Tíminn - 08.05.1993, Blaðsíða 5

Laugardagur 5. maí 1993
Tíminn 5
Ráöuneyti Davlös Oddssonar.
Tlmamynd Pjetur
Lánlaus ríkisstjóm
Steingrímur Hermannsson skrifar
Ég vil leyfa mér að fullyrða að engin ríkis-
stjóm hafi unnið sinni þjóð meira tjón en þess-
ari hefur tekist á tveimur árum.
Ég geri ekki lítið úr þeim erfiðleikum sem
steðja að fslensku efnahagslífi og sannarlega
má rekja að nokkru til minnkandi þorskafla og
til erfiðleika á erlendum mörkuðum, en stað-
reyndin er hins vegar sú að við íslendingar höf-
um iðulega staðið frammi fyrir slíkum erfið-
leikum. Og þá höfum við Islendingar borið
gæfu til þess að leggja deilumálin til hliðar og
snúa bökum saman — stjómvöld, launþegar,
atvinnurekendur og bændur — og vinna okk-
ur út úr erfiðleikunum. Það er enginn vafi á því
að þannig höfum við unnið okkur frá fátækt til
velmegunar. Nú er svo sannarlega brotið blað
að þessu leyti. Sú ríkisstjóm, sem nú situr, hef-
ur hafnað þeirri samstöðu sem henni var
reyndar boðið.
Við viljum gjaman kenna lánleysi þessarar
ríkisstjómar stefnuleysi hennar, en það er mik-
ill misskilningur. Það er ekki stefnuleysi sem
ræður, það er stefna þessarar ríkisstjómar að
eiga ekki samstöðu með aðilum vinnumarkað-
arins til þess að leysa þau vandamál sem að
steðja. Það er stefna þessarar ríkisstjómar að
hafa ekki afskipti af atvinnurekstrinum eða at-
vinnuleysi í landinu. Þetta kom hvað gleggst
fram í stefnuræðu forsætisráðherra sl. haust
þegar hann lýsti því sem broti á hinni hreinu
stefnu ríkisstjómarinnar að beita ríkisstjóm-
inni fyrir því að flýta framkvæmdum í vega-
málum til að draga úr atvinnuleysi; stflbrot
kallaði forsætisráðherra það.
Var fortíðarvandi?
Forsætisráðherra talaði mikið um fortíðar-
vandann í upphafi síns stjómarferils. Hann er
að mestu hættur því nú, enda sýna tölur Þjóð-
hagsstofnunar að þessi ríkisstjóm tók við góðu
búi. Þær sýna að á árinu 1990 var íslenskur
iðnaður með betri afkomu en hann hafði verið
allan áratuginn á undan. Tölur Þjóðhagsstofn-
unar sýna sömuleiðis að afkoma sjávarútvegs-
ins var með því besta sem hún hafði verið allan
áratuginn. í skýrslu Þjóðhagsstofnunar kemur
fram að því er spáð að íslenskur sjávarútvegur
verði nú rekinn með 9% halla og 8 milljarða
halli verði á íslensku atvinnulífi. Þetta hefur
ríkisstjóminni tekist með stefnu sinni á aðeins
tveimur ámm.
Tölur Þjóðhagsstofnunar sýna einnig að síð-
ustu ríkisstjóm tókst að koma í veg fyrir stór-
vaxandi atvinnuleysi. Atvinnuleysið hefur vax-
ið hröðum skrefum síðan þessi ríkisstjóm tók
við, nú orðið yfir 4% vinnufærra manna, og
reyndar em margir sem telja að atvinnuleys-
ingjar séu drjúgum fleiri en þar er talið. Við
stefnum óðum að því að vera með hér á landi
álíka marga atvinnuleysingja og verið hafa í
Bandaríkjunum. Er forsætisráðherra sammála
formanni stjómar Seðlabankans, bankaráðs
Seðlabankans sem fullyrðir að það sé engin
ástæða til þess að ætla að atvinnuleysi verði
minna hér á landi heldur en í Evrópuríkjun-
um? Eða er hann kannski sammála frjáls-
hyggjudrengnum, sem sagði á fundi Verslun-
arráðs að brýnasta verkefnið væri að kenna ís-
lendingum að vera atvinnulausir?
