandi við frændfólk sitt á Hall-
dórsstöðum.
Kristján og Guðrún eignuðust fjög-
ur böm auk Sigríðar: Sigurð Theo-
dór (1899-1928) sem kenndi m.a. á
orgel, stjómaði kómm og spilaði í
Ljósavatnskirkju í mörg ár; Helgu
(1905-1951) sem var líka mjög list-
feng, tók skemmtilegar mannlífs-
Ijósmyndir á Halldórsstöðum og
kenndi vefnað og útsaum á Laugum
í fleiri vetur; Þórhali (1907-1981)
bónda á Halldórsstöðum, spari-
sjóðsstjóra og gjaldkera við bygg-
ingu Stjóru-Tjamaskóla; og Finn (f.
1916) kaupfélagsstjóra, fyrst á Sval-
barðseyri en lengst af hjá K.Þ. á
Húsavík, og síðar forstöðumanns
Safnahússins þar. Finnur kvæntist
Hjördísi Tryggvadóttur Kvaran
(1920-1991) og áttu þau bömin
Tryggva, Guðrúnu, og Önnu, sem
vom öll mikið á Halldórsstöðum og
standa Siggu mjög nærri.
Mestallan búskap Kristjáns og
Guðrúnar var Jónína Guðrún Guð-
mundsdóttir frá Fagranesi í Aðaldal
(Ninna) vinnukona hjá þeim. Hún
kom fyrir aldamót og mun hafa ver-
ið skapmikil og kunnað töluvert af
vísum og þulum við öll tækifæri,
eða eins og afmælisbamið Sigga
frá Halldórsstöðum í Kinn áttræð 28. mars 1993
segir um hana: „Það var ekkert
þægilegt að kveðast á við hana!“
Ninna var líka í hlutverki bamfóstm
og þurfti víst oft að hlaupa í Iækinn
að ná í Þórhall sem var þá að bauka
við að setja upp hjól sem áttu að
snúa hverfisteini og létta mönnum
störfin. Þá kom Kristbjörg Frið-
bjamardóttir frá Ytri-Skál (Bogga)
níu ára gömul í Halldórsstaði og ólst
þar upp: var síðan víða við sauma-
skap og fór fulltíða kona til Húsavík-
ur. Skömmu fyrir 1930 kom fimm
ára drengur, Eggert Jónsson, til
þeirra og var um kyrrt. Hann lést
aðeins 18 ára gamall.
Á þessu mannmarga heimili ólst
Bjöm Böðvarsson upp, tvíburabróð-
ir frá fátæku heimili á Akureyri.
Hann var sjö ára þegar hann kom að
Halldórsstöðum í fylgd Svövu föður-
systur sinnar. Hafði verið vikutíma á
Hálsi í Kinn og eina nótt á Krossi
þar sem hafði samist um að hann
yrði áfram. En hann vildi ekki verða
eftir og gisti næstu nótt á Halldórs-
stöðum. Þegar hann vaknar næsta
morgun er Svava farin og Kristján
bóndi segir að það hafi orðið að ráði
að hann yrði þar a.m.k. um tíma.
Bjössi gengur út í sólskinið og sér
hvar Sigga, þá fimm ára, situr uppi á
sláttuvél og segir við hann: „Það má
enginn snerta þessa vél. Hann pabbi
minn á hana!“ Bjössi fór svo ekki úr
Halldórsstöðum fyrr en þau Sigga
bmgðu búi eftir að Þórhallur dó fyr-
ir tæpum tólf árum.
Við bræður vomm tíu og ellefu ára
þegar við komum fyrst í Halldórs-
staði, 1964 og 1970. Þar vomm við
síðan í mörg sumur og sá yngri okk-
ar m.a.s. heilan vetur eftir að Stóm-
Tjamaskóli tók til starfa árið 1971. Á
bænum stýrði Sigga öllu innan húss
og hélt um búrlykla en Þórhallur
bróðir hennar titlaði sig húsbónda
og stjómaði búskapnum í félagi við
þau Bjössa. Þegar við komum til
sögu vom því ekki jafn margir í
heimili og áður en gestakomur vom
tíðar og þegar farið var á samkomur
var ljóst að fólkið kunni að skemmta
sér, ekki síst Sigga. Við kaupamenn-
imir höfðum þó jafnan nokkrar
áhyggjur af að þau systkinin og
Bjössi skyldu ekki hafa gifst. Við
lögðum á ráðin um að bæta úr því,
stungum upp á hinum og þessum
manns- og konuefhum út um sveit-
ir og skipulögðum hvemig mætti
koma þeim saman, en alltaf var
hlegið jafn góðlátlega að hugmynd-
um okkar og allt fór út um þúfúr.
