Tíminn - 22.05.1993, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 22. maí 1993
UM FRAKKA
hefur veríð sagt
að þeir skiptist
enn þann dag í
dag nokkumveginn til
helminga í afstöðu sinni
til frönsku byltingarinnar,
sem svo er yfiríeitt nefnd
og venjulega er látið heita
að byijað hafi 1789. í
annarrí fylkingunni, sem
hefur byitinguna í háveg-
um, séu á okkar dögum
einkum stuðningsmenn
vinstríflokka, í hinni, sem
hugsi minna gott til
nefndrar byltingar sé fólk
hægramegin í stjómmál-
um.
Óhætt mun að fullyrða
að fyrmefnda viðhorfið til
byltingar þessarar, sem
ásamt með Napóleonstíma
er frægasti kafli franskrar
sögu, hafl oftar verið ofa-
ná og þar með ríkjandi sú
skoðun að hún sé það
merkasta sem gerst hafi í
sögu Frakklands. Nú í all-
möig ár hefur hinsvegar
síðamefnda viðhorfið
virst á uppleið, kannski
öðram þræði út frá timb-
urmönnum eftir bylting-
arstemmningu 68-áranna.
Þess gætti nokkuð þegar
haldið var uppá tveggja
alda afmæli upphafs bylt-
ingarinnar 1989 og svo er
að heyra að það sé enn í
sókn. Því er jafnvel spáð
að það viðhorf fái byr
undir vængi með kosn-
ingasigrí hægríflokka ný-
veríð.
Þessir dreif-
býlingar...
Hvað sem því líður verða um þess-
ar mundir ófáir Frakkar til þess að
minnast eins af hinum miklu at-
burðum sem á byltingartímanum
urðu, þ.e.a.s. uppreisnarinnar í
Vendée, sem hófst snemma árs
1793 og var ekki að fullu lokið fyrr
en 1796.
í söguskrifum, frönskum og öðr-
um, hefur uppreisn þessari, sem
gerð var gegn byltingarstjóminni í
París, ósjaldan verið lýst sem af-
leiðingum ráðabruggs aðals-
manna, afturhaldssamra klerka og
Breta (er þá voru í stríði við Frakk-
land) sem spanað hefðu líttlærða,
konungholla bændur héraðs þessa
á vesturströndinni, sunnan við Lo-
ire, til uppreisnarinnar. Um upp-
reisnarmenn þessa, sem og Vendée
á þeim tíma, hefur allt fram á
þennan dag gjaman verið fjallað í
einskonar vorkunnlátum, niðr-
andi tón. í útgáfu Encyclopædia
Britannica frá 1964 stendun
„Hugmyndir byltingarinnar áttu
ekki greiðan aðgang að þessu fá-
fróða sveitafólki (í Vendée), sem
alltaf hafði staðið meirihluta
Frakka að baki í siðmenningu..."
Opinbera skoðunin í Frakklandi
um uppreisn þessa mun oftar en
ekki hafa verið á þessa lund.
„Frá einu þjóðar-
morði til annars“
Ýmsir (og ekki eingöngu „and-
byltingarsinnar") hafa þó allt frá
byltingarárunum sjálfum viljað
líta á sögukafla þennan frá öðrum
hliðum og þess gætir mjög í
Frakklandi í sambandi við það að
Málverk frá um aldamót er á að sýna bardaga uppreisnarmanna og stjórnarliós f bænum Cholet.
Tveggja alda afmæli Vendéeuppreisnar:
þessir vom yfirleitt úr konungs-
hernum gamla. Á tíð konung-
dæmisins hafði aðallinn einkarétt
á foringjastöðum í hemum og því
var fátt um reynda herforingja úr
öðmm stéttum. Einhverja hjálp
munu uppreisnarmenn hafa feng-
ið frá Bretlandi en að líkindum
ekki mikla.
Dagur
Þorleifsson
skrifar
uppreisnarinnar er minnsL Tálið
er nú að í henni hafi verið drepnar
um 600.000 manneskjur, flestar
þeirra uppreisnarmenn, aðstand-
endur þeirra og aðrir Vendéebúar
sem gert var út af við skipun bylt-
ingarstjómarinnar. íbúatala
Vendée fyrir uppreisnina hefur
varla verið mjög mikið hærri.
Þetta er álíka há tala og þeirra sem
féllu í bandaríska borgarastríðinu.
Með tilvísun í heimildir frá þess-
um tíma halda ýmsir sagnfræðing-
ar því fram, að þama hafi meðvitað
verið framin „þjóðarhreinsun“
(orð sem nú er oft notað í svipaðri
merkingu og „þjóðarmorð" áður),
sú fyrsta af slíkum á „síðustu tím-
um“ (Þá er líklega átt við tímann
frá frönsku byltingunni.) Fjölda-
morðin í Vendée hafi verið „fyrir-
rennari kúlakkamorða Stalíns og
gyðingamorða nasista," eins og
það er orðað í grein um þetta í
þýska vikuritinu Der Spiegel.