Þjóðhagsstofnun sýnir einnig eða tölur henn-
ar að í lok ársins 1990 hafi tekist að stöðva er-
lenda skuldasöfhun, en síðan þessi ríkisstjóm
tók við hafa erlendar skuldir vaxið hröðum
skrefum og nálgast nú að vera 60% af vergri
landsframleiðslu. Það er reyndar alvarlegra, að
greiðslubyrðin stefnir í að verða um 30% af
gjaldeyristekjum íslensku þjóðarinnar. Þó lýsir
forsætisráðherra því stöðugt yfir að ekki komi
til greina að taka erlend lán. Ríkisstjómin hef-
ur verið stefnu sinni trú. Ég gæti nefnt fjöl-
mörg dæmi um það. Ríkisstjómin hefur td.
gert Byggðastofnun máttlausa til að taka á
byggðavanda sem víða steðjar að. Það hefur t.d.
reynst algerlega tilgangslaust fyrir fyrirtæki á
Suðumesjum, þar sem atvinnuleysið er hvað
mest, að leita til hennar. Byggðastofhun hefur
reyndar gjaman vísað slíkum fyrirtækjum á
fyrirheit forsætis-
ráðherra um 500
millj. aðstoð vegna
atvinnuleysis á
Suðumesjum. En
hvar eru þessar
500 millj.? Byggða-
stofnun er alger-
lega máttlaus að
taka á stórkostleg-
um vandamálum eins og nú blasa við í Bolung-
arvík og fleiri dæmi gæti ég nefnt.
Afturkippur í nýsköpun
Ríkisstjómin hefur einnig hætt allri aðstoð
við nýsköpun í íslensku atvinnulífi. Hún hefur
selt hlut sinn í Þróunarfélagi íslands og mér er
ekki kunnugt um að þeir, sem vilja ráðast í nýj-
an atvinnurekstur, hafi í nokkur hús að venda
um fjárhagslega aðstoð. Ríkisstjómin hefur
nokkum veginn fellt niður fjárhagslega þátt-
töku sína í markaðsstarfsemi íslensks atvinnu-
lífs. Hún tekur aðeins með tveggja milljóna
framlagi þátt í starfi útflutningsráðs nú. Ríkis-
stjómin lofaði að vísu verulegu framlagi til
rannsókna- og þróunarstarfsemi, en mér er
ekki kunnugt um að nokkuð af því hafi verið
haldið. Það hefur, að því er ég best veit, verið
allt svikið.
Þjóðarsátt hafnað
Líklega kom stefna ríkisstjómarinnar þó aldr-
ei gleggra fram en þegar hún hafnaði þeirri
þjóðarsátt sem henni var boðin. Og ég vil satt
að segja leyfa mér að fullyrða að aldrei hafi ís-
lenskt atvinnulíf rétt fram höndina svo sem
gert var nú. Og það vakti satt að segja furðu
þegar trúnaðarmaður forsætisráðherra hafði í
innsta hring fylgst með gangi þeirra mála, að
það tók ríkisstjómina einn mánuð að segja nei.
Um hvað báðu aðilar vinnumarkaðarins? Báðu
launþegar um launahækkanir? Launþegar
báðu um lækkun á nauðsynjavöm til að bæta
kaupmátt þeirra sem lægst launin hafa. En rík-
isstjómin hafnaði því að taka upp strax annað
þrep í virðisaukaskattinum. Og launþegar
báðu um það að ríkisstjómin legði eins og tvo
milljarða kr. til að bæta atvinnuástandið í land-
inu með því að ráðast f ýmsar framkvæmdir
sem em bráðnauðsynlegar. Ríkisstjómin hafn-
aði því. Launþegar og atvinnurekendur fóm
fram á það að hjólum atvinnulífsins yrði gert
fært að snúast á ný. Báðu þeir um gengisfell-
ingu? Nei, þeir báðu ekki um það. Þeir báðu
um það að kostnaður atvinnulífsins yrði lækk-
aður og þá fyrst og fremst vextir. En ríkis-
stjómin sagði nei og svaraði á sinn venju-
bundna máta: Við ráðum ekki við vextina, það
em æðri náttúmlögmál.
Hvers vegna hefur ekki boði fomstumanna
lífeyrissjóðanna verið tekið og sest niður og við
þá rætt um átak til að lækka vextina? Hvers
vegna hefur Seðlabankanum ekki verið beitt til
þess að bjóða í ríkisskuldabréf og ríkisvíxla
með vöxtum sem væm t.d. 5-6% ? Er það virki-
lega svo að ríkis-
stjóminni þykir
vænna um fjár-
magnseigendur og
vill að þeir njóti
hárra vaxta? Ég leyfi
mér að fullyrða að ef
vextir af ríkisskulda-
bréfum lækka í 5-
6% munu vextir hjá
lánastofnunum lækka um 1/3 eða um það bil.
Sú spuming er áleitin hvort ríkisstjómin hefur
engar áhyggjur af því að sjávarútvegurinn og
atvinnulífið skuli verða rekið með svo miklum
halla á þessu ári. Telur ríkisstjómin að íslenskt
gengi muni standast slíkan hallarekstur eða
hvað vill forsætisráðherra segja um það sem
Einar Oddur Kristjánsson segir í viðtali við DV
núna fyrir helgina að það stefni í 40 milljarða
gjaldþrot í íslenskum sjávarútvegi? Hvemig
lítur forsætisráðherra á það? Hefur hann engar
áhyggjur af því? Væri það stflbrot á frjáls-
hyggjustefnu ríkisstjómarinnar að ríkisstjóm-
in beitti ótilneydd áhrifum sínum til þess að
draga úr slíkum hörmungum? Nei, það er
áreiðanlega ekki ofsagt að þessi ríkisstjóm hef-
ur á tveimur ámm unnið þjóðinni meira tjón
en nokkum tíma hefur gerst áður. Og það er
ekki að ástæðulausu að menn hafa af þessu
vaxandi áhyggjur.