f endurminningunni má kalla fram
mynd þegar rignir og kaupamaður-
inn liggur inni í bekk að lesa bók.
Þórhallur situr yfir viðskiptamönn-
um og reikningum á Bankanum fyr-
ir framan stóra svarta reiknivél með
handsveif og Bjössi gengur með
fangið fullt af ilmandi töðu að gefa
ánum sínum á garðann úr vel
snyrtri hlöðunni þar sem stabbamir
standa beinskomir að áliðnum
sauðburði og gólf em vandlega sóp-
uð eins og alltaf sé von á þjóðhöfð-
ingja. Sigga stendur í eldhúsinu og
reiðir fram mat og kaffibrauð eða
ber fram í stofu þegar mikils háttar
gesti ber að garði. Þannig var þáttur
hennar ekki lítill í rekstri Spari-
sjóðsins en hún sá um veitingar
handa öllum viðskiptavinum, hve-
nær sem þá bar að garði, seint eða
snemma, virka daga jafnt sem helga.
Engar spumir vom af því að þeirri
stofnun hefði verið lokað, utan einu
sinni: daginn sem Kristján bóndi var
jarðaður í heimagrafreitnum mun
Þórhallur hafa beðið þá menn um að
koma seinna sem ætluðu að nota
ferðina og slá eins og einn víxil!
Á næstu mynd er sólin á lofti. Sigga
gengur í teig með hrífú og kennir
kaupamanninum að halda á slíku
verkfæri og beita því innan um aðra
þannig að ekki rekist í önnur hrífu-
sköft. Ef það gerist þá merkir það
eitthvað og boðar ýmist gott eða
vont eftir því hvemig hrífan snýr.
Allt í einu koma sögur af fundum og
endurfundum ungmenna frá því fyr-
ir vélaöld, fundum sem eiga allt sitt
undir hrífunni og þeim táknum sem
hún sýnir þeim sem kunna að rýna í
þau. Kaupamaðurinn er aldeilis ras-
andi hvað heyið sópast áreynslulaust
undan þessu galdraverkfæri og
reynir að gera eins en þá verður allt
þyngra fyrir. Og þarna í móanum út
og upp eru þúfúr sem voru alltaf blá-
ar af berjum héma á ámnum þegar
þau vom ung og gripu upp margar
berjafötur á svipstundu eða riðu eft-
ir götunum suður og niður til
mannfunda á bæjunum þar sem fólk
dansaði og söng fjárlögin um ís-
lands unga merki og glæsta framtíð
sjálfstæðrar þjóðar í samvinnu um
verslunar- og atvinnurekstur kaup-
félaga.
Svona vomm við settir í samband
við annað líf og sögu fólks í sambýli
við jörðina sem við kynnumst ann-
ars bara í sögubókum af þingeyskri
hámenningu bænda sem pöntuðu
sér bækur frá útlöndum og lásu til
að sækja sér hugmyndir um nýjung-
ar og framfarir. Menntun og skólar
vom lykilorð. Þau höfðu alist upp
við athafnasemi og framsýni Jónasar
frá Hriflu og þreyttust ekki á að lofa
þennan fyrmm nágranna sinn fyrir
Héraðsskólann á Laugum og brúna
yfir Skjálfandafljót á leiðinni til
Húsavíkur. Þetta var fólk sem hafði
sjálft tekið þátt í uppbyggingu aldar-
innar, fólk sem varðveitti fundar-
gerðabókina frá stofnfundi fyrsta
ungmennafélagsins, Gamans og al-
vöm, 26. desember 1905: Þórhallur
var í fyrsta nemendahópnum á
Laugum og hóf námsárið með því að
smíða húsgögnin sem vom notuð
síðan og seinna fór Sigga þangað á
Húsmæðraskólann að nema hin
kvenlegu fræði.