„Fransk-franskt þjóðarmorð," er
titill franskrar bókar um atburði
þessa. „Gyðingar og Vendéebúar
— frá einu þjóðarmorði til ann-
ars,“ heitir önnur bók sem út kom
fyrir skömmu — einnig í Frakk-
landi — um sama efni.
La Rochejaquelein, einn herforingja
uppreisnarmanna.
Mikill meirihluti íbúa Frakk-
lands, sem og flestra annarra Evr-
ópulanda, bjó þá í sveitum og í
Vendée var þéttbýli með minnsta
móti og borgarastétt fámenn.
Hinsvegar mótmæla sumir sagn-
fræðinga þeirra, sem rannsakað
hafa heimildir viðvíkjandi héraðið
á þessum tímum og uppreisnina,
því að héraðsmenn hafi verið fávís-
ari yfirleitt eða andsnúnari hug-
myndum byltingarinnar en lands-
menn yfirleitt
Uppreisn gegn
herútboði
Uppreisnin í Vendée, skrifa nú
„vendéesinnaðir" sagnfræðingar,
var hreyfing handverksmanna og
bænda gegn ógnarstjóm konvent-
unnar (þáverandi þjóðþings) í Par-
ís. Flestir forustumenn byltingar-
innar, segja sagnfræðingar þessir,
voru lögfræðingar, blaðamenn,
fyrrverandi klerkar og velstæðir
borgarar en varla nokkur verka-
maður eða bóndi. Þegar uppreisn-
in braust út hafði byltingarforust-
an nýlega látið hálshöggva Lúðvík
konung 16. og var í þann veginn
að afnema kaþólska trú og inn-
leiða í staðinn trú á skynsemina.
Þar á ofan var byltingarstjórnin
komin í stríð við velflest grannríki
Frakklands o.fl. og veitti um þær
mundir miður. Við því brást hún
með því að kveðja til vopna í árs-
byrjun 1793 um 300.000 nýliða.
Vendéefræðingamir halda því
fram að fólki þar í héraðinu hafi
vissulega ofboðið aftaka konungs
og afkristnunin — konungdómur-
inn var þrunginn helgi í hugum
almennings frá fomu fari og þótt
kirkja og klerkar væm misvinsæl
eftir tímabilum og svæðum kærði
almenningur sig ekki um að missa
þetta alveg. En, skrifa umræddir
sagnfræðingar, herútboðið var þó
það sem fyrst og fremst kom upp-
reisninni af stað. Það náði til
óvenju margra og vakti þar með
óhugnað í héraðinu, því fremur
sem mönnum þar var farið að
þykja nóg um ýmis önnur umsvif
stjómarinnar og töldu að fyrir-
hyggjuleysi hennar væri um að
kenna að landið var komið í stríð.
Sumir eða kannski flestir af for-
ingjum uppreisnarmanna vom að-
alsmenn, en Vendéesagnfræðingar
neita því nú að þeir hafi átt frum-
kvæði að uppreisninni, heldur hafi
þeir gengið í lið með henni að bón
uppreisnarmanna sem vantaði
reynda herforingja. Aðalsmenn
Heilt hérað gegn
„frelsi“
Þeir fengu eitthvað af vopnum
þaðan en samkvæmt einni heimild
vom skæðustu vopn þeirra heima-
fengnar byssur, ætlaðar til að
skjóta fugla. Þær vom langdræg-
ari en þáverandi handbyssur
franska hersins. Þýðingarmikið
uppreisnarmönnum var að þeir
gerþekktu sínar sveitir og lands-
lagið þar.
Þeir vom sigursælir í byijun,
unnu helstu bæi héraðsins og
drápu eða ráku á brott „blástakka“
sem þeir náðu til. (Svo vom her-
menn byltingarstjómarinnar eða
jafnvel byltingarsinnar yfirleitt
kallaðir, eftir litnum á einkennis-
búningum þjóðvarðarliðs bylting-
arstjómarinnar.) Hryðjuverk upp-
reisnarmanna vom þó ekki mjög
mikil samanborið við það sem yfir
þá kom á móti.
Byltingarstjómin varð við þetta
skelfingu lostin. í stríðinu hallaði
um þær mundir á franska herinn;
sumir hershöfðingjanna reyndust
stjórninni ótryggir og um sumarið
gusu upp fleiri uppreisnir víða um
land, einnig í borgum, út frá valda-
baráttu innan byltingarfomstunn-
ar og milli þeirra sem vildu sterkt
miðstjómarvald og hinna sem
kröfðust vemlegrar sjálfstjómar
fyrir landshluta. Undir þessum
kringumstæðum innleiddi bylt-
ingarstjómin, sem taldi sig komna
í úlfakreppu milli erlendra og inn-
lendra óvina, ógnatfð svokallaða
með hraðvaxandi notkun fallaxar-
innar. Stjóminni virðist hafa stað-
ið sérlega mikill stuggur af upp-
reisninni í Vendée, trúlega vegna