Átak tíl endurreisnar
En það er að sjálfsögðu ekki nóg að gagnrýna.
Það verður einnig að benda á leiðir til að bæta.
Við framsóknarmenn höfum rætt þetta ítar-
lega og birt það sem við viljum að gert verði til
að bjarga íslensku þjóðarskútunni frá strandi.
Við höfum birt það í riti sem við köllum Átak
til endurreisnar. Við leggjum höfuðáherslu á
að það verður að ná þjóðarsátt, því að því að-
eins mun takast að vinna okkur út úr þessum
erfiðleikum að menn snúi bökum saman,
stjómvöld, launþegar, atvinnurekendur og
bændur. Við emm þeirrar skoðunar að þjóðar-
sátt muni aldrei takast nema lífskjörin í land-
inu verði jöfnuð. Það er satt að segja óþolandi
sem Þjóðhagsstofnun upplýsir, að sá fimmti
hluti þjóðarinnar, sem er með hæstu tekjum-
ar, er með um það bil eða hátt í 50% af at-
vinnutekjum í þessu landi, en sá fimmti hluti,
sem er með lægstu tekjumar, innan við 4%. Er
eðlilegt að launþegar sætti sig við þetta? Þetta
verður vitanlega að leiðrétta með hátekjuskatti
og skatti á fjármagn og það er rétt að hafa f
huga að í þessari tekjuskiptingu em tekjur af
fjármagninu ekki taldar með, því að þær em
ekki skattskyldar. Og þetta fjármagn á að nota
til þess að ráðast í framkvæmdir til þess að
draga úr atvinnuleysinu og til þess að lækka
kostnað á þeim vömm sem em nauðsynlegast-
ar fyrir heimilin í Iandinu.
Lækkun vaxta
Við leggjum einnig mjög mikla áherslu á það
að þegar verði ráðist í vaxtalækkun og með
þeim leiðum sem ég nefndi hér á undan. Mér
er alveg sama hvort menn kalla það handafl
eða eitthvað annað. Það er unnt að lækka vexti
hér í þessu landi alveg eins og þjóðimar í
kringum okkur hafa gert það og það verður að
gera ef það á að bjarga íslenskum atvinnuveg-
um frá 8 milljarða tapi á árinu 1993 og sjávar-
útveginum frá hmni. Hvað ætlar ríkisstjómin
að gera í þessu? Við leggjum á það mikla
áherslu að ríkisvaldið komi myndarlega inn í
nýsköpun í þessu atvinnulífi. Það em fjölmörg
tækifæri og ég er sannfærður um það að ef það
er gert af myndarskap, þá eigum við íslending-
ar framundan betra líf í okkar landi en flestar
aðrar þjóðir geta státað af.
Framtíð byggð á þekkingu
Við leggjum mikla áherslu á það að byggt
verði á þekkingu, byggt verði á rannsóknum og
aukið verði fjármagn til þess að efla starfsem-
ina á slíkum sviðum. Ég hef stundum sagt að
mér virðist eins og heimurinn standi á miklum
tímamótum, eins og eins konar hásléttu, og ég
tel orðið tímabært að við íslendingar fömm að
hugsa um það hvemig við ætlum að hasla okk-
ur völl á þessari hásléttu, hvað við ætlum að
verða. Ætlum við að verða láglaunaþjóð, eins
og nú stefnir í, eða ætlum við að viðhalda þeim
góðu kjömm sem við getum haft hér, ef við
vinnum af krafti að því að gera allt eins vel og
við getum, eflum þekkinguna, rannsóknimar,
nýtum okkur hugmyndir þeirra fjölmörgu
manna sem vilja leggja til sitt lið í því að skapa
hér góð lífskjör. Það er sú leið sem við ffam-
sóknarmenn veljum og ég veit að það er sú leið
sem þjóðin öll velur. Ég skal ekkert um það
segja hvort það tekst að hrinda af þjóðinni því
oki sem á henni hvflir nú eða hvort þjóðin þarf
að þola það út kjörtímabilið. En það er áreið-
anlega nauðsynlegt að búa sig undir að snúa
gersamlega við blaðinu á ný, skapa samstöðu
hér með ríkisvaldi, launþegum, atvinnurek-
endum og bændum og vinna sig á ný upp til
þeirra góðu lífskjara sem við notum hér og get-
um notið til framtíðar.