Þau sögðu okkur frá því þegar sím-
stöðin var á Halldórsstöðum og
fyrsta útvarpstækið var sett við sím-
tólið þannig að allir gætu hlustað;
hvernig stofan í gamla bænum var
í dag kveðjum við vin og félaga frá
æskuámm, Pál Bjömsson. Hann var
fæddur á Kvískerjum, 25. mars 1914,
sonur hjónanna þar, Þrúðar Aradótt-
ur og Bjöms Pálssonar, hinn fimmti í
aldursröð níu systkina sem til aldurs
komusL
Fjögra ára drengur kom hann að
Fagurhólsmýri til ömmu sinnar og
afa, Guðrúnar Sigurðardóttur og Ara
V___________________J
Hálfdanarsonar. Þar átti hann heima
upp frá því.
Æskuár okkar frændsystkina hans
em öll tengd Palla. Við nutum forystu
hans bæði í leik og starfi. Ungur að ár-
um fór hann nokkrar vikur til Bjama
í Brekkubæ og lærði undirstöðuatriði
í orgelleik. Síðar fór hann til Reykja-
víkur og jók við þekkingu sína á þessu
sviði, m.a. hjá Sigurði ísólfssyni. Um
tvítugsaldur og ætíð síðan lék hann á
orgel og leiddi söng, bæði í kirkju og
félagsstarfi. Ungmennafélag var
stofnað er hann var nítján ára og
starfaði af þrótti um langt skeið. Þar
setti hann svip sinn á hvem mann-
gerð að leikhúsi áður en félagsheim-
ilin komu og hvemig þau tóku sig
til eftir stríð og reistu myndarlegt
steinhús með hvítum veggjum og
rauðu þaki og hvítu grindverki utan
um garðinn þar sem Sigga skipaði
piltunum fyrir verkum svo að hún
gæti ræktað grænmeti og fagurlit
sumarblóm í skjóli trjáa / sem vom
alltaf kölluð hríslur. Við húsagerð-
ina starfaði líka Siggi gamli Sigurðs
sem settist svo að í „Knæpunni" í
kjallaranum. Um tuttugu ámm síð-
ar fluttist hann suður á Hrafnistu en
gerði vart við sig fyrir norðan morg-
uninn sem hann dó með því að snúa
snerlinum á hurðinni sinni óg
Bjössi hélt sem snöggvast að Siggi
væri að koma með honum í gegn-
ingarnar eins og forðum.
Þau systkinin tóku við búi foreldra
sinna, héldu uppi myndarbrag og
fyrirmyndarlífi þar sem geislaði af
menntun þeirra og snyrtimennsku.
Þessir eiginleikar voru eins og und-
irstrikaðir með veglegu bókasafni
sem bættist í á hverju ári. Arfleifðin
var bjartsýni menningarkynslóðar
aldamótanna í Þingeyjarsýslu en
segja má að átthagarnir hafi haldið
Siggu nokkuð fast. Hún fékk aldrei
tækifæri til að flytja að heiman og
stóra ástin hennar, Gaston Ás-
mundsson (1904-1961) múrara-
meistari á Akureyri, veiktist
snemma og lést langt um aldur fram
áður en þau gátu stofnað eigið
heimili. Minningin um hann var
mjög lifandi á Halldórsstöðum.
Fagurhólsmýri
fagnað með orgelleik og forystu í
sönglífi. Jólatrésskemmtun var hald-
in hvem vetur. Ekki með innfluttu
jólatré, heldur því sem hann bjó til og
skreytti með beitilyngi, og veitti ekk-
ert minni birtu og gleði inn í frum-
stætt skemmtanalíf okkar bamanna
en glæsitrén, sem hvarvetna má sjá í
dag.
Um tvítugt fór hann á fárra vikna
vomámskeið á Laugarvatni og naut
tilsagnar í garðyrkju og sundi. Heim
Mynd af honum hangir á vegg í her-
bergi Siggu, og bókasafn hans er í
veglegum skáp ásamt persónuleg-
um munum. Nú orðið lýsir hún ein-
lífi sínu þó í gamansömum tón, leik-
ur vinsæla „ömmu“ meðal barnanna
f götunni á Húsavík, talar við þau og
skemmtir með fjöri sínu um leið og
hún ráðleggur þeim að bíða ekki
með að para sig „því að þá pipriði
bara eins og ég!“
Á Húsavík hafa Sigga og Bjössi fest
kaup á húsi við Baughól og menn-
ingar- og myndarbragurinn frá Hall-
dórsstöðum fylgir þeim enn. Eftir að
þangað kom gafst Siggu meiri tími
en oft áður til eftirlætisiðju sinnar,
að sauma út. Fagurlegur útsaumur
prýðir stofuna og á Halldórsstöðum
gerði hún m.a. við altarisklæði
Ljósavatnskirkju sem er nú í Safna-
húsinu á Húsavík. En þau systkinin
hafa alltaf sýnt Ljósavatnskirkju
mikla ræktarsemi, tekið þátt í safh-
aðarstarfi þar og þau beittu sér m.a.
fyrir því að nýr ljósabúnaður var
keyptur í kirkjuna. Á Húsavík held-
ur Sigríður áfram að rækta garðinn
sinn og hefur komið upp fallegu
rósabeði við suðurvegginn eins og á
Halldórsstöðum og saman rækta
þau Bjössi tré og matjurtir. En hún
hefur bætt um betur því að nú hefur
hún komið sér upp gróðurhúsi þar
sem vaxa ilmþrungin suðræn blóm
og glóandi vínber. Rennislétt flötin
er ævinlega vel slegin og rökuð og
ræktarlegar matjurtir skila sér í
pottana á aflíðandi sumri. Þá tekur
hún þátt í líflegu félagsstarfi á Húsa-
vík og nýtur nú þeirra forréttinda
kaupstaðarbúans að fara fótgang-
andi á mannamót! Á allra síðustu ár-
um hefur hún lagt leið sína til
Reykjavíkur, meira en áður, og hefur
hún þá gengið um stræti, stórhýsi
og menningarsetur höfuðstaðarins
með svo höfðinglegu fasi að ekki er
annað að sjá en þar fari veraldarvön
íslensk aðalskona sem hún er.
Á þessum degi er vel við hæfi að
nota Tímann, blað allra Þingeyinga,
til að senda Siggu bestu afmælis-
kveðjur og óskir um að hún megi
enn halda heilsu sinni og ungum
anda þó að árin séu nú orðin ögn
fleiri en þegar við mjólkuðum sam-
an í fjósinu á Halldórsstöðum.
Baldur og Gísli Sigurðssynir
kominn stíflaði hann bæjarlækinn
með okkur krökkunum, og kenndi
okkur sund í lóni því er þar varð.
Hann vildi öllum gott gera. Og þegar
við bömin þurftum aðstoð, var ekki
talið eftir að smíða magasleða, og síð-
an skauta, sem við áttum lengi. Alltaf
vorum við velkomin kringum Palla
og orgelið á kvöldin. Þau böm, sem fa
að njóta slíkrar sönggleði, búa að því
alla ævi.
Vitavörslu annaðist hann í Ingólfs-
höfða lengstum, og taldi ekki eftir sér
gönguferðimar þangað, hvemig sem
færð var og veður er fara þurfti. Þar er
um 10 km leið að ræða, auðfama í
björtu en kennileitalausa í myrkri og
dimmviðri.
Palli gekk yfirvegaður og ömggur að
hverju starfi heima og heiman, hvort
heldur hann var sigmaður við eggja-
töku í Ingólfshöfða eða aðstoðaði við
björgunarstörf. Hann átti frumkvæði
að samstarfi við Slysavamafélag ís-
lands, sat á þingum þess og hafði for-
göngu um stofnun og starfrækslu
björgunarsveitarinnar Kára í Öræf-
um.
Hjartans þakkir fyrir samveruna.
Systkinin frá Fagurhólsmýri
Páll Bjömsson